Archeologia świadomości językowej Polaków i Rosjan. Analiza porównawcza na materiałach polskiego i rosyjskiego słownika asocjacyjnego

• Authors: Roman Gawarkiewicz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł zawiera analizę porównawczą wybranego materiału językowego, zamieszczonego w polsko- i rosyjskojęzycznym słowniku asocjacyjnym. Szczegółowemu opisowi poddano jądro polsko- i rosyjskojęzycznej świadomości, czyli te jednostki sieci semantycznej (asocjacyjnowerbalnej), które posiadają największą liczbę związków z innymi jednostkami danej sieci asocjacyjnej, zaprezentowanej w formie odwróconego słownika asocjacyjnego (od reakcji do bodźca).Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, iż pozornie tożsame, ewentualnie bliskie w planie semantycznym pojęcia, funkcjonujące w języku polskim i rosyjskim, często wykazują istotne różnice znaczeniowe. Szczególnie wyraźnie ujawniły się one w sieciach skojarzeniowych nominatów uczuć, emocji, wartości, jak również działań podejmowanych przez człowieka. Okazuje się, że poddana badaniom młodzież polska i rosyjska znacznie różni się w ocenach, co i w jakim stopniu odbiera za dobre lub złe, duże lub małe, aktywne lub pasywne. Młodzi Polacy przejawiają silniejszą tendencję do patrzenia na świat i ocenę otaczającej ich rzeczywistości przez pryzmat kategorii hedonistycznych. Rzadziej w ich wypowiedziach ujawniają się charakterystyki odnoszące się do życia w zbiorowości (w tym kontekście eksponowaną pozycję zajmują jedynie najbliżsi). Inaczej natomiast wygląda językowo ukonstytuowany świat młodych Rosjan. Centralną pozycję zajmują w nim sieci asocjacyjne z dominacją charakterystyk odnoszących się do życia w zbiorowości, kolektywnego wykonywania zadań, potrzeby bezpieczeństwa materialnego i socjalnobytowego.

EN

The article presents a comparative analysis of selected linguistic material in Polish and Russian associative dictionaries. A detailed description is offered of the core of Polish and Russian linguistic awareness, i.e. with respect to those units that enter into the greatest numbers of connections with other units of a given associative network, presented in the form of a reversed associative dictionary (from reaction to stimulus). The analysis leads to the conclusion that concepts seemingly identified as very close to each other on the semantic plane, functioning in Polish and Russian, are often characterised by significant semantic differences. The differences are especially clear in associative networks of names for emotions, values, and human actions. The young people from Poland and Russia taking part in the study differ significantly in their judgements of what and to what extent they consider good or bad, great or inconspicuous, active or passive. Young Poles have a stronger tendency to view and evaluate the world through the prism of hedonistic values. Their accounts more rarely contain characteristics related to lives of communities (in this context an important position is occupied only by the close ones). The linguistically shaped world of young Russians is different: the central position there is taken by associative networks where the dominant characteristics relate to communities, collective work, and the need for material and financial security.

Keywords

PL

językowy obraz świata; asocjaty; jądro świadomości językowej

EN

linguistic worldview; associative units; core of linguistic awareness; Poland and Russia

