What do we have in common; what makes us different? The stereotype of home/house in Polish, Serbian, and Russian

• Authors: Dorota Pazio-Wlazłowska , Ivana Lazić-Konjik , Stana Ristić
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The artricle compares the concept of home/house in Polish, Serbian, and Russian. It is a continuation of research carried out by the authors within the EUROJOS project and the volume on home/house of the Axiological Lexicon of Slavs and their Neighbours. The analysis aims to identify the common conceptual base, as well as the culture-specific aspects that distinguish each of the languacultures under scrutiny. The relevant cultural concepts in the three languacultures share a common base image but are distinguished through their culture-specific characteristics. That base is universal: rather than being limited to the Slavic context, it can be found in other languages, sometimes very distant ones. In Polish, Serbian, and Russian, home is above all viewed as a non-material, social, and functional value, as a community of people that share it, one that provides the sense of security and unconditional acceptance. Common features are also found in the network of relationships triggered by each cultural concept in question, such as the notion of family. The culture-specific content, in turn, derives from different historical and cultural conditions: those contribute to the peculiarities of the Polish patriotic manor, the Serbian Kosovo, or the Russian communal apartments. These specific cultural concepts reflect changes in the culture, mentality, and worldview in each languaculture.

PL

W artykule podjęto próbę porównania konceptu dom w języku polskim, serbskim i rosyjskim. Tekst stanowi kontynuację prac prowadzonych przez autorki w ramach projektu EUROJOS nad tomem dom Leksykonu aksjologicznego Słowian i ich sąsiadów. Celem analizy jest wyodrębnienie wspólnego pojęcia bazowego oraz wyszczególnienie elementów relewantnych kulturowo, wyróżniających każdą z badanych lingwokultur. Prześledzenie polskiego, serbskiego i rosyjskiego obrazu domu dowodzi istnienia wspólnego wyobrażenia bazowego, na którym w każdym z języków nadbudowany jest konstrukt szczegółowych charakterystyk, doprecyzowujących jego sens. Baza ta jest uniwersalna, charakteryzuje nie tylko Słowiańszczyznę. Odnajdziemy ją również w obrazach domu w innych językach, także bardzo odległych pod względem geograficznym. W językach polskim, serbskim i rosyjskim dom postrzegany jest przede wszystkim jako wartość ponadmaterialna, w wymiarze społecznym i funkcjonalnym, jako wspólnota osób zamieszkujących go, zapewniająca jednostce poczucie bezpieczeństwa i bezwarunkową akceptację. W siatce powiązań domu z innymi konceptami również odnajdujemy cechy wspólne. W każdym z analizowanych języków dom jest ściśle połączony z konceptem rodzina, utożsamiany jest z osobami bliskimi. O cechach specyficznych, jakie dostrzegamy w obrazie domu w badanych językach, przesądziły zaś odmienne uwarunkowania historyczne i kontekst kulturowy. To one ukształtowały obraz polskiego patriotycznego dworu, serbskiego Kosowa czy rosyjskiej komunałki. Koncept dom odzwierciedla zmiany w kulturze, mentalności i poglądach każdej z badanych społeczności.

RU

Статья посвящена сопоставительному анализу концепта ДОМ в трех славянских языках: польском, сербском и русском и представляет собой продолжение исследований, проведенных авторами в ходе работы над томом ДОМ Аксиологического лексикона славян и их соседей. Целью данного текста является выявление общего базового понятия, а также признаков, характеризующих рассматриваемый концепт в каждом их анализируемых языков. Проведенный анализ доказывает существования общей базы, которая, кстати, актуальна также для других языков, на которую, в свою очередь, накладывается целый ряд признаков, характерных для каждого из языков. Исследование показало, что в польском, сербском и русском языках дом воспринимается прежде всего как нематериальная ценность, в социальном и функциональном аспектах. Основной функцией дома является укрытие, обеспечение безопасности и покоя как в физическом, так и духовном отношении. Дом защищает жителей, является для них пристанищем. В каждом из рассматриваемых языков дом тесно связан с концептом СЕМЬЯ, он отождествляется с близкими. В отличительных признаках в каждом из языков, в свою очередь, отражается не только индивидуальный исторический опыт каждого из исследуемых этносов, но также разные культурные контексты, так как именно в концепте ДОМ высвечиваются изменения в менталитете и аксиосфере каждой из рассматриваемых лингвокультур. 

