O różnych wariantach definicji leksykograficznej – od taksonomii do kognitywizmu

• Authors: Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka dokonuje porównania sposobów eksplikowania pojęć przez Annę Wierzbicką i Jerzego Bartmińskiego. Wyodrębnia dwa warianty definicji maksymalnej – wariant rozbudowany o charakterze narracyjnej eksplikacji (Bartmiński) oraz wariant syntetyczny, zawierający skondensowane treści definicji pełnej (Wierzbicka, Bartmiński). Zestawia podobieństwa i różnice w podejściu do kwestii definiowania przez obydwoje badaczy. Podobieństwa łączy z realizacją postulatu pełnej analizy pojęcia i z odtwarzaniem w definicji wszystkich cech relewantnych językowo, kulturowo i komunikacyjnie, z fasetowym porządkowaniem zdań definiujących i z dbałością o „dowody językowe” dla powoływanych cech. Różnic upatruje w używanym języku, wykorzystywaniu podstaw materiałowych, podejściu do kwestii stabilizacji cech w definiensie oraz w ostatecznym – statycznym lub dynamicznym – kształcie zrekonstruowanego wyobrażenia.

EN

The study compares the methods of defining concepts proposed by Anna Wierzbicka and Jerzy Bartmiński. Two variants of the maximal definition are identified: the extended variant, where the definition assumes the form of a narrative explication (Bartmiński), and the synthetic variant, with condensed content of the full definition (Wierzbicka, Bartmiński). Similarities and differences in the approaches of the two scholars to the problem of defining are discussed. The similarities include: the idea that a full understanding of a concept should be accounted for, the proposal that all linguistically, culturally, and communicatively relevant features be reconstructed, a facet-based ordering of the defining sentences, the importance of linguistic evidence for the features being included in the definition. The differences are identified in: the language being used, the use made of the data, the approach to the stability of features in the concept being defined, the ultimate shape (static or dynamic) of the reconstructed image.

