A heritage park or treasury? Material culture of the inhabitants of Bydgoszcz preserved in their urban dialect: Etymological analysis

• Authors: Andrzej S. Dyszak
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The study concerns the names of clothing, home furnishings, everyday objects, tools, and means of transport contained in the lexicon of the Bydgoszcz city dialect. This lexical stock includes the names of the outer garment (e.g. buks ‘trousers’), recreational clothes (badeje ‘swimming trunks’), headgear (e.g. lujmycka ‘hooligan’s cap’), footwear (e.g. kropusy ‘men’s shoes with high uppers’). Another area is the apartment; for example, the names of kitchen equipment have German origin (e.g. ausgust ‘kitchen sink’, kastrolka ‘saucepan’). This also concerns the names of three stools differing in height: the lowest one is called ryczka, a taller one is szemel, and the tallest is hoker. Texts in the Bydgoszcz city dialect also contain the names of artefacts necessary to perform everyday activities, such as cleaning (e.g. szruber ‘rice brush’) or laundry (e.g. balia ‘large wooden bath tub’). A separate place in the material culture of the inhabitants of Bydgoszcz is occupied by technological vocabulary, such as the names of tools (żaga ‘saw’) and transport (e.g. rolwaga ‘horse-drawn cart for transportation of goods’). Most of the names are Germanisms. A smaller number come from rural or folk dialects (e.g. modre ‘bleaching agent’, rydelek ‘visor of a cap’, szlory ‘old, trodden footwear’, trygiel ‘cast iron pot’). It is concluded that the city dialect is not only a museum or heritage park but also a treasury of old words.

PL

Przedmiotem opisu są nazwy ubioru, wyposażenia mieszkania, przedmiotów codziennego użytku, narzędzi, środków transportu, jakie zawiera leksyka gwary bydgoskiej. Słownictwo to przynosi zarówno nazwy ubioru wierzchniego, np. buksy ‘spodnie’, jak i ubioru spodniego, np. badeje ‘kapielówki’, nazwy nakryć głowy, np. lujmycka ‘czapka luja’, nazwy obuwia, np. kropusy ‘męskie buty z cholewami’. Najbliższym otoczeniem człowieka bez wątpienia jest mieszkanie. Gwarowe nazwy wyposażenia kuchennego mają niemieckie źródłosłowie, por. ausgust ‘zlew kuchenny’, kastrolka ‘rondel’. Podobnie nazwy trzech stołków różniących się wysokością. Najniższy nazywany był ryczką, nieco wyższy to szemel, a najwyższy – hoker. Analizowane teksty z gwarą bydgoską przynoszą także nazwy artefaktów niezbędnych do wykonywania codziennych czynności, jak sprzątanie, np. szruber ‘szczotka ryżowa’, czy pranie, np. balia ‘duża drewniana wanna’. Osobne miejsce w obrazie kultury materialnej bydgoszczan zajmuje słownictwo związane z techniką (np. nazwy narzędzi, jak żaga ‘piła’) i transportem (nazwy pojazdów, np. rolwaga ‘wóz konny do przewożenia towarów’). Większość z opisanych nazw to germanizmy. Mniejszą grupę stanowią nazwy wywodzące się z gwar wiejskich (np. modre ‘środek wybielający’, rydelek ‘daszek czapki’, szlory ‘stare, rozdeptane obuwie’, trygiel ‘garnek żeliwny’). Gwara miejska jest nie tylko skansenem, ale i skarbnicą dawnych słów.

Keywords

EN

Bydgoszcz dialect; lexis; etymology; word formation; Germanisms; dialectal formations

PL

gwara bydgoska; leksyka; etymologia; słowotwórstwo; germanizmy; dialektyzmy

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2021
• Volume: 33

Dates

published

2021

online

2021-10-12

Contributors

author

Andrzej S. Dyszak

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz

References

• Bartmiński Jerzy, 1993, Styl potoczny, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2 Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław: „Wiedza o Kulturze”, s. 115-134.
• Dyszak Andrzej S., 2002, Dialektyzmy wielkopolskie w mowie mieszkańców Bydgoszczy, [w:] Gwary dawniej i dziś. Prace ofiarowane docent Wandzie Pomianowskiej, red. Stanisław Cygan, Kielce, s. 71-82.
• Dyszak Andrzej S., 2003, Germanizmy w mowie mieszkańców Bydgoszczy, [w:] Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność, t. 1, red. Małgorzata Święcicka, Bydgoszcz, s. 81-94.
• Dyszak Andrzej S., 2015, Gwara miejska bydgoszczan, Bydgoszcz.
• Dyszak Andrzej S., 2018, Germanizmy bydgoskie na tle polsko-niemieckich kontaktów językowych, „Conversatoria Linguistica” 12, s. 97-116.
• Kłoskowska Antonina, 1991, Kultura, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 1, Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, red. Antonina Kłoskowska, Wrocław: „Wiedza o Kulturze”, s. 17-50.
• Wilkoń Aleksander, 2000, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2021.33.271