Keywords

EN

linguistic worldview; home/house; Polish; Russian; Serbian; cultural concept; Axiological Lexicon; EUROJOS; axiological linguistics

PL

językowy obraz świata; dom; język polski; język rosyjski; język serbski; koncept; LASiS; EUROJOS; aksjolingwistyka

RU

дом; концепт; стереотип; русский язык; польский язык; сербский язык; языковая картина мира; EUROJOS; Аксилогический лексикон славян и их соседей

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2020
• Volume: 32

Dates

published

2020

online

2020-12-08

Contributors

author

Dorota Pazio-Wlazłowska

• Instytut Slawistyki PAN, Warszawa

author

Ivana Lazić-Konjik

• Instytut Slawistyki PAN, Warszawa
• Instytut Slawistyki PAN, Warszawa

author

Stana Ristić

• Instytut Slawistyki PAN, Warszawa
• Instytut Slawistyki PAN, Warszawa

References

• Bartmiński Jerzy, 2007, Dom i świat – opozycja i komplementarność, [w:] Jerzy Bartmiński, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin, s. 167–177.
• Bartmiński Jerzy, 2015a, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów – co zawiera, na jakich zasadach się opiera, dla kogo jest przeznaczony?, [w:] LASiS-1, s. 7–13.
• Bartmiński Jerzy, 2015b, Dom – koncept uniwersalny i specyficzny kulturowo, [w:] LASiS-1, s. 15–33.
• Bartmiński Jerzy, Bielińska-Gardziel Iwona, 2015, Polski językowo-kulturowy obraz domu i jego profile, [w:] LASiS-1, s. 89–121.
• Civ'jan Tat'jana V., 2006, Dači i dačniki v russkom predstavlenii, referat prezentowany na spotkaniu Russkie glazami russkih – Kruglyj stol Instituta russkoj kul'tury Moskovskogo gosudarstvennogo universiteta im. M. V. Lomonosova, 07.12.2006.
• DwJiK – Dom w języku i kulturze. Materiały z konferencji Dom w języku i kulturze, zorganizowanej w Uniwersytecie Szczecińskim przez Zakład Etnolingwistyki w dniach 2224 marca 1995 roku, red. Grażyna Sawicka, Szczecin 1997.
• Fiodorowa Ludmiła L., Pazio-Wlazłowska Dorota, 2015, Rosyjski językowo-kulturowy obraz domu, [w:] LASiS-1, s. 149–175.
• Gawarkiewicz Roman, 2008, DOM w językowym obrazie świata młodzieży polskiej i rosyjskiej, [w:] Roman Gawarkiewicz, Izabela Pietrzyk, Barbara Rodziewicz, Polski słownik asocjacyjny z suplementem, Szczecin, s. 235–246.
• Kępa Danuta, 1997, Dom i jego granice jako kategoria wartościująca, [w:] DwJiK, s. 143–150.
• Kwoka Tomasz, 2010, Dom i kuća w języku i tradycji Serbów i Czarnogórców, „Linguistica Copernicana” 1 (3), s. 251–270, [https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/LinCop/article/viewFile/LinCop.2010.013/6783; dostęp: 3.11.2019].
• LASiS-1 – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. Jerzy Bartmiński, t. 1. Dom, red. Jerzy Bartmiński, Iwona BielińskaGardziel, Beata Żywicka, Lublin 2015.
• LASiS-2 – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. Jerzy Bartmiński, t. 2. Europa, red. Wojciech Chlebda, Lublin–Opole 2018.
• Lassan Eleonora, 2008, O svjazjah meždu konceptami v ramkah konceptosfery (ot doma k sud'be i dalee), „Respectus Philologicus” 14, s. 58–64, [https://www. academia.edu/34736388/Освязяхмеждуконцептамиврамкахконцептосферы; dostęp: 3.11.2019].
• Lazić-Konjik Ivana, Milošević Jovanka, 2016, Značenje reči dom u srpskom jeziku, [w:] Jezik, književnost, značenje. Jezička istraživanja, ur. Biljana Mišić Ilić, Vesna Lopičić, Niš, s. 73–88.
• Lebda Renarda, 2006, Słownik polskich i serbskich asocjacji jako kulturowy obraz świata, Kraków.
• Maciejewska Alina, 2010, „Zwyczajnie o domu” – językowy obraz świata domu w tekstach studentów, „Conversatoria Linguistica”, rok IV, s. 34–44, [www.conversatorialinguistica.uph.edu.pl/ images?Artykuly/IV-2010/I3.pdf; dostęp: 3.11.2019].
• Naruniec Romuald, 1997, Dom jako azyl duchowy w latach rozbiorów, [w:] DwJiK, s. 215–224.
• Nowakowska-Kempna Iwona, Będkowska-Kopczyk Agnieszka, 1999, Między sacrum i profanum – o drzwiach i progu domu we frazeologii i przysłowiach polskich i słoweńskich, [w:] W kręgu kultury Słowian: księga pamiątkowa poświęcona 45-leciu pracy naukowodydaktycznej Pani Profesor dr hab. Henryki Czajki, red. Emil Tokarz, Katowice, s. 233–238.