Keywords

PL

definicja maksymalna; definicja kognitywna; Anna Wierzbicka; Jerzy Bartmiński

EN

maximal definition; cognitive definition; Anna Wierzbicka; Jerzy Bartmiński

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2018
• Volume: 30

Dates

published

2018

online

2018-08-17

Contributors

author

Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska

References

• Anusiewicz Janusz, 1995, Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław.
• Apresjan Jurij, 1974/1980, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, przeł. Zofia Kozłowska, Andrzej Markowski, Ossolineum [wyd. oryg. Moskva 1974].
• Apresjan Jurin, 1993, Językoznawstwo teoretyczne, modele formalne języka i leksykografia systemowa, tłum. Joanna Berej, [w:] ODiD, s. 9–33.
• Bańko Mirosław, 2001, Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa, Warszawa.
• Bartmiński Jerzy, 1980a, Założenia teoretyczne słownika, [w:] SLSJ, s. 7–35.
• Bartmiński Jerzy, 1980b, Koń, [w:] SLSJ, s. 119–144.
• Bartmiński Jerzy, 1980c, Słońce, [w:] SLSJ, s. 205–230.
• Bartmiński Jerzy, 1984, Definicja leksykograficzna a opis języka, [w:] Słownictwo w opisie języka, red. Kazimierz Polański, Katowice, s. 9–21.
• Bartmiński Jerzy, 1986, Czym zajmuje się etnolingwistyka?, „Akcent” nr 4, s. 16–22.
• Bartmiński Jerzy, 1987, Z problemów etnolingwistyki (wybrane aspekty zagadnienia), „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia” Sectio FF, vol. V, 1, s. 5–14.
• Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 169–183.
• Bartmiński Jerzy, 1993a, Styl potoczny, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2 Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 115–134.
• Bartmiński Jerzy, 1993b, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, [w:] Pojęcie ojczyzny w językach europejskich, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 23–48.
• Bartmiński Jerzy, 1998b, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu „matki”, [w:] Język a Kultura, t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz i Jerzy Bartmiński, Wrocław s. 63–83.
• Bartmiński Jerzy, 2000, Polska `dola’, rosyjska `sud’ba', „Etnolingwistyka” 12, s. 25–37.
• Bartmiński Jerzy, 2002, Jak biegną drogi ojczyzny?, [w:] Z Karolem Wojtyłą myśląc Ojczyzna, red. Wojciech Chudy, Lublin, s. 41–49.
• Bartmiński Jerzy (Eži Bartmin’skij), 2005, Jazykovoj obraz mira: očerki po ètnolingvistike, Moskva.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006.
• Bartmiński Jerzy, 2013a, The Cognitive Definition as a Text of Culture, [w:] Adam Głaz, David S. Danaher, Przemysław Łozowski (ed.), The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, London, s. 161–175.
• Bartmiński Jerzy, 2013b, Obraz mira v pol’skoj narodnoj tradicii, [w:] Ethnolinguistica Slavica. K 90 letiju akademika Nikity Il’iča Tol’stogo, red. S.M. Tolstaja, T.A. Agapkina, Moskva 2013, s. 26–41.
• Bartmiński Jerzy, 2014a, Narracyjny aspekt definicji kognitywnej, [w:] Narracyjność w języku i kulturze, red. Dorota Filar, Dorota Piekarczyk, Lublin, s. 99–115.
• Bartmiński Jerzy, 2014b, Ankieta jako pomocnicze narzędzie rekonstrukcji językowego obrazu świata, [w:] Wartości w językowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, red. Iwona BielińskaGardziel, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Joanna Szadura, Lublin, s. 279–308.
• Bartmiński Jerzy, 2015, Perspektywa semazjologiczna i onomazjologiczna w badaniach językowego obrazu świata, „Poradnik Językowy” nr 1, s. 14–29.
• Bartmiński Jerzy, 2017, Drogi naukowej Anny Wierzbickiej ciąg dalszy – Fenomen Anny Wierzbickiej, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego” LXXIX, Warszawa, s. 8–20.
• Bartmiński Jerzy, Bielińska-Gardziel Iwona, 2015, Polski językowo-kulturowy obraz DOMU i jego profile, [w:] LASiS, t. 1, s. 89–121.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2008, Miejsce informacji kulturowej w znaczeniu słowa i w rekonstrukcji językowego obrazu świata, [w:] Bunt tradycji – tradycja buntu, red. Grażyna Szwat-Gyłybow, Magdalena Bogusławska, Warszawa, s. 65–77.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2009, Tekstologia, Warszawa.
• Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, 1993, Definicja semantyczna: czego i dla kogo?, [w:] ODiD, s. 47–61.
• Bartmiński Jerzy, Żuk Grzegorz, 2007, Polnisch równość ‘Gleichheit’ im semantischen Netz. Kognitive Definition der równość ‘Gleichheit’ im Polnischen, [w:] Normen – und Wertbegriffe in der Verständingung zwischen Ost- und Westeuropa. Akten der internationalen Arbeitstagung, 27/28. Februar 2006 in Jena, Peter Lang, s. 33–68.
• Bartmiński Jerzy, Żuk Grzegorz, 2009, Pojęcie RÓWNOŚCI i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, „Etnolingwistyka” 21, s. 47–67.
• Bielińska-Gardziel Iwona, 2009, Stereotyp rodziny we współczesnym języku polskim, Warszawa.
• Chlebda Wojciech, 2016, W stronę optymalizacji słownikowego objaśniania znaczeń, „Stylistyka, XXV, 2016, s. 319–335.
• van Dijk Teun, 2003, Dyskurs polityczny i ideologia, „Etnolingwistyka” 15, s. 7–28.
• Goddard Cliff, 2011, Semantic Analysis. A Practical Introduction, Oxford: University Press.
• Grochowski Maciej, 1982, Zarys leksykologii i leksykografii, Toruń.
• Grochowski Maciej, 1993a, Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych, Warszawa.
• Grochowski Maciej, 1993b, Obiekty, cele i metody definiowania a rodzaje definicji. Zarys problematyki, [w:] ODiD, s. 35–45.
• Grzegorczykowa Renata, 2001, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, wyd. 3., poprawione i rozszerzone, Warszawa.
