Śmiercią jakby płytszą nie umierają, ale zdychają zwierzęta (obraz zwierząt w polszczyźnie na tle ustaleń nauk przyrodniczych)

• Authors: Anna Pajdzińska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest porównanie obrazu zwierząt utrwalonego w polszczyźnie ze współczesnymi ustaleniami nauk przyrodniczych. W naukowym obrazie świata zwierzęta stanowią jedno z królestw, hierarchicznie zorganizowane i ogromnie zróżnicowane. Jako element tego królestwa traktowany jest również człowiek (typ strunowce, gromada ssaki, podgromada łożyskowce, rząd naczelne, rodzina człowiekowate). Prymatologia, zoosemiotyka, etologia kognitywna i paleoantropologia dostarczają wciąż nowych dowodów, że małpy człekokształtne charakteryzuje duże podobieństwo do ludzi tworzą narzędzia, mają wyobraźnię symboliczną i samoświadomość, komunikują się, a nawet mogą nauczyć się języka etnicznego. Nie tylko małpy, także inne gatunki zwierząt są zdolne do zachowań prospołecznych i ratunkowych.W językowym obrazie świata zwierzęta (zakresowo mniej więcej odpowiadające naukowej kategorii ssaków) stoją w hierarchii bytów niżej niż ludzie i są im zdecydowanie przeciwstawiane należą do natury, są pierwotne, dzikie, niezdolne do myślenia, brak im świadomości, kierują się instynktami, a nie sumieniem, wolą i rozumem, przeżywają tylko uczucia niższe i odczuwają jedynie potrzeby biologiczne. Konotacje semantyczne nazw zwierząt oraz motywowane przez nie derywaty semantyczne, formacje słowotwórcze i związki frazeologiczne, a także tzw. słownictwo zwierzęce świadczą o tym, że opozycja ludzie – zwierzęta jest silnie naaksjologizowana, zwierzętom przypisuje się wszystko, co złe.

EN

The article compares the linguistic view of animals in present-day Polish with the findings of contemporary science. In the scientific worldview, animals constitute a hierarchically structured and extremely diverse kingdom, with humans belonging to that kingdom phylum Chordata, class Mammalia (subdivision Placentalia), order Primates, family Hominidae. Primatology, zoosemiotics, cognitive etology, and paleoanthropology incessantly supply ever new evidence for links between apes and humans both construct tools, operate by symbolic imagery and self-awareness, communicate, and can even learn an ethnic language. Various animal species, not only apes, are capable of pro-social and rescue-oriented behaviours.In Polish linguistic worldview, animals (which category roughly covers mammals) are lower than humans in the hierarchy of beings and contrast with humans in that they belong to nature; they are primeval, wild, incapable of thinking; they lack self-awareness; they are driven by instincts rather than by conscience, reason, or will; they only experience lower emotions and biological needs. Semantic connotations of animal names, the derivatives, word-formations, and multi-word units they motivate, as well as the so-called “animal lexicon”, point to the strong axiological aspects in the human-animal opposition animals are associated with that which is bad.

Keywords

PL

językowy obraz świata; antropocentryzm; zwierzęta; konotacje semantyczne; wartościowanie

EN

linguistic worldview; anthropocentrism; animals; semantic connotations; valuation

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2017
• Volume: 29

Dates

published

2017

online

2017-11-03

Contributors

author

Anna Pajdzińska

References

• Diamond Jared, 19911998, Trzeci szympans. Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem, przeł. January Weiner, Warszawa.
• Dzik Jerzy, 2015, Zoologia. Różnorodność i pokrewieństwa zwierząt, Warszawa.
• Dzik Jerzy, 2016, Ile zwierzęcia jest w człowieku Z prof. Jerzym Dzikiem rozmawia Wojciech Mikołuszko, „Nauka dla Każdego”, dodatek „Gazety Wyborczej”, 17 maja 2016 r., s. 8--9.
• ISJP – Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, t. 2, Warszawa 2000.
• Kempf Zdzisław, 1985, Wyrazy „gorsze” dotyczące zwierząt, „Język Polski”, z. 2--3, s. 125--144.
• Kempf Zdzisław, 1989, Dwa aspekty wyrazów negatywnych dotyczących zwierząt, „Język Polski”, z. 2--3, s. 208--209.
• Krzeszowski Tomasz P., 1998, Aksjologiczne aspekty metafor, przeł. Roman Kalisz, Wojciech Kubiński, [w] Językoznawstwo kognitywne. Wybór tekstów, red. Wojciech Kubiński, Roman Kalisz, Ewa Modrzejewska, Gdańsk, s. 80--103.
• Lovejoy Arthur O., 2011, Wielki łańcuch bytu, przeł. Artur Przybysławski, Gdańsk.
• Mikołuszko Wojciech, 2016, Zwierzęta spieszą na ratunek, „Nauka dla Każdego”, dodatek „Gazety Wyborczej”, 20 września 2016 r., s. 4--5.
• Morris Desmond John, 19671974, Naga małpa, przeł. Jerzy Prokopiuk, Tadeusz Bielecki i in., Warszawa.
• Pajdzińska Anna, 1995, Motywacja semantyczna przymiotników wartościujących, „Etnolingwistyka” 7, s. 5--20.
• SJP Dor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. 10, Warszawa 1968.
• Tokarski Ryszard, 1990, Językowy obraz świata w metaforach potocznych, [w] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 69--86.
• Tokarski Ryszard, 1993, Słownictwo jako interpretacja świata, [w] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2. Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 335--362.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2017.29.135