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2016
• Volume: 28

Dates

published

2016

online

2016-09-22

Contributors

author

Roman Gawarkiewicz

References

• Aronson Elliot, Wilson Timothy W., Akert Robin M., 1997, Psychologia społeczna. Serce i umysł, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
• Aschaffenburg Gustaw, 1899, Experimentelle Studien über Assoziationen, [w:] Psychologische Arbeiten, Band 2, Leipzig: Wilhelm Engelmann Verlag, s. 1–83.
• Bartmiński Jerzy, 2010, Jak rekonstruować językowo-kulturowy obraz Europy, „Etnolingwistyka” 22, s. 121–127.
• Bartmiński Jerzy, 2007, Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Chlebda Wojciech, 2010, W stronę językowego obrazu Europy. Analiza słownikowo-tekstowa, „Etnolingwistyka” 22, s. 85–103.
• Ciechanowicz Anna, 1975, Swobodne skojarzenia słowne. Przegląd literatury, „Psychologia Wychowawcza” 4, s. 520–533.
• Covey Stephen R., 2002, Komunikacja synergiczna, [w:] Mosty zamiast murów. O komunikowaniu między ludźmi, red. John Stewart, Warszawa: PWN, s. 66–75.
• van Dijk Tuen A., Kintsch Walter, 1983, Strategies of Discourse Comprehension, New York: Academic Press.
• Fleischer Michael, 2004, Europa, Niemcy, USA i Rosja w polskim systemie kultury, Wrocław: Wydawnictwo UWr.
• Fleischer Michael, 2003, Polska symbolika kolektywna, Wrocław: Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
• Gawarkiewicz Roman, 2008, DOM w językowym obrazie świata młodzieży polskiej i rosyjskiej, [w:] Gawarkiewicz Roman, Pietrzyk Izabela, Rodziewicz Barbara, Polski słownik asocjacyjny z suplementem, Szczecin: Print Group, s. 235–246.
• Gawarkiewicz Roman, 2011, Komunikacja międzykulturowa a stereotypy. Polacy – Niemcy – Rosjanie, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe USz.
• Gawarkiewicz Roman, Pietrzyk Izabela, Rodziewicz Barbara, 2008, Polski słownik asocjacyjny z suplementem, Szczecin: Print Group.
• Gissing Georg, 1903, The private papers of Henry Ryecroft, London: Constable.
• Grucza Franciszek, 1996, O przeciwstawności ludzkich interesów i dążeń komunikacyjnych w interkulturowym porozumieniu się oraz naukach humanistycznospołecznych, [w:] Problemy komunikacji interkulturowej: jedna Europa – wiele języków i kultur. Materiały z XIX Sympozjum ILS UW oraz PTLS (Warszawa–Bemowo, 14–16 lutego 1994), red. Franciszek Grucza, Krystyna ChomiczJung, Warszawa: Wydawnictwa UW, s. 11–32.
• Iwan Krystyna, 2008, Концепт ДЕВОЧКА в языковой картине мира поляков и русских, [w:] Gawarkiewicz Roman, Pietrzyk Izabela, Rodziewicz Barbara, 2008, Polski słownik asocjacyjny z suplementem, Szczecin: Print Group, s. 247–260.
• Język – wartości – polityka. Zmiany w rozumieniu nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej Polsce. Raport z badań empirycznych, 2006, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kurcz Ida, 1976, Psycholingwistyka: przegląd problemów badawczych, Warszawa: PWN.
• Kwaśnica Robert, 1991, Rzeczywistość, jako byt sensu. Teza o językowym tworzeniu rzeczywistości, [w:] Język a kultura, t. 1, red. Jerzy Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 47–99.
• Mikułowski Pomorski Jerzy, 2004, Negocjowanie tożsamości zbiorowej w Europie, [w:] Narody wobec Europy. Negocjowanie tożsamości, red. Jerzy Mikułowski Pomorski, Kraków: Akademia Ekonomiczna w Krakowie, s. 11–30.
• Mosty zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, 2002, red. John Stewart, Warszawa: PWN.
• Moustakas Clark, 1971, Individuality and Encounter: A Brief Journey into Loneliness and Sensitivity Groups, Cambridge, MA: Howard A. Doyle.
• Osgood Charless E., May William H., Miron Murray S., 1975, Cross-Cultural Universals of Affective Meaning, Urbana–Chicago–London: University of Illinois Press.
• Pietrzyk Izabela, 2008, Konotacje barw w języku Rosjan i Polaków, [w:] Gawarkiewicz Roman, Pietrzyk Izabela, Rodziewicz Barbara, 2008, Polski słownik asocjacyjny z suplementem, Szczecin: Print Group, s. 261–277.
