The Cultural Concepts of zdraví (health) and nemoc (illness) in Czech Phraseology

• Authors: Anna Christou , Karolína Táborská

Title variants

PL

Koncepty zdraví (zdrowie) i nemoc (choroba) w czeskiej frazeologii

Abstracts

EN

In this study, we aim to describe how the cultural concepts of zdraví (health) and its antithesis nemoc (illness) are conceptualised in Czech phraseology. We focus on the opposition between health and illness, which is one of the constitutive semantic oppositions of traditional Czech linguistic worldview. From the theoretical and methodological perspective, this paper is partly couched within the framework of modern ethnolinguistics and the concept of the linguistic worldview, and partly within cognitive linguistics, especially with regard to the theory of conceptual metaphor. It appears that in Czech linguistic worldview, health is one of the most significant existential values. Its significance becomes apparent mainly against the backdrop of illness, which is located at the antipole of health as its anti-value. The notions of health and illness appear in the human cognitive system as opposites, representing contradicting values. In Czech linguistic worldview, the opposition of health and illness is significantly tied with other semantic oppositions, especially life and death, young and old, beauty and ugliness, movement and immobility, strong and weak, whole and incomplete, colourful and colourless, etc. Health is always conceptualised via its preferred attributes (physical strength, resilience, wholeness, movement, youth, beauty, colourfulness), while illness is viewed through opposite attributes (physical weakness, old age, immobility, incompleteness, unattractiveness, dullness, death). In Czech idioms, a healthy person is compared to resilient products of nature (mighty trees with hard, durable wood, good roots and cores, as well as strong, agile, quick-moving animals, beautiful unimpaired crops, red flowers, etc.).

PL

Artykuł dotyczy konceptów zdraví (zdrowie) i (jako jego antytezy) nemoc (choroba) w czeskiej frazeologii. Autorki skupiają się na opozycji między zdrowiem i chorobą, czyli na jednej z głównych opozycji semantycznych w czeskim językowym obrazie świata. Pod względem teoretycznym i metodologicznym artykuł częściowo mieści się w ramach współczesnej etnolingwistyki (koncepcji językowego obrazu świata), a częściowo lingwistyki kognitywnej, szczególnie teorii metafory pojęciowej. W czeskim językowym obrazie świata zdrowie to jedna z najważniejszych wartości egzystencjalnych – jej wagę widać głównie na tle choroby, będącej jej antytezą. Pojęcia zdrowia i choroby to przeciwstawne wartości w kognitywnym systemie człowieka. W czeskim językowym obrazie świata opozycja zdrowie – choroba łączy się z innymi opozycjami semantycznymi, szczególnie życie – śmierć, młody – stary, piękno – brzydota, ruch – bezruch, silny – słaby, pełny – niepełny, kolorowy – bez koloru itd. Zdrowie jest zawsze konceptualizowane przez odwołania do jego typowych atrybutów (takich jak siła fizyczna, zdolność powrotu do równowagi, kompletność, ruch, młodosć, pełnia kolorów), podczas gdy chorobę postrzega się przez pryzmat atrybutów przeciwnych (fizyczna słabość, starość, bezruch, niepełność, nieatrakcyjność, brzydota, śmierć). W czeskich idiomach zdrową osobę porównuje się do odpornych organizmów, takich jak potężne, twarde drzewa o mocnych korzeniach i pniach; silne, zwinne, szybkie zwierzęta; piękne plony; czerwone kwiaty itd.

