Językowy obraz świata zdehumanizowanego: na przykładzie obrazu chorych umysłowo w powieści Elfriede Jelinek Die Klavierspielerin i jej przekładzie na język polski autorstwa Ryszarda Turczyna

• Authors: Joanna Maria Kubaszczyk
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem analizy jest fragment powieści Elfriede Jelinek Die Klavierspielerin oraz jej przekład na język polski dokonany przez Ryszarda Turczyna. Powieść Jelinek można uznać za powieść społeczną, w której autorka przeprowadza nie tyle analizę jednostkowego losu, ile analizę społeczeństwa, przedstawioną na przykładzie jednostki będącej „produktem” społecznym. Analiza kondycji człowieka i społeczeństwa odbywa się u Jelinek poprzez język, który bezlitośnie dezawuuje sposób myślenia bohaterów i mechanizmy społeczne. W artykule pokazane jest, w jaki sposób poprzez język Jelinek odsłania współczesną dehumanizację w odniesieniu do osób starszych i chorych psychicznie. Autorka w oparciu o teorię metafory kognitywnej analizuje tekstowy obraz świata, zakładając za Lakoffem i Johnsonem i pośrednio również za Jelinek, że metafory językowe można traktować jako manifestacje metafor myślowych. Jednocześnie stara się odpowiedzieć na pytanie, czy i na ile ten językowy obraz świata został odtworzony w przekładzie na język polski.

EN

The article analyzes a fragment of the novel Die Klavierspielerin by Elfriede Jelinek and its translation into Polish by Ryszard Turczyn. Jelinek’s novel can be regarded as a social novel, in which the author performs not only an analysis of individual fate but also of the society, where an individual is treated as a “social product”. The analysis of the human and social condition takes place in Jelinek’s work through a language that mercilessly reveals the way the protagonists think, as well as social mechanisms. The article shows how Jelinek’s language reveals contemporary dehumanization in relation to the elderly and the mentally ill. Based on the theory of cognitive metaphors, the author analyzes textual worldview: she assumes after Lakoff and Johnson, and indirectly also after Jelinek, that linguistic metaphors are manifestations of conceptual metaphors. At the same time, the article attempts to investigate whether and how much this linguistic worldview has been reproduced in the Polish translation of the book.

Keywords

PL

językowy obraz świata; dehumanizacja; przekład; metafora pojęciowa; ramy interpretacyjne; pole tematyczne; umysłowo chory; odpad; towar

EN

linguistic worldview; dehumanization; translation; conceptual metaphor; frames; semantic field; mentally ill; waste; merchandise

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2019
• Volume: 31

Dates

published

2019

online

2019-10-11

Contributors

author

Joanna Maria Kubaszczyk

References

• Albrecht Jörn, 1990, Invarianz, Äquivalenz, Adäquatheit, [w:] Übersetzungswissenschaft. Ergebnisse und Perspektiven. Festschrift für Wolfram Wilss zum 65. Geburtstag, red. Reiner Arntz, Gisela Thome, Tübingen, s. 71-81.
• Barańczak Stanisław, 2004, Ocalone w tłumaczeniu, Kraków.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.
• Berman Antoine, 2009, Przekład jako doświadczenie obcego, [w:] Współczesne teorie przekładu. Antologia, red. Magda Heydel, Piotr Bukowski, Kraków, s. 249-264.
• Burger Rudolf, 1990, Der böse Blick der Elfriede Jelinek, [w:] Gegen den schönen Schein. Texte zu Elfriede Jelinek, red. Christa Gürtler, Alexander von Bormann, Frankfurt, s. 17–29.
• Czachur Waldemar, 2011, Diskursive Weltbilder im Kontrast. Linguistische Konzeption und Methode der kontrastiven Diskursanalyse deutscher und polnischer Medien, Wrocław.
• Dąmbska-Prokop Urszula, 2000, Adekwatność, [w:] Mała encyklopedia przekładoznawstwa, red. Urszula Dąmbska-Prokop, Częstochowa, s. 31-32.
• Dobrzyńska Teresa, 1984, Metafora, Wrocław.
• Duden. Deutsches Universalwörterbuch, 2001, Mannheim. [CD-ROM].
• Eco Umberto, 2014, Quasi dasselbe mit anderen Worten. Über das Übersetzen, München.
• Fillmore Charles, 1982, Frame Semantics, [w:] Linguistics in the Morning Calm, red. The linguistics Society of Korea, Seoul, s. 111-138.
• Fromm Erich, 1976/1979, Haben oder Sein: Die seelischen Grundlagen einer neuen Gesellschaft, przeł. na j. niem. Brigitte Stein, Stuttgart.
• Gürtler Christa, 1990, Die Entschleierung der Mythen von Natur und Sexualität, [w:] Gegen den schönen Schein. Texte zu Elfriede Jelinek, red. Christa Gürtler, Alexander von Bormann, Frankfurt, s. 120–134.
• Kajtoch Wojciech, 2008, Językowe obrazy świata i człowieka w pracy młodzieżowej i alternatywnej, t. 1, Kraków.
• KS – Jelinek Elfriede, 2005, Die Klavierspielerin, Reinberg bei Hamburg.
• Lakoff George, Johnson Mark 1988, Metafory w naszym życiu, przeł. Tomasz Krzeszowski, Warszawa.
• Lakoff, George, Johnson Mark 1998. Leben in Metaphern: Konstruktion und Gebrauch von Sprachbildern, przeł. Astrid Hildenbrand, Heidelberg.
• Majkiewicz Anna, 2008, Intertekstualność – implikacje dla teorii przekładu. Wczesna proza Elfriede Jelinek, Warszawa.
• Majkiewicz Anna, 2016, „Właściwie jestem nieprzetłumaczalna”. O prozie Elfriede Jelinek w polskim przekładzie, Katowice.
• Mariański Janusz, 1993, Dehumanizacja, [w:] Słownik katolickiej nauki społecznej, red. Władysław Piwowarski, Warszawa.
• Minsky Marvin, 1975, Frame-system theory, [w:] Interdisciplinary Workshop on Theoretical Issues in Natural Language Processing, red. Roger C. Schank and Bonnie L. Nash-Webber, Cambridge, MA.
• PI – Jelinek Elfriede, 2004, Pianistka, przeł. Ryszard Turczyn, Warszawa.
• Schank Roger C., Abelson Robert P., 1977, Scripts, Plans, Goals and Understanding: an Inquiry into Human Knowledge Structures, Hillsdale, NJ.
• Schreiber Michael, 1999, Übersetzungstypen und Übersetzungsverfahren, [w:] Handbuch Translation, red. Mary Snell-Hornby, Hans G. Hönig, Paul Kußmaul, Peter A. Schmitt, Tübingen.
• Tacke Alexandra, 2013, Die Klavierspielerin, [w:] Jelinek-Handbuch. Leben – Werk – Wirkung, red. Pia Janke, Stuttgart, s. 95–102.
• Tokarski Ryszard, 1996, Ramy interpretacyjne a problem kategoryzacji, [w:] Językowa kategoryzacja świata, red. Renata Grzegorczykowa, Anna Pajdzińska, Lublin, s. 97-112.
• Tokarski Ryszard, 2013, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin.
• Zawisławska Magdalena, 1998, Rama interpretacyjna jako narzędzie analizy tekstu, [w:] Tekst. Analizy i interpretacje, red. Jerzy Bartmiński, Barbara Boniecka, Lublin, s. 35-44.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2019.31.191