Ludowe nazwy ziół w polskim językowym obrazie świata

• Authors: Ewa Hrycyna
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy ludowych nazw ziół analizowanych w ramach programu rekonstrukcji językowego obrazu świata. Na wstępie autorka przypomina ogólne założenia ludowej taksonomii roślin zaprezentowane przez Brenta Berlina, które jej zdaniem dają się zastosować także do polskiego nazewnictwa ziół. W kolejności zwraca uwagę na konieczność krytyki źródeł w celu odróżnienia nazw rzeczywiście utrwalonych w tradycji ludowej od nazw botanicznych, naukowych, niekiedy mechanicznie przenoszonych ze źródeł innojęzycznych. Opowiada się jednak za uwzględnieniem nazw zapożyczonych i przyswojonych. Ilościowe bogactwo nazw ziół dowodzi ich wysokiej rangi praktycznej i kulturowej w środowisku wiejskim, bogactwo to jednak (poprzez analizę słowotwórczą i etymologiczną) daje się sprowadzić do kilku podstaw onomazjologicznych: nazwy tworzone od wyglądu i cech fizycznych, czasu i miejsca rośnięcia, od właściwości użytkowych i kontekstu kulturowego (wierzeniowego). W analizie słowotwórczej istotna jest nie tylko podstawa, ale także formanty, które wskazują na kategorie słowotwórcze, takie jak nazwy „nosicieli cech” czy nazwy „środków czynności”. Autorka twierdzi, że sama analiza słowotwórcza nie jest wystarczająca i musi być uzupełniona oraz potwierdzona innymi danymi językowymi i przyjęzykowymi.

EN

The article deals with folk names of herbs, analysed within the framework of linguistic worldview reconstruction. The author begins by referring to the general assumptions of Brent Berlin’s folk taxonomy of plants, which in her opinion can also be applied to Polish herb names. She then points out that the names entrenched in folk tradition must be distinguished from botanical, scientific names, sometimes mechanically transferred from sources in other languages. However, she makes a distinction between borrowed and assimilated names. The quantitative richness of herb names points to their high practical and cultural rank among country dwellers, but this richness (through word-formational and etymological analysis) can be reduced to a few onomasiological bases: names derived from the plant’s appearance and physical properties, the time and place of growing, or its use and cultural context (beliefs). In word-formational analysis what matters is not only the base but also affixes, which point to word-formational categories, such as names of “feature bearers” or “activities”. It is claimed that the word-formational analysis itself is insufficient and must be supported by linguistic and co-linguistic evidence.

Keywords

PL

etnolingwistyka; Słownik stereotypów i symboli ludowych; ludowe nazwy ziół; podstawy onomazjologiczne nazw ziół; analiza słowotwórcza; etymologia

EN

Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols; folk herb names; onomasiological bases of herb names; word-formational analysis; etymology

