Jedzenie przez pryzmat komunikacji (perspektywa lingwistyczno-kulturowa)

• Authors: Agnieszka Maria Gasz

Abstracts

EN

The article makes an attempt to characterise the act of eating as a communicative event and a cultural text: the analysis is based on the model of communication, theory of information and the general theory of signs. The main objective of the analysis is focused on reconstruction of the linguistic and cultural picture of eating in communication. In the description of the data, references are made to selected research methods and tools of linguistic semantics, particularly in its cultural variant. The data under consideration were initially limited to Polish linguaculture but in the course of analysis examples from other cultures were incorporated. While constructing a communicative model of eating, a basic distinction is made between the performer of an action (the eater) and the object of this action (the food). The analysis of the data reveals that apart from the verbally expressed information about who eats, what they eat, and how they do it. Another significant role in coding meaning is played by the accompanying non-verbal communication (eating-related sounds or the eater’s body language), as well as conventional signals replacing verbal formulas (communication through an arrangement of the cutlery, the dish itself or a specific manner of consumption).

PL

Autorka przedstawia próbę charakterystyki aktu jedzenia jako „zdarzenia” komunikacyjnego i swoistego tekstu kultury w oparciu o główne założenia modelu komunikacji i teorii informacji, a także ogólnej teorii znaków. Zasadniczy cel szkicu sprowadzał się do rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu jedzenia w aspekcie komunikacji międzyludzkiej. W opisie materiału odwoływano się do wybranych metod i narzędzi badawczych wypracowanych w obrębie semantyki lingwistycznej, zwłaszcza w jej odmianie kulturowej. Źródła materiałowe wykorzystane do badania fenomenu jedzenia zostały zawężone głównie do przestrzeni języka polskiego i kultury polskiej, ale w trakcie analizy przywoływano także niektóre przykłady odnoszące do innych kultur. Konstruując model układu komunikacyjnego dla sytuacji jedzenia w kategoriach lingwistycznych, wyodrębniono podstawową relację pomiędzy wykonawcą czynności (osobą jedzącą) a obiektem tej czynności (pokarmem). Analiza materiału wykazała, że obok wyrażanych werbalnie informacji o tym „kto” je, „co” je czy też „w jaki sposób” je, nie mniej istotną rolę w kodowaniu pewnych znaczeń dla odbiorcy pełnią również towarzyszące im komunikaty niewerbalne (odgłosy jedzenia, mowa ciała osoby jedzącej), jak również sygnały konwencjonalne używane w zastępstwie formuły słownej (przekazywane za pomocą odpowiedniego ułożenia sztućców albo też za pośrednictwem  samej potrawy bądź określonego sposobu konsumpcji).

Keywords

EN

food; language; communication; culture; text

PL

jedzenie; język; komunikacja; kultura; tekst

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2021
• Volume: 33
• Pages: 117-130