Keywords

EN

ethnolinguistics; linguistic and cultural worldview; values; phraseology; conceptual metaphor; health; illness

PL

etnolingwisyka; językowo-kulturowy obraz świata; wartości; frazeologia; metafora pojęciowa; zdrowie; choroba

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2022
• Volume: 34
• Pages: 303-318

Dates

published

2022

Contributors

author

Anna Christou

• Czech Academy of Sciences, Czech Language Institute

author

Karolína Táborská

• Czech Academy of Sciences, Czech Language Institute

References

• Bartmiński, Jerzy. 2016. Jazyk v kontextu kultury. Dvanáct statí z lublinské kognitivní etnolingvistiky. Praha: Karolinum.
• Bartmiński, Jerzy. 2009. Aspects of cognitive ethnolinguistics. Sheffield and Oakville, CT: Equinox.
• Bartmiński, Jerzy. 2010. Jaké hodnoty spoluutvářejí jazykový obraz světa Slovanů. Slovo a slovesnost, 71(4): 329–339.
• Bozděchová, Ivana. 2006. Morbus professionalis (K motivovanosti českých názvů nemocí). Naše řeč, 89(3): 113–122.
• Čermák, František. 2009. České frazémy a idiomy propoziční. In Slovník české frazeologie a idiomatiky, ed. František Čermák, Jiří Hronek and Jaroslav Machač. 1239–1267. Praha: Leda.
• Čermák, František. 2016. Frazém a idiom. In CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny, ed. Petr Karlík, Marek Nekula and Jana Pleskalová. Praha: Nakladatelství Lidové noviny. https://www.czechency.org/slovnik/FRAZ%C3%89M %20A%20IDIOM. Accessed Dec 13, 2021.
• Černá, Alena M. 2020. Lexém zdraví ve staré češtině. In Lingvistika, korpus, empirie, ed. Jana Bílková, Ivana Kolářová, Miloslav Vondráček. 103–110. Praha: Ústav pro jazyk český.
• Černá, Alena M. 2014. Staročeské lexémy nemoc, neduh a nedostatek – jejich sémantická a gramatická charakteristika. Korpus – gramatika – axiologie 10: 8–22.
• Christou, Anna. 2020. Žena v českém tradičním obrazu světa: etnolingvistická studie. Praha: FF UK.
• Ivanov, Vyacheslav V. and Vladimir N. Toporov. 1965. Slavyanskiye yazykovye modeliruyushchiye semioticheskiye sistemy. Moskva: Nauka.
• Karlíková, Helena. 2018. Některé hovorové pozdravy v češtině: zdařbůh, těbůh, těpic a další. Linguistica Brunensi 66(1): 63–71. https://doi.org/10.5817/LB2018-1-6
• Koselak-Marechal, Arkadiusz and James W. Underhill. 2019. The French cultural concept santé ‘health’. Etnoligwistyka. Problemy Języka i Kultury 31: 165–191. https://doi.org/10.17951/et.2019.31.165
• Lakoff, George and Mark Johnson. 2002. Metafory, kterými žijeme. Brno: Host.
• Marczewska, Marzena. 2012. Zdrowie i choroba jako wartość i antywartość w językowym obrazie świata Polaków. In Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 1, ed. Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński and Iwona Bielińska-Gardziel. 251–260. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Němec, Igor. 1994. Odraz předkřesťanského a křesťanského modelu světa v jazyce. Slovo a slovesnost 55(4): 263–269.
• Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. 2007. „Opozycja“. In Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej. 308–323. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. 2010. Konstitutivní hodnoty polského lidového snáře. Slovo a slovesnost 71(4): 310–316.
• Vaňková, Irena. 2015. Český pojem DOMOV ve světle jazykových, empirických a textových dat. In Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów. Tom 1 – DOM, ed. Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel and Beata Żywicka. 65–70. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Vaňková, Irena. 2016. Lidský život v perspektivě lingvofenomenologie: prostor, projev, prožitek. In Lidský život a každodennost v jazyce, ed. Jan Wiendl, Lucie Saicová Římalová and Irena Vaňková. 37–50. FF UK, Praha.
• Vaňková, Irena, Ivana Nebeská, Lucie Saicová Římalová and Jasňa Šlédrová. 2005. Co na srdci, to na jazyku: kapitoly z kognitivní lingvistiky. Praha: Karolinum.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2022.34.303

Biblioteka Nauki

34670855