• Pisarek Walery, 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków: Universitas.
• Porayski-Pomsta Józef, 1999, Komunikacja językowa, [w:] Nauka o języku dla polonistów, red. Stanisław Dubisz, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 19–66.
• Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Warszawa: PWN.
• Puzynina Jadwiga, 1997, Struktura semantyczna „narodu” a profilowanie, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 259–276.
• Puzynina Jadwiga, 2010, Z problemów opisu językowego obrazu świata – pytania i wątpliwości, „Etnolingwistyka” 22, s. 39–51.
• Ramdan Mohcine A., 2013, Wortassoziationen: Ein interkultureller Vergleich zwischen dem Deutschen, dem Arabischen und dem Französischen, „Zeitschrift für interkulturellen Fremdsprachenunterricht” 18/2013, s. 34–61.
• Redfield Robert, 1947, The Folk Society, „American Journal of Sociology”, Vol. 52, No 4 (Jan. 1947), s. 293–308.
• Rodziewicz Barbara, 2008, Konotacje tanatologiczne w świadomości językowej Polaków i Rosjan, [w:] Gawarkiewicz Roman, Pietrzyk Izabela, Rodziewicz Barbara, 2008, Polski słownik asocjacyjny z suplementem, Szczecin: Print Group, s. 279–291.
• Rodziewicz Barbara, 2014, Wartości. Polacy – Niemcy – Rosjanie, Szczecin: Volumina.pl, Daniel Krzanowski.
• Sanchez Puig Maria, Karaułow Jurij, G., Czerkasowa Galina A., 2001, Normas asociativas del espanol y del ruso, Moscu–Madrid.
• Sapir Edward, 1978, Kultura, język, osobowość, Warszawa: PIW.
• Therborn Goran, 1998, Drogi do nowoczesnej Europy, Warszawa–Kraków: PWN.
• Wielecki Krzysztof, 1995, Kompetencje do komunikacji międzykulturowej: problemy polityczne i edukacyjne, [w:] Komunikacja międzykulturowa, zbliżenia i impresje, red. Alina Kapciak, Leszek Korporowicz, Andrzej Tyszka, Warszawa: Instytut Kultury, s. 115–121.
• Zuber Marcelina, 1999, Komunikowanie międzykulturowe, [w:] Studia z teorii komunikowania masowego, red. Bogusława DobekOstrowska, Wrocław: Wydawnictwo UWr, s. 24–41.
• Горошко Елена И., 2001, Интегративная модель свободного ассоциативного эксперимента, Москва-Харьков. Ра-Каравелла.
• Гурочкина Алла Г., 2001, Этнокультура и языковое сознание, [w:] Филология и культура: Материалы III Международной научной конференции 16–18 мая 2001, ч. 3, Тамбов, с. 117–128.
• Ильин Иван А., 1993, Путь к духовному обновлению. Путь к очевидности, Москва.
• ЯСК 2005 – Язык. Сознание. Культура, ред. Наталья В. Уфимцева, Татьяна Н. Ушакова, Москва–Калуга 2005.
• ЯСиОМ 2000 – Языковое сознание и образ мира, ред. Наталья.В. Уфимцева, Москва 2000.
• PAC – Караулов Юрий Н., Черкасова Галина А., Уфимцева Наталья В., Сорокин Юрий А., Тарасов Евгений Ф., 2002, Русский ассоциативный словарь, Москва.
• Лурье Семён В., 1997, Историческая этнология, Москва.
• Пассов Ефим И., 2003, Диалог культур: социальный и образовательный аспекты, www.Gramota.ru/mirrs.html?method08.htm
• Тарасов Евгений Ф., 2000, Актуальные проблемы анализа языкового сознания, [w:] Языковое сознание и образ мира, ред. Наталья В. Уфимцева, Москва, с. 24–32.
• Уфимцева Наталья В., 2005, Археология языкового сознания: первые результаты, [w:] Язык. Сознание. Культура, 2005, ред. Наталья В. Уфимцева, Татьяна Н. Ушакова, Москва–Калуга, с. 205–216.
• Уфимцева Наталья В., 2008, Ассоциативные словари славянских языков, [w:] Gawarkiewicz Roman, Pietrzyk Izabela, Rodziewicz Barbara, 2008, Polski słownik asocjacyjny z Suplementem, Szczecin: Print Group, s. 15–31.
• CAC – Уфимцева Наталья В., Черкасова Галина А., Караулов Юрий Н., Тарасов Евгений Ф., Славянский ассоциативный словарь: русский, белорусский, болгарский, украинский, Москва 2004.
• Вежбицкая Анна, 2001, Понимание культур через посредство ключевых слов, Москва.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2016.28.151