• Grzeszczak Monika, 2015, Pojęcie DEMOKRACJI i jego profilowanie w polskim i niemieckim dyskursie publicznym (1989–2009), Lublin.
• Hołówka Teresa, 1986, Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku, Warszawa.
• Jordanskaja Lidia, Mielczuk Igor, 1988, Konotacja w semantyce leksykalnej i leksykografii, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 9–34.
• Krzyżanowski Piotr, 1993, O rodzajach definicji i definiowaniu w lingwistyce, [w:] ODiD, s. 387–400.
• LASiS – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. nacz. Jerzy Bartmiński. T. 1. DOM, red. Jerzy Bartmiński, Iwona BielińskaGardziel, Beata Żywicka, Lublin 2015; t. 2. EUROPA, red. Wojciech Chlebda, Lublin 2018; t. 3. PRACA, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Brzozowska, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Lublin 2016; t. 4. WOLNOŚĆ, red. Maciej Abramowicz i Jerzy Bartmiński (w druku); t. 5. HONOR, red. Petar Sotirov, Dejan Ajdačić, Lublin 2017.
• Lewicki Andrzej Maria, 1984, [Recenzja:] Zeszyt próbny Słownika ludowych stereotypów językowych, „Poradnik Językowy” nr 9–10, s. 587–592.
• Mielczuk Igor, 1999, Słowo o Annie, [w:] Anna Wierzbicka, Język, umysł, kultura. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Warszawa, s. 14–19.
• Mikołajczuk Agnieszka, 2000, Kognitywizm a nauczanie języka polskiego jako obcego, [w:] Polonistyka w świecie. Nauczanie języka i kultury polskiej studentów zaawansowanych, red. Jan Mazur, Lublin, s. 83–96.
• Muszyński Zbysław, 1988, Problem wiedzy pozajęzykowej w badaniach lingwistycznych, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 129–153.
• Niebrzegowska-Bartmińska, 2007, Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2014, Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w „Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów”, [w:] Wartości w językowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, t. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, red. Iwona BielińskaGardziel, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Joanna Szadura, Lublin, s. 71–102.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2017a, Czy definicja kognitywna jest definicją otwartą?, [w:] Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe, red. Dorota Filar, Piotr Krzyżanowski, Lublin 2017, s. 549–571.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2017b, Jakie dane są relewantne etnolingwistycznie?, „Etnolingwistyka” 29, s. 11–29.
• ODiD – O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin 1993.
• Przybylska Renata, 2003, Wstęp do nauki o języku polskim, Kraków.
• Rosch Eleonor, 1978/2005, Zasady kategoryzacji, przeł. Szymon Wróbel, „Etnolingwistyka” 17, s. 11–35. [Oryginał: E. Rosch, B. B. Lloyd (red.), Cognition and Categorization, Hillsdale, Erlbaum 1978, s. 27–48].
• SLSJ – Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, Wrocław 1980.
• SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych. Koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora: Stanisława Niebrzegowska(-Bartmińska), t. 1. Kosmos, cz. 1. Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2. Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3. Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4. Świat, światło, metale, Lublin 2012; t. 2. Rośliny, cz. 1. Zboża, Lublin 2017.
• STL 1998 – Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, pod red. Janusza Sławińskiego, wyd. 3. poszerzone i poprawione, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Tabakowska Elżbieta, 1995, Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego, Kraków.
• Wierzbicka Anna, 1972, Semantic primitives, „Linguistische Forschungen”, N0 22, Frankfurt: Arhenäum.
• Wierzbicka Anna, 1984, Apples are not a kind of fruit: the semantics of human categorization, „American Ethnologist” 11 (2), s. 313–328.
• Wierzbicka Anna, 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor.
• Wierzbicka Anna, 1991a, Uniwersalne pojęcia ludzkie i ich konfiguracje w różnych kulturach, „Etnolingwistyka” 4, s. 14–17.
• Wierzbicka Anna, 1991b, Język i naród: polski los i rosyjska sud’ba, „Teksty Drugie” nr 3, s. 5–20.
• Wierzbicka Anna, 1993, Nazwy zwierząt, tłum. Henryk Kardela, [w:] ODiD, s. 251–267.
• Wierzbicka Anna, 1997, Understanding cultures through their key words, Oxford Univ. Press.
• Wierzbicka Anna, 1999, Język, umysł, kultura. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Warszawa.
• Wierzbicka Anna, 1996/2006, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, tłum. Adam Głaz, Lublin [tytuł oryg. Semantics Primes and Universals, Oxford University Press, 1996].
• Wierzbicka Anna, 2011, Uniwersalia ugruntowane empirycznie, „Teksty Drugie”, nr 1–2, s. 13–30.
• Wierzbicka Anna, 2013, Polish Zwierzęta ‘Animals’ and Jabłka ‘Apples’: an Ethnosemantic Inquiry, [w:] Głaz, Adam, David S. Danaher i Przemysław Łozowski (ed.), The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics. Cognition, and Culture, London: Versita, s. 137–159.
• Žolkovski Aleksandr, 1964, Predislovie, „Mašinnyj perevod i prikladnaja lingvistika” 8, s. 3–16.
• Żmigrodzki Piotr, 2010, Definicja leksykograficzna a opis języka – ćwierć wieku później. Jeszcze o roli naiwnego obrazu świata w definiowaniu, [w:] Etnolingwistyka a leksykografia. Tom poświęcony Profesorowi Jerzemu Bartmińskiemu, red. Wojciech Chlebda, Opole, s. 33–40.
• Żuk Grzegorz, 2010, Twierdza czy wspólnota? Europa w polskim dyskursie publicznym, Lublin.
• Żywicka Beata, 2007, Miejsca i wartości. Zmiany w językowym obrazie przestrzeni we współczesnej polszczyźnie, Lublin.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2018.30.259