• Pazio-Wlazłowska Dorota, 2018, V poiskah duši doma – zametki na poljah aksiologičeskogo portreta, [w:] Antropologiczno-językowe wizerunki duszy w perspektywie międzykulturowej. Aksjosfera duszy – dusza w aksjosferze, red. Joanna Jurewicz, Ewa Masłowska, Dorota Pazio-Wlazłowska, Warszawa, [http://ireteslaw.ispan.waw.pl/handle/123456789/1065; dostęp: 3.11.2019].
• Plotnikova Anna A., Usačeva Valerija V., 1999, Dom [w:] Slavjanskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovar', t. 2, red. Nikita I. Tolstoj, Moskva, s. 116-120.
• Potpot Rimma M., 2013, Istorija izučenija koncepta „dom” v otečestvennom jazykoznanii, „Vestnik ugrovedenija” 2 (12), s. 54–66, [https://cyberleninka.ru/article/n/istoriya-izucheniya-kontsepta-dom-v-otechestvennom-yazykoznanii; dostęp 7.02.2020].
• Poturaeva Evgenija A., 2010, Metaforičeskie oboznačenija koncepta „dom” v russkoj jazykovoj kartine mira, „Jazyk i kul'tura” 1 (9), s. 58-73, [https://cyberleninka.ru/
• article/n/metaforicheskie-oboznacheniya-kontsepta-dom-v-russkoy-yazykovoy-kartine-mira; dostęp 3.11.2019].
• Ristić Stana, 2013, Koncept doma u religijskom diskursu, [w:] Teolingvistička proučavanja slovenskih jezika, ur. Jasmina Grković-Mejdžor, Ksenija Končarević, Beograd, s. 293–313.
• Ristić Stana, Lazić-Konjik Ivana, 2015, Dom w języku serbskim, [w:] LASiS-1, s. 263–290.
• Ristić Stana, Lazić-Konjik Ivana, Srpska etnolingvistika - pravci razvoja i aktuelni problemi, [w druku].
• RMS – Rečnik srpskohrvatskoga književnog jezika, t. 1–3, 1967–1969, Novi Sad – Zagreb, t. 4–6, 1969–1976, Novi Sad.
• Rodziewicz Barbara, 2009, Świat w obrazach świadomości językowej Polaków i Rosjan, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 3159, Wrocław, s. 233–240.
• RSANU – Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika, knj. 1–20 (a – pogdegod), 1959–2017, Beograd.
• RSJ – Rečnik srpskoga jezika, Miroslav Nikolić (ur.), 2011, Novi Sad.
• Sawicka Grażyna, 1997, Kształtowanie się stereotypu domu w polszczyźnie, [w:] DwJiK, s. 25–41.
• Starostina Jewgenia, 2014, Językowy obraz świata w asocjacjach Polaków i Rosjan, „Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego” 2, s. 18–31, [http://bazhum.muzhp.pl/media/files/ Rocznik_Instytutu_Polsko_Rosyjskiego/Rocznik_Instytutu_Polsko_Rosyjskiego-r2014-t-n2/Rocznik_Instytutu_Polsko_Rosyjskiego-r2014-t-n2-s18-31/Rocznik_Instytutu_Polsko_Rosyjskiego-r2014-t-n2-s18-31.pdf; dostęp: 3.11.2019].
• Ščukin Vasilij, 2000, Kul'turnyj koncept „dom” v pol'skom i russkom jazykovom soznanii, [w:] Polacy w oczach Rosjan – Rosjanie w oczach Polaków. Zbiór studiów, red. Roman Bobryk, Jerzy Faryno, Warszawa, s. 15–27.
• Šmelev Aleksej D., 2012a, Novomoskovskaja škola konceptualnogo analiza, [w:] Konstanty i peremennye russkoj jazykovoj kartiny mira, red. Anna A. Zaliznjak, Irina B. Levontina, Aleksej D. Šmelev, Moskva, s. 610–620.
• Šmelev Aleksej D., 2012b, V poiskah mira i lada, [w:] Konstanty i peremennye russkoj jazykovoj kartiny mira, red. Anna A. Zaliznjak, Irina B. Levontina, Aleksej D. Šmelev, Moskva, s. 66–82.
• Tischner Józef, 2000, Myśli wyszukane, wybór Wojciech Bonowicz, Kraków.
• Valeeva Dinara R., 2010, Reprezentacija koncepta dom v russkoj jazykovoj kartine mira. Avtoreferat na soiskanie učenoj stepeni kandidata filologičeskih nauk, Kazan', [https://dspace.kpfu.ru/xmlui/bitstream/handle/net/28983/2010-150.pdf?sequence=1isAllowed=y; dostęp: 3.11.2019].
• Vepreva Irina T., 2019, Ergonimy Ekaterinburga v kommunikativnopragmatičeskom aspekte, [w:] Etnolingvistika. Onomastika. Etimologija. Materialy IV Meždunarodnoj naučnoj konferencii Ekaterinburg, 9–13 sentjabrja 2019 g., Ekaterinburg, s. 70–72.
• Zaliznjak Anna A., 2012, Konstanty i peremennye semantiki glagola otdyhat’, [w:] Konstanty i peremennye russkoj jazykovoj kartiny mira, red. Anna A. Zaliznjak, Irina B. Levontina, Aleksej D. Šmelev, Moskva, s. 337–353.
• Zaśko-Zielińska Monika, 1997, Dom w polszczyźnie i innych językach słowiańskich (na materiale słownikowym), [w:] DwJiK, s. 43–52.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2020.32.67