Definicja kognitywna w badaniach przekładoznawczych: o polskiej śmierci

• Authors: Anna Jamka

Abstracts

EN

The notion of the linguistic worldview (LWV) has been extremely popular in Polish (and Slavic) linguistics and literary studies. Nevertheless, to date, an LWV-oriented approach to (literary) translation has not been widely implemented in Polish translation studies (TS). Moreover, two major studies on the topic (Pieciul-Karmińska 2007, Gicala 2018) do not provide coherent qualitative or quantitative guidelines, which could help TS scholars apply such a methodology effectively. This article presents the steps taken to elaborate a cognitive definition of śmierć (death), which serves as the starting point for translation analyses. Firstly, I overview the current state of the art and present Gicala’s LWV-oriented translation model (2018). Then, I highlight the challenges (and possible solutions) I faced when choosing the sources to develop the cognitive definition of the Polish śmierć (death). Finally, I present the definition in its preliminary version.

PL

Paradygmat językowego obrazu świata (JOS), mimo ogromnej popularności w polskiej (i słowiańskiej) humanistyce, nie znalazł dotąd szerokiego zastosowania w badaniach nad przekładem. Co więcej, dwa najważniejsze opracowania na ten temat (Pieciul-Karmińska 2007; Gicala 2018), mimo niezwykle istotnego wkładu w stan badań, nie postulują spójnych wytycznych ilościowych i jakościowych, tj. liczby i rodzaju słowników, wielkości korpusów czy rodzaju danych tekstowych/przyjęzykowych, jakie w takim badaniu należałoby wykorzystać. Tym samym osoby zainteresowane włączeniem perspektywy JOS do badań nad przekładem muszą samodzielnie wypracować zasady doboru podstawy materiałowej, co w przypadku tekstów z różnych kultur, często też z różnych epok, z pewnością nie jest zadaniem łatwym. W niniejszym artykule przedstawiam kroki podjęte w celu opracowania definicji kognitywnej śmierci, która służy jako punkt wyjścia do analiz tłumaczeniowych. Na początku dokonuję przeglądu aktualnego stanu badań na temat związków etnolingwistyki kognitywnej i przekładu, i pokrótce przedstawiam model przekładu z perspektywy JOS autorstwa Agnieszki Gicali (2018). Zasadniczą częścią artykułu jest omówienie wyzwań (i ich możliwych rozwiązań), przed jakimi staje badacz/ka analizujący/a przekład z perspektywy JOS. Zwieńczeniem artykułu jest wstępna definicja kognitywna śmierci w języku polskim opracowana na podstawie danych wyekscerpowanych z omówionych wcześniej źródeł.

Keywords

EN

linguistic worldview; literary translation; translation studies; death; cognitive definition

PL

językowy obraz świata; przekładoznawstwo; definicja kognitywna; tłumaczenie literackie; śmierć

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2023
• Volume: 35
• Pages: 153-168

