Metaforyka związana z pojęciami światła i ciemności w sowieckim ideologicznym subdyskursie o kulturze w latach 1953–1957 na materiale gazety „Prawda”

• Authors: Piotr Zemszał
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Metaforyka związana z pojęciami jasności i ciemności należy do najbardziej wyrazistych narzędzi służących wprowadzaniu i podtrzymywaniu manichejskiego podziału na swoich i obcych w wielu dyskursach, w tym również w sowieckim ideologicznym dyskursie o kulturze okresu tzw. odwilży. Analizie poddano około 400 tekstów o tematyce kulturalnej, publikowanych w latach 1953–1957 w gazecie „Prawda”, które charakteryzują się m.in. konfrontacyjnym charakterem związanym z przesileniem politycznym oraz kulturalnym w epoce poststalinowskiej. Artykuł jest próbą analizy funkcjonowania metaforyki związanej z pojęciami światła i ciemności w sowieckiej propagandzie kulturalnej tego okresu. Okazuje się, że metaforyka ta pełniła ważną rolę w próbach odgórnego sterowania życiem kulturalnym kraju oraz że sposoby jej zastosowania bynajmniej nie odbiegają od najdawniejszych wzorców znanych piśmiennictwu ruskiemu. W badanym dyskursie metafora światła i ciemności pozwalała na wyrażenie istotnych kategorii, na których promocji zależało jego autorom centralizm zarządzania kulturą, przewodnia rola określonych jednostek i środowisk kulturalnych w kreowaniu kultury, wyższość kultury swoich nad kulturą obcych itd. Poprzez odwołanie się do pojęć archetypowych nadawca zyskiwał gwarancję skuteczności tego typu oddziaływania.

EN

Metaphors of light and darkness belong to the most salient ways of introducing and maintaining the Manichean division into US and THEM in many kinds of discourse, including the Soviet ideological discourse on culture in the period of de-Stalinisation. The present study investigates about 400 articles on cultural matters published in the years 1953--1957 in the newspaper Pravda, characterised, among others, by a confrontational stance connected with the political and cultural turning point of the period. It deals with the metaphors of light and darkness as these were used in the then Soviet cultural propaganda. The study reveals that the metaphors were used as a means of controlling the country’s cultural life and that their application was no different from old patterns employed already in Ruthenian writings. They were harnessed to express the categories crucial to the authors the central management of culture, the leading role of certain individuals and circles in creating culture, the superiority of OUR culture over THEIRS, etc. By referring to archetypical notions the author made sure that the propagandist tricks were effective.

Keywords

PL

kultura ZSRR; odwilż; nowomowa; dyskurs ideologiczny; światło; ciemność

EN

culture of USSR; de-Stalinisation; newspeak; ideological discourse; light; darkness