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2019
• Volume: 31

Dates

published

2019

online

2019-10-11

Contributors

author

Ewa Hrycyna

References

• Bartmiński Jerzy, 1993/2001, Ludowy styl artystyczny, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 223–234.
• Bartmiński Jerzy, 1996, O Słowniku stereotypów i symboli ludowych, [w:] SSiSL, t. 1, cz. 1, s. 9–34.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
• Bartmiński Jerzy, 2018, Zasady ogólne opracowania części etymologicznej w SSiSL (komputeropis).
• Berlin Brent, 1972, Speculations of the growth ot ethnobotanical nomenclature, „Language in Society”, vol. 1, nr 1, s. 51–86.
• Berlin Brent, 1992, Ethnobiological Classification: Principles of Categorization of Plants and Animals in Traditional Societies, New Yersey.
• Berlin Brent, Breedlove Denis E., Raven Peter H., 1973, General Principles of Classification and Nomenclature in Folk Biology, „American Anthropologist. New Series”, vol. 75, no. 1, s. 214–242.
• Berlin Brent, Breedlove Dennis E., Raven Peter H., 1966, Folk taxonomies and Biological Classification, „Science”, vol. 154, s. 273–275.
• Boryś Wiesław, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
• Brzozowska Małgorzata, 2009, Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne, Lublin.
• Dougherty Janet W., 1993, Wyrazistość i względność klasyfikacji, [w:] Amerykańska antropologia kognitywna, red. Michał Buchowski, Warszawa, s. 160–188.
• Gieryng Kazimierz, 1938, Słownik zielarski (nazwy naukowe i ludowe), Wilno.
• Grzegorczykowa Renata, Puzynina Jadwiga, 1999, Problemy ogólne słowotwórstwa, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski, Henryk Wróbel, Warszawa, s. 361--387.
• Hunn Eugene, 1993, Czynnik utylitarny w ludowych klasyfikacjach biologicznych, tłum. Joanna Dankowska, [w:] Amerykańska antropologia kognitywna: poznanie, język, klasyfikacja i kultura, red. Michał Buchowski, Warszawa, s. 73–98.
• Kurek Halina, 2000, Przemiany językowe wsi (na przykładzie wybranych nazw roślin z okolic Dukli), [w:] Język a Kultura, t. 16, Świat roślin w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Irena Kamińska-Szmaj, s. 117–122.
• Lechocka Ewelina, 2016, Nazwy gatunkowe drzew w Pieśniach ludowych z Warmii i Mazur na tle analizy etnograficzno-przyrodniczej, „Prace Językoznawcze”, t . XVIII/2 s. 101–118.
• Łuczaj Łukasz, 2008, Problemy taksonomiczne w polskich badaniach etnobotanicznych, „Lud”, t. 92, s. 43–64.
• Mierzwińska-Hajnos Agnieszka, 2017, Fuga daemonum, czyli dziurawiec jako amalgamat pojęciowy. Studium kognitywne, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 29, s. 31–45.
• Müller F.M., 1888/1987, Biographies of Words and the home of the Aryas, New Delhi, s. 222–236.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2010, Sakronimy w polskim ludowym obrazie ziół, [w:] W świecie nazw. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Czesławowi Kosylowi, red. Halina Pelcowa, Lublin, s. 277–290.
• Pacławska Ewa, 2011, Językowo-kulturowy obraz ziół w polskiej tradycji ludowej, rozprawa doktorska wykonana w Instytucie Filologii Polskiej UMCS pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Bartmińskiego, Lublin.
• Padhy Sachidananda, Dash Kumar Santosh, 2004, The Soma Drinker of Ancient India: An Ethno-Botanical Retrospection, „Journal of Human Ecology” vol. 15, s. 19–26.
• Pelcowa Halina, 2000, Nazwy roślin w świadomości językowej ludności wiejskiej, [w:] Język a Kultura, t. 16, Świat roślin w języku i kulturze, red. Anna Dąbrowska, Irena Kamińska-Szmaj, Wrocław, s. 99--116.
• Pelcowa Halina, 2001, Interferencje leksykalne w gwarach Lubelszczyzny, Lublin.
• Pelcowa Halina, 2002, Językowy obraz roślin w gwarach Lubelszczyzny, [w:] Język polski. Współczesność – historia, red. Władysława Książek-Bryłowa, Henryk Duda, Lublin.
• Rembieliński Robert, Kuźnicka Barbara, 1972, Historia farmacji, Warszawa.
• Rogowska-Cybulska Ewa, 2005, Gwarowy obraz roślin w świetle aktywności nominacyjnej ich nazw, Gdańsk.
• SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych. Koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska, t. 1, Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996, cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999, cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012, cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012; t. 2, Rośliny, cz. 1: Zboża, Lublin 2017, cz. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018.
• Tokarski Ryszard, 1993/2001, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 343–370.
• Waniakowa Jadwiga, 2012, Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne, Kraków.
• Wierzbicka Anna, 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor, [mps tłumaczenia w Zakładzie Gramatyki i Tekstologii Współczesnego Języka Polskiego].
• Wierzbicka Anna, 1999, Język – umysł – kultura. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Warszawa.
• Wierzbicka Anna, 2006, Semantyka, Lublin.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2019.31.133