Imiona, tytuły i deskrypcje określające Chrystusa w „Postylli Mniejszej” (1590) Jakuba Wujka i „Postylli” (1599) Mikołaja Daukszy

• Authors: Kristina Rutkovska , Katažyna Jachimovič

Abstracts

EN

The article analyzes the names, titles and descriptions of Christ in Jakub Wujek’s Postylla Minor (1590). Attention is paid to the types of names and the role they play in the process creating the text itself and its style. Also important is the role of the onomasticon in shaping the religious discourse of the epoch, the transitional stage between the Renaissance and the Baroque, which leads one to consider the assumptions of cultural onomastics. While analyzing the names of Christ in the text of the Polish preacher, an attempt is also made to trace the way they are translated into Lithuanian in Mikalojus Daukša’s Postylla (1599). The data for analysis come from the database constructed for the purpose of the study, embracing seventy sermons (the entire Postylla Minor, the 1590 edition) and the concordance of “Daukša’s Postylla” on the website seniejirastai.lt. Overall, 260 Polish and Lithuanian names have been analyzed. The description also takes into account the contexts of their use (150 manuscript pages).Based on an analysis of theonyms, two basic profiles have been distinguished of the central figure of Christ: Christ as a human and Christ as God, closely related to each other, with the former profile being the dominant one. Extensive names and descriptions in Wujek’s work draw attention to the person of Christ, increase the intellectual value of the text, and fill it with solemnity. The names perform a slightly different function in Daukša’s Lithuanian translation. Their translation is almost literal, but some regular changes can be noticed, such as reducing the length of the name, writing the titles in lower case, and omitting the adjectives that ennoble Christ. Therefore, a conclusion can be drawn about a slightly different stylistic role of names in Daukša’s work, which results in the text being less solemn and more colloquial. Further research on biblical anthroponymy in the translated work of the Lithuanian preacher may corroborate this conclusion or reveal new features of Daukša’s style and his translation strategies.

PL

Przedmiotem analizy są nazwy, tytuły i deskrypcje określające Chrystusa w Postylli Mniejszej (1590) Jakuba Wujka. Uwagą objęte zostały typy nazw oraz rola, jaką odgrywają one w procesie teksto- i stylotwórczym utworu. Ważny jest również udział onomastykonu w kształtowaniu dyskursu religijnego epoki z pogranicza renesansu i baroku, co kieruje prowadzone rozważania w stronę założeń onomastyki kulturowej. Analizując nazwania Chrystusa w tekście polskiego kaznodziei, podejmiemy też próbę prześledzenia sposobu tłumaczenia tych nazw w postylli Mikołaja Daukszy z 1599 roku. Podstawę materiałową do badań stanowi baza danych, sporządzona ręcznie przez autorki artykułu, wynikająca z analizy 70 kazań (cała Postylla Mniejsza, wydanie z 1590 roku) i konkordancja Postylli Daukszy w portalu seniejirastai.lt. Ogólnie analizie poddano 260 nazw w języku polskim i litewskim. Przy opisie uwzględniono też konteksty ich użycia (150 stron rękopisu).Na podstawie analizy teonimów wytypowano dwa podstawowe profile w obrazie tej centralnej w postylli postaci: Chrystusa jako człowieka i Chrystusa jako Boga, które są ściśle ze sobą powiązane; dominującym jest profil pierwszy. Występujące w postylli Wujka rozbudowane nazwy i deskrypcje zwracają uwagę na osobę Chrystusa, a jednocześnie podnoszą wartość intelektualną tekstu i napełniają go podniosłością. Nieco inną funkcję pełnią te nazwy w litewskim przekładzie Daukszy. Tłumaczenie ich jest prawie dosłowne, można jednak zauważyć niektóre regularne zmiany polegające na redukcji nazwy, zapisie tytułów małą literą, opuszczeniu przymiotników nobilitujących Chrystusa. Można więc sformułować wniosek o nieco innej stylistycznej roli imienia w postylli Daukszy, co przyczynia się do mniejszej podniosłości i większej potoczności tekstu. Dalsze badania nad antroponimią biblijną w przekładowym dziele litewskiego kaznodziei ten wniosek mogą pogłębić, jednocześnie ujawnić nowe cechy języka Daukszy, wynikające z przyjętej przez niego metody translacji.

