Świat człowieka i jego granice w świetle danych językowych

• Authors: Swietłana M. Tołstojowa
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka przedstawia w syntetycznej formie najważniejsze problemy związane z językowym „uczłowieczaniem rzeczywistości”. Różne aspekty i różne formy antropocentryzmu analizuje na podstawie danych językowych, tekstów folkloru, podań wierzeniowych i rytualnych praktyk. Ujmuje antropocentryzm zarówno od wewnątrz, jak też od zewnątrz, tzn. nie tylko od człowieka do świata, ale i od świata do człowieka. Bowiem człowiek nie tylko „przyswaja” sobie świat, nakłada na niego swoje piętno, ale też „przymierza” samego siebie do świata zwierząt, roślin, czy rzeczy materialnych. Kolejno omawiane są więc dwa aspekty wzajemnych relacji człowiek a zwierzę, roślina, przyroda, świat materii z pokazaniem językowych i kulturowych wykładników uczłowieczania zwierząt, roślin, przyrody i rzeczy w kontraście do upodobniania człowieka do zwierząt, roślin, przyrody, przedmiotów; oraz dwa aspekty relacji człowiek a świat demoniczny i boski z pokazaniem językowych i kulturowych wykładników uczłowieczania demonów, Boga i świętych w kontraście do demonologizacji i ubóstwiania człowieka.W zakończeniu, nawiązując do kontrastowych opinii Wiaczesława Iwanowa (który akceptuje antropiczną zasadę układu świata i ideę antropocentryzmu w jego aspekcie teleologicznym) i Miriany Detelić (która maksymę «człowiek jest miarą wszystkich rzeczy» uznaje za szkodliwą, bo usprawiedliwia niszczenie biosfery w skali kosmicznej), autorka artykułu podkreśla, że problemy miejsca człowieka w świecie i granic, oddzielających człowieka od innych mieszkańców Wszechświata, są aktualne także dla naszego czasu.

EN

In this article the author synthetically surveys the most important problems of linguistic “humanisation of reality”. Various aspects and forms of anthropocentrism are analysed on the basis of linguistic data, texts of folklore, belief tales, and ritualised practices. Anthropocentrism is viewed from the inside (from humans to the world) but also from the outside (from the world to humans). This is because humans not only make the world familiar to themselves by imprinting their mark on it: they also measure themselves to the world of animals, plants, or artefacts. Two aspects are thus discussed of the reciprocal relations between humans and animals, plants, wildlife, and matter, with a focus on linguistic and cultural markers of humanising the latter, contrasted with humans being assimilated to those aspects of reality. Two aspects are also discussed of the relation between humans and the world of the divine and the demonic, with a focus on the linguistic and cultural exponents of the humanisation of demons, God, and saints vs. the demonisation and deification of humans.Finally, referring to the contrasting views of Vyacheslav Ivanov (who accepts the anthropic world order and the idea of anthropocentrism in its theological aspect) and Miriana Detelić (for whom the maxim of man being “the measure of all things” is harmful, for it justifies the destruction of biosphere on the cosmic scale), the author claims that the problems of locating humans in the world and establishing the boundaries between humans and other inhabitants of the Universe are topical also in this day and age.

Keywords

PL

antropocentryzm języka; antropomorfizm; animizm; językowo-kulturowy obraz świata; podmiot w języku

EN

anthropocentrism of language; anthropomorphism; animism; linguacultural worldview; subjectification of language