Dates

published

2021

Contributors

author

Agnieszka Maria Gasz

• Uniwersytet Śląski, Katowice

References

• Ackerman Diane, 1994, Historia naturalna zmysłów, przeł. Krystyna Chmielowa, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Adalberg Samuel, 1994, Księga przysłów, przypowieści i wrażeń przysłowiowych polskich, Kraków: Exbud-Orion.
• Adamowski Jan, 2008, O zachowaniu przy obrzędowym stole (Wigilia i Wielkanoc), [w:] Sztuka życia, zasady dobrego zachowania, etykieta. O zmienności obyczaju w kulturze, red. Katarzyna Łeńska-Bąk, Magdalena Sztandara, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 195–202.
• Aleksandrov Vadim, Irina Vlasova, Nikolaj Polishhuk (red.), 1997, Russkie, Moskva: Nauka.
• Bańko Mirosław, 2008, Współczesny polski onomatopeikon. Ikoniczność w języku, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Barthes Roland, 2001, Lektury, t. 4, przeł. Ewa Wieleżyńska, Warszawa: KR.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bogusławski Andrzej, Jan Wawrzyńczyk, 1993, Polszczyzna, jaką znamy. Nowa sonda słownikowa, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Borysławski Rafał, 2002, Posmak niedosytu. Kultura jedzenia, jedzenie kultury, „Er(r)go” 4, s. 139–143.
• Fromm Erich, 1997, O sztuce istnienia, przeł. Robert Saciuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gasz Agnieszka, 2019, Polskie i rosyjskie czasowniki jedzenia. Studium leksykalnosemantyczne, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Gruško Elena, Medvedev Jurij, 1995, Slovar' russkih sueverij, zaklinanij, primet i poverij, Nižnij Novgorod: Brat'ja slavjane.
• Guiraud Pierre, 1974, Semiologia, przeł. Stanisław Cichowicz, Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Hryciuk Renata, Mroczkowska Joanna, 2012, Co wy tam gotujecie? O antropologicznych badaniach nad jedzeniem, „Op. Cit” 43, s. 3–7.
• ISJP Bań - Bańko Mirosław (red.), 2000, Inny słownik języka polskiego, t. 1-2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jarząbek Krystyna, 1994, Gestykulacja i mimika, Słownik, Katowice: Śląsk.
• Kiklewicz Aleksander, 2004, Podstawy składni funkcjonalnej, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego.
• Kiszka Beata, Wilczek Wioletta, 2018, „Nudle”, „karminadle” i „kreple”, czyli kuchnia śląska bez tajemnic, [w:] Kuchnia w języku i kulturze dawniej i dziś, red. Tomasz Gęsina, Wioletta Wilczek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 131–142.
• Kopaliński Władysław, 2007, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa: Muza.
• Krejdlin Grigorij, Pereverzeva Svetlana, 2013, Neverbal'nye ritualy i ih raznovidnosti, [w:] Ritual v jazyke i kommunikacii, red. Ljudmila Fedorova, Moskva: Znak, s. 105–118.
• Krzyżanowska Anna, 2003, Wyrażenia metaforyczne motywowane czynnością spożywania pokarmów (w j. polskim i francuskim), „Poradnik Językowy” 4, s. 16–26.
• Lachowicz Julia, 2019, Gdzie wolno bekać? Gdzie smakują szczury? Dlaczego Japończyk może obrazić się przy toaście? Zdradzamy (etyka podróżnika), https://www.national-geographic.pl/traveler/artykul/etyka-podroznika-podroze-ze-smakiem?page=2#article-content [data dostępu: 11.02.2021].
• Leszczak Oleg, 2009, Lingwosemiotyczna teoria doświadczenia. Doświadczenie potoczne a językowy obraz świata, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu HumanistycznoPrzyrodniczego Jana Kochanowskiego.
• Leszczak Oleg, 2010, Lingwosemiotyka kultury. Funkcjonalnopragmatyczna teoria dyskursu, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Lotman Jurij, 2002, Istorija i tipologija russkoj kul'tury, Sankt-Peterburg: Iskusstvo.
• Malinowski Bronisław, 1958, Szkice z teorii kultury, przeł. Hanna Buczyńska, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Maslow Abraham, 2006, Motywacja i osobowość, przeł. Józef Radzicki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Masłowska Ewa, 2007, „Swoi” i „obcy” przy wspólnym stole, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 19, s. 109–131.
• Milewski Tadeusz, 2004, Językoznawstwo, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Mitrenga Barbara, 2014, Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Ogrodowska Barbara, 2000, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Warszawa: Verbinum.
• Pakuła Aleksandra, 2018, Jak odkładać sztućce? Co mówią sztućce?, http://aleksandrapakula.pl/2017/12/02/jak-odkladac-sztucce/ [data dostępu: 11.02.2021].
• P'jankova Ksenija, 2013, K voprosu o kommunikativnyh funkcijah pishhi (na materiale slavjanskoj kul'turno-jazykovoj tradicii), [w:] Ritual v jazyke i kommunikacii, red. Ljudmila Fedorova, Moskva: Znak, s. 337–348.
• Polański Kazimierz (red.), 1993, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Ossolineum.
• Połowniak-Wawrzonek Dorota, 2015, Metafory językowe nawiązujące do czynności przyjmowania pokarmu, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
• Rojek Tadeusz, 1999, Jak to się je. Savoir-vivre przy stole, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Sapir Edward, 2010, Język: wprowadzenie do badań nad mową, przeł. Magdalena Buchta, Kraków: Universitas.
• Skibińska Elżbieta, 2008, Kuchnia tłumacza. Studia o polsko-francuskich relacjach przekładowych, Kraków: Universitas.
• Skowronek Bogusław, 2012, Jedzenie jako tekst kultury. Zarys problemu, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolittteraria” 12, s. 281–289.
• Szczerbowski Tadeusz, 2007, Toast jako gatunek mowy, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Russologica” 42, s. 133–142.
• Tokarski Ryszard, 2013, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Tolstoj Nikita (red.), 1995, Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar', t. 1, Moskva: Meždunarodnye otnošenija.
• USJP Dub - Dubisz Stanisław (red.), 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN [CD].
• Warde Alan, Lydia Martens, 2008, Miłe spotkania przy stole, przeł. Paulina Polak, [w:] Socjologia codzienności, red. Piotr Sztompka, Małgorzata Bogunia-Borowska, Kraków: Znak, s. 371–392.
• Wieczorkiewicz Anna, 2008, Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży, Kraków: Universitas.
• Wierzbicka Anna, 1970, O rozkoszach jedzenia. Medytacje semantyczne, „Miesięcznik Literacki” 11, s. 118–120.
• Wierzbicka Anna, 2009, All people eat and drink. Does this mean that ‘eat’ and ‘drink’ are universal human concepts?, [w:] The linguistics of eating and drinking, red. John Newman, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, s. 65–90.
• Witaszek-Samborska Małgorzata, 2005, Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Żarski Waldemar, 2008, Książka kucharska jako tekst, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Żydek-Bednarczuk Urszula, 2005, Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków: Universitas.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2021.33.117

Biblioteka Nauki

34616327