Keywords

EN

Bible; Christ; onomastics; postylla; Jakub Wujek; Mikalojus Daukša

PL

Biblia; Chrystus; onomastyka; postylla; Jakub Wujek; Mikalojus Daukša

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2022
• Volume: 34
• Pages: 201-221

Dates

published

2022

Contributors

author

Kristina Rutkovska

• Uniwersytet Wileński

author

Katažyna Jachimovič

• Uniwersytet Wileński

References

• Bartmiński Jerzy, 2007, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bartmiński Jerzy, 2008, Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa, lingwistyka antropologiczna?, [w:] Język a kultura, t. 20, red. Anna Dąbrowska, Wrocław, s. 15–33.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława,1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 211–224.
• Białoskórska Mirosława, 2002, Mickiewiczowskie peryfrazy, Szczecin: Uniwersytet Szczeciński.
• Bieńkowska Danuta, 2002, Polski styl biblijny, Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
• Bosak Pius Czesław, 1991, Postacie Nowego Testamentu. Słownik-Konkordancja, Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
• Cieślikowa Aleksandra, 1999, Nazwy własne w procesie rekonstrukcji obrazu dawnego świata, [w:] Przeszłość w językowym obrazie świata, red. Anna Pajdzińska, Piotr Krzyżanowski, Lublin, s. 269–276.
• Cieślikowa Aleksandra, 1993, Nazwy własne w rożnych gatunkach tekstów literackich, [w:] Onomastyka literacka, red. Maria Biolik, Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, s. 33–39.
• Długosz-Kurczabowa Krystyna, 2007, Szkice z dziejów języka religijnego, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Estreicher Karol, 1939, Bibliografia Polska XXII, ogólnego zbioru XXXIII, Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Grzelakowa Eliza, 2010, Nazwa jako element językowego obrazu świata, [w:] Miasto w perspektywie onomastyki i historii, red. Irena Sarnowska, Magadalena Graf, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk Redakcja Wydawnictw, s. 461–472.
• Jakus-Borkowa Ewa, 2004, Polskie nazwisko kosmiczne, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Jędrzejko Ewa, 2000, Systemy onimiczne języków a językowe obrazy świata; w stronę porównawczej onomastyki kulturowej, „Onomastica” 45, s. 5–25.
• Kępińska Alina, 2015, Składnia XVI-wiecznych przekładów ewangelii na język polski, Warszawa, http://www.ewangelie.uw.edu.pl/materiały.
• Kolbuszewski Kazimierz, 1921, Postyllografia polska XVI i XVII wieku, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Kucała Marian, 1999, Nazywanie Chrystusa w historii polszczyzny, [w:] Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. Bogusław Kreja, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 205–212.
• Kuźmina Dariusz, 2004, Jakub Wujek (1541–1597). Pisarz, tłumacz, misjonarz, Warszawa: Wydawnictwo SBP.
• Lebedys Jurgis, 1977, Senoji lietuviu literatura, Vilnius: Mokslas.
• Lech-Kirstein Danuta, 2015, Zwrot kulturowy w badaniach onomastycznych, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze” 30, s. 85–95. DOI: https://doi.org/10.14746/psj.2015.30.5.
• Lech-Kirstein Danuta, 2010, Nazwy ptaków w polskiej toponimii (przyczynek do onomastyki kulturowej), [w:] Mnohotvárnost a specifičnost onomastiky, red. Jaroslav David, Michaela Čornejová, Milan Harvalík, Ostrava: Filozoficka fakulta Ostravske univerzity v Ostrave; Praha: Ustav pro jazyk cesky Akademie ved CR, s. 304–312.
• Lech-Kirstein Danuta, 2012, Nazwy ziół w polskiej toponimii, [w:] Jednotlivé a všeobecné v onomastike. 18. Slovenská onomastická konferencia, Prešov 12.–14. Septembra 2011, red. Martin Ološtiak, Prešov: Univerzitná knižnica Prešovskej univerzity v Prešove, s. 156–167.
• Mika Tomasz, 2005, Tytuły w „Rozmyślaniu przemyskim”. Cześć II – stylistyczne ukształtowanie, [w:] Język religijny dawniej i dziś, t. II, red. Stanisław Mikołajczak, Tomasz Węcławski, Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, s. 221–228.
