Gramatyka i historiografia, czyli językowy obraz świata w relacji historyka

• Authors: Elżbieta Tabakowska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Mimo rosnącego zainteresowania związkami języka z kulturą, w większości prac powstających w ramach językoznawstwa kulturowego i etnolingwistyki dominują analizy materiału leksykalnego. Niniejszy esej jest próbą dostarczenia dowodów na poparcie tezy Humboldta, że „gramatyka jest bliższa duchowej swoistości narodów niż leksyka”. Przedmiotem analizy jest jeden z istotnych aspektów narracji historycznej: wpływ gramatycznej kategorii czasu w języku angielskim na językowy obraz świata wyłaniający się z anglojęzycznej narracji historycznej określonego typu oraz zmiany tego obrazu w polskim przekładzie, które się pojawiają w wyniku różnic systemowych między językami angielskim i polskim. Rozważania teoretyczne koncentrują się na domenie czasu, która stanowi podstawowy wymiar historiografii.Na wstępie uzasadniono tezę, że w konceptualizacjach domeny czasu występują znaczące różnice – także między językami z nieodległych kultur – na przykład w obrębie systemu czasów gramatycznych i ich relacji do czasu fizykalnego. Problem ten wpisuje się w zakres tematyki badawczej JOS, ponieważ jego korzenie tkwią z jednej strony w rozbieżności sposobów pojmowania czasu jako elementu (konwencjonalnego) językowego obrazu świata, z drugiej zaś – w jego relacji do ludzi, którzy doświadczają (upływu) czasu i którzy o nim mówią.W artykule omówiono sposoby konceptualizacji czasu oraz językowych odniesień do domeny czasu w obu językach, a także zdefiniowano podstawowe rodzaje narracji historycznej, wyróżnione według kryterium Langackerowskiej subiektyfikacji. W części empirycznej artykułu omówiono kilkanaście fragmentów książki brytyjskiego historyka Normana Daviesa Na krańce świata w oryginale i w polskim przekładzie.

EN

In spite of the growing interest in the relations that hold between language and culture, most works written within the frameworks of ethnolinguistics or cultural linguistics focus on lexical material. The purpose of this article is to substantiate von Humboldt’s statement that “grammar reflects spiritual identity of nations more intimately than lexis”. One of the crucial aspects of historical narrative is discussed: the influence of the English system of grammatical tenses upon the linguistic worldview that emerges from historical narrative of a particular type, as well as the changes that occur in its Polish translation, due to systematic differences between English and Polish. The focus falls on the domain of time, which is crucial for historiography.The paper claims that conceptualizations differ significantly between languages, even in the case of languages which belong to cultures that are not very distant; a case in point is that of grammatical tenses and their relation to time in English and Polish. The problem falls within the domain of research on linguistic worldviews, as these differences result, on the one hand, from different conceptualizations of time as an element of the (conventional) worldview, and, on the other hand, from its relation to people who experience time and who talk about time.The main types of historical narrative are defined according to the criterion of Langacker’s concept of subjectification. The empirical part brings an analysis of fragments of Beneath Another Sky. A Global Journey into History by the British historian Norman Davies and their Polish translations.

Keywords

PL

narracja historyczna; perspektywizm; czas teraźniejszy dokonany; scjentyzm; czas przeszły prosty; subiektyfikacja; czas fizykalny; czas gramatyczny

EN

historical narrative; perspectivism; Present Perfect; res gestae; scientism; scriptor rerum gestarum; Simple Past; subjectification; time; tense

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2018
• Volume: 30

Dates

published

2018

online

2018-08-17

Contributors

author

Elżbieta Tabakowska

References

• Ette Ottmar, 2016, In Other’s Words: Literary translation as Writing-between-Worlds, [w:] Writing-between-Worlds, Berlin/Boston, s. 157–180.
• Evans Vyvyan, 2007, Leksykon językoznawstwa kognitywnego, tłum. Magdalena Buchta, Małgorzata Cierpisz, Joanna Podhorodecka, Agnieszka Gicala, Justyna Winiarska, Kraków.
• Langacker Ronald W., 1999, Grammar and Conceptualization. Chapter 10: Subjectification and Grammaticization, Berlin/New York, s. 297–315.
• Langacker Ronald W., 2008, Cognitive Grammar. A Basic Introduction, Oxford.
• Pomorski Jan, 2004, Punkt widzenia we współczesnej historiografii, [w:] Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Ryszard Nycz (red.), Punkt widzenia w języku i w kulturze, Lublin, s. 11–32.
• Radden Gűnter, Dirven René, 2007, Cognitive English Grammar. Chapter 9: Grounding situations in time: Tense, Amsterdam/ Philadelphia, s. 201–232.
• Reichenbach Hans, 1967, Czasy gramatyczne czasowników, [w:] Jerzy Pelc (red.), Logika i język, Warszawa, s. 132–148.
• Smoleński Paweł, 2017, Gdy historyk tworzy legendy, „Ale Historia” 22.05.2017, http:// wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,21829653,izraelskihistoryk-ilanpappewalkatoczy-sie-o-ideologie-a.htm.
• Szczygieł Mariusz, 2017, Reporter, czyli koleżanka z ZUS-u, „Duży Format” 22.05.2017.
• Tokarz Tomasz, 2005, Problem subiektywizmu w konstruowaniu narracji historycznej, „Kultura i Historia” 8/2005, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/archives/204.
• Underhill James W., 2012, Ethnolinguistics and Cultural Concepts, Cambridge.
• White Hayden, 2000, Poetyka pisarstwa historycznego, Kraków.
• Wierzbicka Anna, 1999, Język – umysł – kultura. Wybór prac red. Jerzy Bartmiński. Cz. III: Językowa kategoryzacja świata, Warszawa, s. 27–189.
• Wierzbicka Anna, 2002, English Causative Constructions in an Ethnosyntactic Perspective: Focusing on Let, [w:] Enfield N. J. (red.), Ethnosyntax. Explorations in Grammar and Culture, Oxford, s. 162–203.
• Wierzbicka Anna, 2006, English. Meaning and Culture, Oxford.
• Whorf Benjamin Lee, 1982. Język, myśl i rzeczywistość, tłum. Teresa Hołówka, Warszawa.
• Włodek Ludwika, Domosławski Artur, 2017, Reporter w czasach «ściemy», „Duży Format” 05.06.2017.
• Woźniak Ewa, Opowieść czy nauka? O narracji historycznej, https://wolnemedia. net/ opowiesc-czy-nauka-o-narracji-historycznej.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2018.30.55