Język a kultura w programie etnolingwistyki kognitywnej Jerzego Bartmińskiego. Między Sapirem a Malinowskim

• Authors: Przemysław Łozowski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule stawiamy pytanie o charakter i kierunek relacji między języ­kiem a kulturą w etnolingwistyce kognitywnej Jerzego Bartmińskiego. Naszą argumentację osadzamy w kontekście trzech pozytywnych sposobów wiązania języka i kultury: (i) wpływ obustronny (symetria), (ii) jednostronny wpływ języka na kulturę (dominacja językowa) oraz (iii) jednostronny wpływ kultury na język (dominacja kulturowa). Stwierdzamy, że z tych trzech idealizacji do metodologii Jerzego Bartmińskiego odnoszą się głównie dwie ostatnie możliwo­ści, z których pierwszą identyfikujemy z Sapirem (kultura jest komponentem języka), a drugi z Malinowskim (język jest aspektem kultury). Bartmiński rela­cję język–kultura nazwał „paradoksem wzajemnego uzależnienia”. Ostatecznie uważamy, że problem kierunku związków językowo-kulturowych upraszcza się wprawdzie w momencie przyjęcia koncepcji homo loquens, niemniej widzimy konieczność dalszych pogłębionych badań tego problemu.

EN

W artykule stawiamy pytanie o charakter i kierunek relacji między języ­kiem a kulturą w etnolingwistyce kognitywnej Jerzego Bartmińskiego. Naszą argumentację osadzamy w kontekście trzech pozytywnych sposobów wiązania języka i kultury: (i) wpływ obustronny (symetria), (ii) jednostronny wpływ języka na kulturę (dominacja językowa) oraz (iii) jednostronny wpływ kultury na język (dominacja kulturowa). Stwierdzamy, że z tych trzech idealizacji do metodologii Jerzego Bartmińskiego odnoszą się głównie dwie ostatnie możliwo­ści, z których pierwszą identyfikujemy z Sapirem (kultura jest komponentem języka), a drugi z Malinowskim (język jest aspektem kultury). Bartmiński rela­cję język–kultura nazwał „paradoksem wzajemnego uzależnienia”. Ostatecznie uważamy, że problem kierunku związków językowo-kulturowych upraszcza się wprawdzie w momencie przyjęcia koncepcji homo loquens, niemniej widzimy konieczność dalszych pogłębionych badań tego problemu.