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2017
• Volume: 29

Dates

published

2017

online

2017-11-03

Contributors

author

Piotr Zemszał

References

• Belov Evgenij S., 2010, Perceptivnye i prostranstvennye metafory v rossijskom vnešnepolitičeskom diskurse, „Vestnik Čeljabinskogo gosudarstvennogo universiteta. Filologija. Iskusstvovedenie”, nr 11 (192), vyp. 42 2010, s. 12–15.
• Besançon Alain, Urban George R., 1988, Czy Gorbaczow może zmienić system. Język i władza w społeczeństwie sowieckim, [w] Sovietskij Sojuz, red. Jakub Karpiński, Irena Lasota, Warszawa, s. 155–204.
• Černikov Michail V., 1999, Koncepty „pravda” i „istina” v russkoj kul’turnoj tradicii, „Obščestvennye nauki i sovremennost’”, nr 2, s. 164–175.
• Černova Oksana E., 2013, Ideologema «vrag» v sovetskich i sovremennych političeski orientirovannych tekstach, „Naučnyj dialog. Filologija”, nr 5 (17), s. 155–171.
• Červinskij Petr, 2011, Negativno ocenočnye leksemy âzyka sovetskoj dejstvitel’nosti. Oboznačenie lic, Tomsk KIT.
• Fidelius Petr, 1984, O mysleniu totalitarnym, „Aneks”, z. 35, s. 71–81.
• Głowiński Michał, 1979, Nowo-mowa (Rekonesans), [w] Język propagandy, red. Stefan Amsterdamski, Aldona Jawłowska, Tadeusz Kowalik, Warszawa, s. 3–30.
• Grzegorczyk Anna, 1994, Światłość i ciemność – kategorie współczesnej humanistyki, „Sztuka i filozofia”, nr 9, s. 89–98.
• Kezina Svetlana V., 2008, Ocenočnost’ cvetooboznačenij v russkom âzyke v sopostavlenii s drugimi jazykami, „Izvestija vysšich učebnych zavedenij. Povolžskij region. Gumanitarnye nauki. Filologija”, nr 3, s. 99–106.
• Kudlińska-Stępień Halina, 2003, Językowo-kulturowy obraz ‘światła’ w polskich i rosyjskich tekstach reklamowych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica”, nr 1, s. 15–24.
• Kupina Natal’ja A., 1995, Totalitarnyj jazyk. Slovar’ i rečevye reakcii, Ekaterinburg–Perm Izdatel’stvo Ural’skogo universiteta.
• Nowak Paweł, 2002, Swoi i obcy w językowym obrazie świata, Lublin.
• Osborn Majkl, 2008, Archetipičnye metafory v ritorike sfera obrazov «svet –t’ma», „Političeskaja lingvistika”, nr 26, s. 182–191.
• Ožegov Sergej I. (sost.), 1953, Slovar’ russkogo jazyka, Moskva.
• Potebnja Aleksandr A., 2000, Simvol i mif v narodnoj kul’ture. Sobranie trudov, Moskva.
• Thom Francoise, 1990, Drewniany język, Warszawa.
• Uspenskij Boris A., 1996, Izbrannye trudy, t. 1, Semiotika istorii. Semiotika kul’tury, Moskva.
• Vajs Danel’, 2009, Stalinskij i nacional-socialističeskij diskursy propagandy sravnenie v pervom približenii, [v] Lingvističeskaja sovetologija, red. Èduard V. Budaev, Anatolij P. Čudinov, Ekaterinburg, s. 128–179.
• Vinogradov Viktor V., 1999, Istorija slov, Moskva.
• Vol’f Elena M., 1988, Metafora i ocenka, [v] Metafora v jazyke i tekste, red. Weronika N. Telija, Moskva, s. 52–64.
• Zemszał Piotr, 2015, Metafora wojenna w sowieckim subdyskursie o kulturze w okresie stalinizmu, „Przegląd Rusycystyczny”, nr 4 (152), s. 99–115.
• Zemszał Piotr, 2015a, O pojęciach religijnych w sowieckim totalitarnym dyskursie o kulturze w latach 1953–1957, „Socjolingwistyka”, nr XXIX, s. 227–244.
• Zemszał Piotr, 2015b, Wybrane realizacje pojęcia walki w sowieckim subdyskursie o kulturze [w] Rosja w dialogu kultur, t. I, red. Katarzyna Dembska, Michał Głuszkowski, Toruń, s. 581–595.
• Zemszał Piotr, 2016, Ojciec, wódz, nauczyciel. Nominacje językowe dotyczące Stalina w sowieckim dyskursie ideologicznym w okresie powojennym, Toruń.
• Zemszał Piotr, 2016a, Wybrane aktualizacje opozycji Swój – Obcy w sowieckim oficjalnym dyskursie o kulturze okresu odwilży, [w] W poszukiwaniu tożsamości językowej, red. Żanna Sładkiewicz, Katarzyna Wądołowska-Lesner, Gdańsk, s. 140–151.
• Žavoronkova Anastasija N., 2015, Koncept «istina» v russkom jazykovom soznanii, „Čelovek v mire kul’tury”, nr 1, s. 49–52.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2017.29.209