RU

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2018
• Volume: 30

Dates

published

2018

online

2018-08-17

Contributors

author

Swietłana M. Tołstojowa

References

• Agapkina Tatiana, 2013, Derevo i čelovek: odna sud’ba na dvoih, „Ethnolinguistica Slavica”. K 90-letiju N. I. Tolstogo, Moskva: Indrik, s. 42–58.
• Agapkina Tatiana, 2017, Raspoznat’ v dereve čeloveka (na materiale slavjanskih ballad), [w:] Antropocentrizm v jazyke i kul’ture, Moskva: Indrik, s. 41–55.
• Arutjunova Nina D., 1993, Vedenie, [w:] Logiceskij analiz jazyka. Obraz celoveka v kul'ture i jazyke, Moskva: Indrik, s. 3--10.
• Belova Ol’ga, 2004, Narodnaja biblija, Vostočnoslavianskie ètiologičeskie legendy, Moskva: Indrik.
• Belova Ol’ga, Kabakova Galina (sostavlenije i kommentari), 2014, U istokov mira. Russkie ètiologičeskie skazki i legendy, Moskva, Forum-Neolit.
• Brysina Elena, Kudrjasova R. I., 2004, Somatičeskaja leksika v donskih govorah volgogradskoj oblasti, [w:] Leksičeskij atlas russkih narodnyh govorov. (Materialy i issledovanija), 2001--2004, Sankt Peterburg: Nauka, s. 260--266.
• Delić Lidia, 2017, O ovoj knjizi, [w:] Krv. Knjievnost. Kul’tura, red. Lidia Delić, Miriana Detelić, Belgrad.
• Grišanova Valentina, 2003, Anatomičeskie nazvanija v govore odnogo sela, [w:] Leksičeskij atlas russkih narodnyh govorov. (Materialy i issledovanija), 2001--2004, Sankt Peterburg: Nauka, s. 59--65.
• Gura Aleksandr, 2017, Antropocentrizm v narodnoj zoologii, [w:] Antropocentrizm v jazyke i kul’ture, Moskva: Indrik, s. 25--40.
• Ivanov Vjačeslav V., 2017, Novye otkrytija. Čelovečestvo i buduščee [Wykład ustny, z zapisu w Internecie].
• RKŽBN = Russkie krestjane. Žizn’. Byt. Nravy, [w:] Materialy „Etnografičeskogo biuro” kniazia Teniševa. Sankt Peterburg, 2004--2008. T. 1--5.
• SSSL = Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska, t. 1, Kosmos, cz. 1, Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996.
• Tolstaja Svetlana, 2008, „Čelovek živet, kak trva rastet”: vegetativnaja metafora čelovečeskoj žizni, [w:] Tolstaja S. M., Prostranstvo slova. Leksičeskaja semantika v obščeslavjanskoj perspektive, Moskva: Indrik, s. 338--346.
• Tolstaja Svetlana, 2008a, Brennoe telo, ili iz čego sotvoren čelovek, [w:] Tolstaja S. M., Prostranstvo slova. Leksičeskaja semantika v obščeslavjanskoj perspektive, Moskva: Indrik, s.297--308.
• Tolstye Svetlana i Nikita, 1998, Imja v kontekste narodnoj kul’tury. [w:] Tri doklada k XII Meždunarodnomu sjezdu slavistov. Problemy slavjanskogo jazykoznanija. Moskva: Indrik, s. 88--125.
• Toporov Vladimir, 2015, Znak i tekst v prostranstve i vremeni. Publikacija M. D. Dynina i T. V. Civjan, [w:] Slavica revalensia, v. 2, Tallin, s. 139--169.
• Usačeva Valerija, 2008, Magija slova i dejstvija v narodnoj kul’tire slavjan, Moskva: Institut slavjanovedenija.
• Vinogradova Ludmila, 2000, Narodnaja demonologia i mifo-ritual’naja tradicija slavjan, Moskva: Indrik.
• Vinogradova Ludmila, 2000a, Kto vseljaetsja v besnovatogo?, [w:] Mif v kul’ture: čelovek – ne čelovek, Moskva: Indrik, s. 33--46.
• Vinogradova Ludmila, 2016, Mifologiceskij aspekt slvjanskoj fol’klornoj tradicii, Moskva: Indrik.
• Zowczak Magdalena, 2000, Biblia ludowa, Wrocław: Funna.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2018.30.15