Żart jako próba przełamywania stereotypu niepełnosprawności

• Authors: Justyna Winiarska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka przedstawia rolę dowcipów w zmienianiu stereotypu osób niepełnosprawnych. Materiał analizy stanowią znalezione w Internecie dowcipy słowne oraz memy rozpowszechniane przez samych niepełnosprawnych, a zatem nie złośliwie wyśmiewające, lecz bliższe temu, co Kleiner nazwał śmiechem życzliwym i miłującym. Takie komunikaty budują poczucie wspólnoty i jednocześnie pozwalają osobom spoza niej na bezpieczne oswajanie lęków przed innością i przebudowę własnej stereotypowej wizji osób niepełnosprawnych. Zdaniem autorki mechanizm ten można wyjaśnić uruchamianiem przez żarty sprzecznych ram konceptualnych, co wywołuje efekt komiczny, rozładowujący napięcie pojawiające się w kontakcie z tym, co inne i nieznane. Jedną z przywoływanych ram jest stereotyp osoby niepełnosprawnej, naznaczonej Goffmanowskim piętnem, które przyćmiewa wszystkie jej cechy poza widocznym kalectwem i powoduje postrzeganie jej wyłącznie jako kogoś na wózku, osoby bez ręki itp. Włączenie danej osoby do kategorii ‘niepełnosprawny’ uruchamia stereotypową, kulturowo ugruntowaną wiedzę – nieprawdziwą, lecz zapewniającą poczucie bezpieczeństwa. Cechy stereotypowo przypisywane przez Polaków osobom niepełnosprawnym autorka omawia, odwołując się do badań socjologicznych. Bezpieczny śmiech z Innego pozwala na zmianę schematów poznawczych, a w rezultacie może pomóc zmienić stygmatyzujący sposób postrzegania niepełnosprawności, rozpowszechniony w polskim społeczeństwie.

EN

The article deals with the role of jokes in the changing of stereotypes of people with disabilities. The analysis is based on verbal jokes and memes collected online, disseminated by the disabled themselves – therefore, they are not malicious but closer to what Kleiner called a well-meaning and loving laughter. They help build a community and at the same time allow people from outside of it to cope with their fear of otherness, to reconstruct their stereotype of the disabled. This is achieved by activating contradictory conceptual frames, a mechanism that evokes a comical effect, relieving the tension that arises in contact with the different and the unknown. One of the frames is the stereotype of the disabled person, marked with Goffman’s stigma, which downplays all their features except their visible disability: the person is viewed as someone on a wheelchair, without a hand, etc. The inclusion of a person in the category “disabled” activates a stereotypical, culturally grounded knowledge – incorrect but providing a sense of security. The features stereotypically attributed by Poles to disabled people are discussed with reference to sociological research. A safe laughter at the Other facilitates a change of cognitive schemata, and as a result can change the stigma of disability prevalent in Polish society.

Keywords

PL

stereotyp; piętno; niepełnosprawność; żart

EN

stereotype; stigma; disability; joke

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2019
• Volume: 31

Dates

published

2019

online

2019-10-11

Contributors

author

Justyna Winiarska

References

• Bachtin Michał, 1970, Problemy poetyki Dostojewskiego, tłum. Natalia Modzelewska, Warszawa.
• Barnes Colin, Mercer Geof, 2014, Niepełnosprawność, tłum. Piotr Morawski, Warszawa.
• Bartmiński Jerzy, 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki, [w:] Język a kultura, t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 63-83.
• Brzozowska Dorota, 2000, O dowcipach polskich i angielskich, Opole.
• Brzozowska Dorota, 2008, Polski dowcip etniczny. Stereotyp a tożsamość, Opole.
• Byra Stanisława, 2010, Mechanizmy kształtowania się stereotypów dotyczących osób z niepełnosprawnością, [w:] Maria Chodkowska, Stanisława Byra, Zdzisław Kazanowski, Danuta Osik-Chudowolska, Monika Parchomiuk, Beata Szabała, Stereotypy niepełnosprawności. Między wykluczeniem a integracją, Lublin, s. 33-48.
• Czykwin Elżbieta, 2007, Stygmat społeczny, Warszawa.
• Fillmore Charles, 1977, Scenes-and-frames semantics, [w:] Linguistics Structures Processing, red. Antonio Zampolli, Amsterdam, s. 55-81.
• Goffman Erving, 2005, Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, tłum. Aleksandra Dzierżyńska, Joanna Tokarska-Bakir, Gdańsk.
• Grzybowski Przemysław, 2014, Beka z nienormalsów, czyli satyryczny obraz niepełnosprawnych w kulturze masowej, „Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej” 6/2014, s. 9-32.
• Jakubowska-Mroskowiak Honorata, Mroczkowska Dorota, 2004, Karnawalizacja cielesności – emancypacja czy nowe zniewolenie?, [w:] Ludyczny wymiar kultury, red. Jan Grad, Hanna Mamzer, Poznań, s. 85-94.
• Kleiner Juliusz, 1956, Z zagadnień komizmu, [w:] tegoż, Studia z zakresu teorii literatury, Lublin, s. 99-115.
• Kurcz Ida, 1994, Zmienność i nieuchronność stereotypów. Studium na temat roli stereotypów w reprezentacji umysłowej świata społecznego, Warszawa.
• Ostrowska Antonina, 2015, Niepełnosprawni w społeczeństwie 1993-2013, Warszawa.
• Raskin Victor, 1984, Semantic Mechanisms of Humor, Dordrecht.
• Rydzewski Michał (red.), 2011, Autoportret. Być mamą niepełnosprawną w Polsce, Warszawa.
• Rynkiewicz Justyna, 2012, Kognitywne spojrzenie na poczucie humoru, „Via Mentis” 1 (1/2012), s. 86-98.
• Skubaczewska-Pniewska Anna, 2000, Teoria karnawalizacji literatury Michała Bachtina, [w:] Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje, red. Andrzej Stoff, Anna Skubaczewska-Pniewska, Toruń, s. 11-31.
• Wolińska Jolanta, 2015, Percepcja, stereotyp niepełnosprawności – perspektywa aktora i obserwatora, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, s. 45-66.
• Żygulski Kazimierz, 1976, Wspólnota śmiechu, studium socjologiczne komizmu, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2019.31.211