• Mrózek Robert, 2004, Nazwy własne jako przedmiot badawczy onomastyki, [w:] Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, red. Robert Mrózek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 9–19.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pasek Zbigniew, Skowronek Katarzyna, 2008/2009, Co onomasta ma z religioznawcą? Ku onomastyce interdyscyplinarnej na przykładzie nazw Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce, „Onomastica” 53, s. 9–32.
• Pawlak Wiesław, 2012, De eruditione comparanda in humanioribus. Studia z dziejów erudycji humanistycznej w XVII wieku, Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 316–334.
• Rejter Artur 2014, Nazwy własne w barokowym romansie wierszowanym – w stronę analizy genologicznej. Na przykładzie twórczości Hieronima Morsztyna, „Onomastica” 58, s. 349–362.
• Rejter Artur 2016, Nazwa własna wobec gatunku i dyskursu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Rejter Artur, 2017, Płaczcie – umarł Pan… Nazwy własne we wczesnobarokowym poemacie pasyjnym (na przykładzie Pamiątki krwawej ofiary Pana Zbawiciela naszego Jezusa Chrystusa Abrahama Rożniatowskiego), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, vol. 24 (44), nr 1, s. 129–144.
• Rutkiewicz Małgorzata, 2006, Sacrum w onomastyce, [w:] Onimizacja i apelatywizacja, red. Zofia Abramowicz, Elżbieta Bogdanowicz, Białystok, s. 563–579.
• Rutkovska Kristina, 2016, „Punkty kazań” Konstantego Szyrwida – zabytek piśmiennictwa litewskiego i polskiego z pierwszej połowy XVII wieku, Vilnius: Lietuviu kalbos institutas.
• Rutkovska Kristina, 2019, Grafia i ortografia dwujęzycznej postylli „Punkty kazań” Konstantego Szyrwida. Część II. Analogie graficzne i ortograficzne w tekście polskim i litewskim, „Prace Filologiczne” LXXIII, s. 369–383.
• Rutkovska Kristina, 2020, Postać Maryi w „Punktach kazań” Konstantego Szyrwida, „Prace Filologiczne” LXXV, cz. 2, s. 211–236.
• Rutkovska Kistina, 2020, Švč. Mergeles Marijos kulto atspindžiai Konstantino Sirvydo „Punktuose sakymu”, „Senoji Lietuvos literatura” 49, s. 15–45.
• Rutkovska Kristina, 2021, Konstrukcijos tai yra semantika ir funkcijos religiniame tekste (remiantis Konstantino Sirvydo „Punktais sakymu”), [w:] XIII Tarptautinis baltistu kongresas „Baltu kalbos laike ir erdveje”, Pranešimu tezes, Ryga: Latvijos universitetas, s. 21–23.
• Rutkowska Joanna, 2014, Językowy obraz Bożej Matki w XIX- i XX-wiecznych czytankach i kazaniach majowych, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Jakuba z Paradyża.
• Rzepka Wojciech Ryszard, Walczak Bogdan, 1999, Bóg i szatan w polszczyźnie XVI wieku, [w:] Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. Bogusław Kreja, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 57–67.
• Rzetelska-Feleszko Ewa, 2007, Onomastyka kulturowa, [w:] Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, red. Aleksandra Cieślikowa, Barbara Czopek-Kopciuch, Katarzyna Skowronek, Kraków: PANDIT, s. 57–62.
• Sarnowska-Giefing Irena, 2004, Onomastyka literacka wobec współczesnej stylistyki, [w:] Nazwy mówią, red. Maria Pająkowska-Kesik, Magadalena Czachorowska, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, s. 23–31.
• Šinkunas Mindaugas, 2016, Kristus, Krystus, Christus, Chrystus ar Cristus? Vardo rašybos raida XVI–XIX amžiaus raštuose, „Archivum Lithuanicum” 18, s. 185–220.
• Skowronek Katarzyna, 2001, Współczesne nazwisko polskie. Studium statystyczno-kognitywne, Kraków: DWN.
• Słownik imion, 1991, oprac. Wanda Janowowa [et al.], wyd. 2. popr. i rozsz., Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Szlesiński Iwo, 1978, Charakterystyka językowo-stylistyczna prozy kaznodziejskiej XVII wieku, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Tokarski Ryszard, 2001, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 343–370.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2022.34.201

Biblioteka Nauki

34670866