Keywords

PL

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2014
• Volume: 26

Dates

published

2014

online

2015-05-19

Contributors

author

Przemysław Łozowski

References

• ACE – Bartmiński Jerzy, 2009, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, London and Oakville, CT: Equinox.
• Bartmiński Jerzy, 2001, Język w kontekście kultury, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 13–22.
• Bartmiński Jerzy, 1992, Nikita Iljicz Tołstoj i program etnolingwistyki historycznej, „Et­nolingwistyka”, t. 5, s. 7–13.
• Bloomfield Morton Wilfred, Newmark Leonard, 1962, A Linguistic Introduction to the History of English, New York: Alfred A. Knopf.
• Boas Franz, 1911, Handbook of American Indian Languages, part 1, Bureau of American Ethnology, Bulletin 40, Washington, DC: Government Printing Office.
• Breal Michel, 1897, Essai de semantique: science des significations, Paris: Hachette.
• Geeraerts Dirk, 2010, Theories of Lexical Semantics, Oxford: Oxford University Press.
• Hymes Dell H., 1983, Linguistic method in ethnography: its developments in the Uni­ted States, [w:] Essays in the History of Linguistic Anthropology, Amster­dam/Philadelphia: John Benjamins, s. 135–244.
• Kiklewicz Aleksander, 2011, Edward Sapir kontra lingwistyka kulturowa. O granicach metody antropologicznej w językoznawstwie, [w:] Tekst jako kultura. Kultura jako tekst, red. Zoja Nowożenowa, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdań­skiego, s. 255–265.
• Langacker Ronald W., 2009, Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie, Kraków: Universitas.
• Langacker Ronald W., 2010, Investigations in Cognitive Grammar, Amsterdam: Mouton de Gruyter.
• Lucy John A., 1992, Grammatical Categories and Cognition: a Case Study of the Lingu­istic Relativity Hypothesis, Cambridge: Cambridge University Press.
• Lucy John A., 2004, Language, Culture, and Mind in Comparative Perspective, [w:] Lan­guage, Culture, and Mind, eds. Michel Achard, Suzanne Kemmer, Stanford: CSLI Publications, s. 1–22.
• Łozowski Przemysław, 2012, Homo loquens w języku i kulturze, czyli skąd się biorą wartości?, [w:] Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 6, Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, red. Jan Adamowski, Marta Wójcicka, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Łozowski Przemysław, 2013, Language vis-a-vis culture in Jerzy Bartmiński’s cognitive ethnolinguistics, [w:] The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition and Culture, eds. Adam Głaz, James Danaher, Przemysław Łozowski, London: Versita, s. 332–351.
• Łozowski Przemysław, [w druku], W poszukiwaniu ontologicznego statusu JOS-u: języ­kowy obraz świata czy językowy obraz kultury i doświadczenia?, [w:] Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 3, Problemy eksplikowania pojęć, red. Iwona Bielińska-Gardziel, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Malinowski Bronislaw,1920, Classificatory particles in the language of Kiriwina,„Bulletin of the School of Oriental Studies”, vol. 1, part 4, s. 33–78.
• Malinowski Bronislaw, 1922, Argonauts of the Western Pacific, London: Routledge & Kegan Paul.
• Malinowski Bronislaw, 1923, The problem of meaning in primitive languages, [w:] C. K. Ogden, I. A. Richards, The Meaning of Meaning, Supplement I, London: Kegan Paul, s. 296–336.
• Malinowski Bronislaw, 1926, Anthropology, [w:] Encyclopedia Britannica, 13th edition, Sup., vol. 1, Benton, s. 131–140.
• Malinowski Bronislaw, 1931, Culture, [w:] Encyclopedia of the Social Sciences, vol. 4, Macmillan, s. 621–646.
• Narrog Heiko, 2010, (Inter)subjectification in the domain of modality and mood – Con­cepts and cross-linguistic realities, [w:] Subjectification, Intersubjectification and Grammaticalization, eds. Kristin Davidse, Lieven Vandelanote, and Hubert Cuyckens, Berlin: De Gruyter Mouton, s. 385–429.
• Richards A. I., 1957, The concept of culture in Malinowski’s work, [w:] Man and Culture – an Evaluation of the Work of Bronislaw Malinowski, ed. J. R. Firth, London: Routledge & Kegan Paul.
• Sapir Edward, 1921, Language: An Introduction to the Study of Speech, New York: Harcourt, Brace.
• Sapir Edward, 1929, The status of linguistics as a science, „Language”, 5, s. 207–214.
• Sapir Edward, 1970 [1933], Language, [w:] English Linguistics. An Introductory Reader, eds. Harold Hungerford, Jay L. Robinson, and James Sledd, Glenview: Scott, Foresman and Company, s. 15–38.
• Saussure Ferdinand de, 1991, Kurs językoznawstwa ogólnego, tłum. Krystyna Kasprzyk, Warszawa.
• Tołstoj Nikita, 1992 [1990], Język a kultura (niektóre zagadnienia słowiańskiej etnolingwistyki), „Etnolingwistyka”, t. 5, s. 15–25.
• Whorf Benjamin L., 1936, The punctual and segmentative aspects of verbs in Hopi, „Language”, 12, s. 127–131.
• Vermeulen Jeroen, 2009, Edward Sapir, [w:] Culture and Language Use, eds. Günter Senft, Jan-Ola Ostman, and Jef Verschueren, Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• Whorf Benjamin L., 1940, Science and linguistics, „Technology Review”, 42, s. 229–248.
• Witherspoon Gary, 1977, Language and Art in the Navajo Universe, Ann Arbor: University of Michigan Press.
• Wierzbicka Anna, 2007, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, tłum. Izabela Dunaj-Nowosielska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Zinken Jörg, 2009, The Ethnolinguistic School of Lublin and Anglo-American cognitive linguistics, [w:] Jerzy Bartminski, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, London and Oakville, CT: Equinox, s. 1–5.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2014.26.155