Kondolencje w polszczyźnie. Definicja – kontekst pragmatyczny – wzorzec gatunkowy

• Authors: Marta Rogalska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka omawia funkcjonowanie leksemu kondolencje w polszczyźnie, a także kondolencje jako akt mowy oraz gatunek tekstu. W pierwszej części artykułu przeanalizowano sposób definiowania leksemu kondolencje w słownikach języka polskiego. Wydobyto schemat definiowania (zwykle poprzez wykorzystanie znaczenia łac. con ‘współ’) oraz pojawienie się w nowszych słownikach kolejnego znaczenia – ‘wyrażanie ubolewania, żalu’. Obserwacje rozszerzono również o informacje pragmatyczne, czyli analizę kondolencji jako grzecznościowego aktu mowy. Jako prototypowy kontekst użycia wskazano sytuacje po stracie bliskiej osoby. Ostatnia cześć tekstu dotyczy przemian wzorca gatunkowego kondolencji ze szczególnym uwzględnieniem zmian w zakresie form pisemnych. Wykorzystano tutaj porady zawarte w podręcznikach stylistycznych z XIX, XX i XXI w. Pokazano, jak rozwój nowych form przekazu wpłynął na formę oraz treść kondolencji.

EN

The article concerns the Polish lexeme kondolencje ‘condolences’, both as a speech act and a genre. In the first part of the article, definitions of the lexeme in synchronic an diachronic dictionaries of Polish are discussed. The usual defining procedure is to focus on the Latin element con- ‘together with’ and, in recent dictionaries, the concept of ‘expressing sympathy and sorrow’. Another dimension of condolences is the pragmatic information, i.e. condolences as a polite speech act. Finally, condolences are viewed as a genre, with particular emphasis on changes in its written patterns and the influence of new channels of communication on the form and meaning of condolences.

Keywords

PL

kondolencje; żałoba; grzecznościowe akty mowy; gatunek tekstu

EN

condolences; mourning; polite speech acts; text genre

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2015
• Volume: 27

Dates

published

2015

online

2015-09-07

Contributors

author

Marta Rogalska

References

• Ariès Philippe, 1989, Śmierć na opak, [w:] Ariès Philippe, Człowiek i śmierć, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 549–591.
• Austin John Langshaw, 1993, Mówienie i poznawanie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2009, Tekstologia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Cybulski Marek, 2003, Obyczaje językowe dawnych Polaków: formuły werbalne w dobie średniopolskiej, Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Kamińska Magdalena, 2013, Praktyki żałobne w Internecie, „Kultura i Historia”, nr 23, [dostęp: http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/4803,24.02.2014].
• Kolbuszewski Jacek 1997, Kondolencje, podziękowania, nekrologi rocznicowe, [w:] Kolbuszewski Jacek, Z głębokim żalem...: o współczesnej nekrologii, Wrocław: Wydawnictwa UWr, s. 196–241.
• Marcjanik Małgorzata, 1997, Polska grzeczność językowa, Kielce: WSP im. Jana Kochanowskiego.
• Wierzbicka Anna, 1983, Genry mowy, [w:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. Teresa Dobrzyńska, Elżbieta Janus, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 125–137.
• Witosz Bożena, 2005, Genologia lingwistyczna. Zarys problematyki, Katowice: Wydawnictwo US.
• Wysoczański Włodzimierz, 2012, Umieranie i śmierć. Wielowymiarowość językowa, Wrocław: Wydawnictwo UWr.
• Słowniki i encyklopedie
• Bor SEJP – Wiesław Borys, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
• EncGut – Wielka ilustrowana encyklopedia powszechna Wydawnictwa Gutenberga, t. 1–22, Kraków 1929–1938.
• EncOrgel – S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna, Warszawa 1859–1868.
• ESJP – Andrzej Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, Warszawa 2000.
• ESJP XVII/XVIII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, http://sxvii.pl
• InSJP Banko – Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Banko, Warszawa 2000.
• ISJP Sobol – Ilustrowany słownik języka polskiego, red. Elżbieta Sobol, Warszawa 1999.
• MSJP AŁS – Mały słownik języka polskiego, red. Halina Auderska, Zofia Łempicka, Stanisław Skorupka, Warszawa 1968.
• MSJP Sobol – Mały słownik języka polskiego, red. Elżbieta Sobol, Warszawa 1993 (wyd. kolejne: 2000).
• Pop SJP – Popularny słownik języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, Warszawa 1999.
• PSWP Zgół – Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. Halina Zgółkowa, Poznań 1994–2005.
• S100 – Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, red. Jerzy Bralczyk, Warszawa 2005.
• SA – Andrzej Dąbrówka, Ewa Geller, Słownik antonimów, Warszawa 1997.
• SEJP – Franciszek Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1952–1982.
• SJP Dor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, Warszawa 1958–1969.
• SJP Szym – Słownik języka polskiego, red. Mirosław Szymczak, Warszawa 1978–1981.
• SL – M. Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego Warszawa 1807–1814.
• SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. Maria Renata Mayenowa, Franciszek Pepłowski (t. 1–34), K. Mrowcewicz, P. Potoniec (od t. 35, do hasła ROWNY), Wrocław 1966–1994, Warszawa 1995-.
• SStp – Słownik staropolski, red. Stanisław Urbanczyk, Kraków 1953–2002.
• SW – Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, Słownik języka polskiego, Warszawa 1900–1927.
• SWil – Słownik języka polskiego, [. . . ] wypracowany przez Aleksandra Zdanowicza, Michała Bohusza Szyszke, Januarego Filipowicza, Walerjana Tomaszewicza, Florjana Czepielinskiego i Wincentego Korotyńskiego, z udziałem Bronisława
• Trentowskiego. Wydany staraniem i kosztem Maurycego Orgelbranda, Wilno 1861.
• SWJP Dun – Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, Warszawa 1996.
• SWO Kop – Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1967.
• TGK – Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae, Grzegorz Knapski, Kraków 1643–644 [dostęp: http://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/Knapski/Knapski DjVu/, 25.02.2014].
• USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, wersja elektroniczna: www.usjp.pwn.pl
• WSWO – Wielki słownik wyrazów obcych, red. Mirosław Banko, Warszawa 2005.
• Poradniki i korpusy
• Królikowski Józef Franciszek, 1826, Proste zasady stylu polskiego, Poznań.
• Chociszewski Józef, 1876, Listownik: książka podręczna zawierająca naukę pisania listów i wzory najużywańszych listów, zachodzących w życiu, Poznań.
• KorJP – Korpus Języka Polskiego, www.korpus.pwn.pl
• Markowski Andrzej, 2000, Jak dobrze mówić i pisać po polsku?, Warszawa.
• Marcjanik Małgorzata, 2014, Słownik językowego savoir-vivre’u, Warszawa.
• NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego, www.nkjp.pl

Identifiers

DOI

10.17951/et.2015.27.185