Dates

published

2023

Contributors

author

Anna Jamka

• Uniwersytet Warszawski

References

• Antas Anna, 2015, Językowy obraz pojęć kluczowych dla tekstów polskich piosenek z gatunku „metal” z lat osiemdziesiątych XX wieku. Nieopublikowana praca doktorska, napisana pod kierunkiem dr hab. Urszuli Kopeć, prof. UR, Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski.
• Bartmiński Jerzy, 2015, Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów – co zawiera, na jakich zasadach się opiera, dla kogo jest przeznaczony?, [w:] Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 1. Dom, red. Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel, Beata Żywicka, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 7–13.
• Bartmiński Jerzy, Żuk Grzegorz, 2009, Pojęcie równości i jego profilowanie we współczesnym języku polskim, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 21, s. 47–67.
• Cansinos Assens Rafael, 1976, La copla andaluza, Madryt: Arca Ediciones.
• Głaz Adam (ed.), 2019, Languages – Cultures – Worldviews Focus on Translation: Focus on Translation, Londyn: Palgrave Macmillan.
• Gicala Agnieszka, 2018, Przekładanie obrazu świata. Językowy obraz świata w teorii i praktyce przekładu artystycznego, Kraków: TAiWPN Universitas.
• Ginter Joanna, 2013, Językowy obraz starości i starzenia się w reklamie telewizyjnej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Grzegorczykowa Renata, 1995, Jak rozumieć kreatywny charakter języka? [w:] Kreowanie świata w tekstach, red. Andrzej M. Lewicki, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 13–24.
• Haensch Günther, Omeñaca, Carlos, 2004, Los diccionarios del español en el siglo XXI, Salamanca: Universidad de Salamanca.
• Hejwowski Krzysztof, Szczęsny Anna (red.), 2007, Językowy obraz swiata w oryginale i przekładzie: materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie w dniach 25–27 listopada 2005, Siedlce: Instytut Lingwistyki Stosowanej, Uniwersytet Warszawski.
• Hofman Iwona, Kępa-Figura Danuta (red.), 2015, Współczesne media – medialny obraz świata, t. 1: Zagadnienia teoretyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Josheps Allen, Caballero Juan, 1996, Introducción, [w:] Poema Del Cante Jondo / Romancero Gitano, Federico García Lorca, red. Allen Josheps, Juan Caballero, Madryt: Cátedra, s.13–138.
• Menédez Pidal Ramón, 1920/2014, La primitiva poesía lírica española, [w:] Estudios sobre lírica medieval, R. Menédez Pidal, red. Marta Latorre, Ernesto Barroso, Valladolid: Ediciones Universidad Valladolid, s. 3–60.
• Nadal Martínez Rafael, 1974, El público: amor y muerte en la obra de Federico García Lorca, Meksyk: Joaquín Mortiz.
• Núñez Florencio Rafael, Núñez González Elena, 2014, Viva la muerte!: Política y cultura de lo macabro, Madryt: Marcial Pons Historia.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2017, Jakie dane są relewantne etnolingwistycznie?, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 29, s. 11–29.
• Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2021, Elementy „językowe” i „przyjęzykowe” w definicji leksykograficznej, [w:] Leksikografija i lekskologija u svetlu aktuelnih problema. Zbornik naučnih radova, red. Stana Ristić, Ivana Lazić-Konjik, Nenad Ivanović, Beograd, s. 745–760.
• Pajdzińska Anna, 1995, Motywacja semantyczna przymiotników wartościujących, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 7, s. 5–20.
• Pajdzińska Anna, Filar Dorota, 1999, Językowy obraz świata a teksty poetyckie, [w:] Język : teoria – dydaktyka : materiały 21 konferencji zorganizowanej w Trzcinicy k. Jasła w dniach 27–29 maja 1998 roku, red. Barbara Greszczuk, Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, s. 187–196.
• Pajdzińska Anna, 2013, The Linguistic Worldview and Literature, [w:] The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, red. Adam Głaz, David S. Danaher, Przemysław Łozowski, Londyn: Versita, s. 41–59.
• Pieciul-Karmińska Eliza, 2007, Językowy obraz Boga i świata. O przekładzie teologii niemieckiej na język polski, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Plata Tomasz, 2017, Pośmiertne życie romantyzmu. Warszawa: Wydawnictwo: Wydział Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej w Warszawie i Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego.
• Popowicz Joanna, 2018, Radość we współczesnym języku hiszpańskim i polskim. Kognitywna analiza semantyczna wybranych leksemów, Kraków: TAiWPN Universitas.
• Sońta Martyna, 2016, Trabajo (praca) w języku hiszpańskim, [w:] Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 3. Praca, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Brzozowska, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 427–449.
• Sońta Martyna, 2018, Pojęcie pracy i trabajo w języku propagandy Polski ludowej i Hiszpanii frankistowskiej – na podstawie komentarza narracyjnego w wybranych odcinkach Polskiej Kroniki Filmowej oraz Noticiarios y Documentales (ujęcie porównawcze). Nieopublikowana praca doktorska, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
• Siebenmann Gustav, 1965, Elevación de lo popular en la poesía de Lorca, [w:] Actas del II Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas, red. Jaime Sánchez Romeralo, Norbert Poulussen, Instituto Español de la Universidad de Nimega, s. 599–609.
• Underhill James, 2013, Reflections Upon Bartmiński’s Ethnolinguistic Approach to Language and Culture. [w:] The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition, and Culture, red. Adam Głaz, David S. Danaher, Przemysław Łozowski, Londyn: Versita, s. 339–349.
• Urbano Peréz Manuel, 1980, Pueblo y política en el cante jondo, Sevilla: Servicio de Publicaciones del Ayuntamiento de Sevilla.
• Żmigrodzki Piotr, 2009, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Żmigrodzki Piotr et al. (red.), 2018, Wielki słownik języka polskiego PAN: geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
• Biegeleisen Henryk, 1930, Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego, Warszawa: Dom Książki Polskiej. https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/8320?language=pl. [dostęp: 22.06.2022 r.].
• DCECH – Diccionario crítico etimológico español e hispánico, red. Joan Coromines, Barcelona: Gredos 1981.
• DEA – Diccionario del español actual, red. Manuel Seco, Olimpia Andrés, Gabino Ramos, Madryt: Aguilar 1999.
• DGSALE – Diccionaro general de sinónimos y antónimos. Lengua española, red. José Manuel Blecua, Barcelona: VOX 1999.
• DILE – Diccionario ideológico de la lengua española, red. Julio Casares, Barcelona: Editorial Gustavo Gili 1942.
• DRAE – Real Academia Española. Diccionario de la lengua española, wyd. 23.6. https://dle.rae.es [dostęp: 10.06.2022 r.].
• DUE – María Moliner, Diccionario de uso del español, Madryt: Gredos 1981.
• EDI – Martín Alonso Pedraz, Enciclopedia del idioma: diccionario histórico y moderno de la lengua español (siglos XII al XX) etimológico, tecnológico, regional e hispanoamericano, Madryt: Aguilar 1958.
• GDE – Gran diccionario de la lengua española, red. Eladio Pascual Foronda, Barcelona: Larousse 2007.
• GDFH – Gran diccionario de frases hechas, red. Rafael Cala Carvajal, Mar Forment Fernandéz, Barcelona: Larousse 2001.
• ISJP – Inny słownik języka polskiego, t. 2, red. Mirosław Bańko, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2000.
• Pęzik Piotr, 2012, Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP, [w:] Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. Adam Przepiórkowski, Mirosław Bańko, Rafał Górski, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• PSWP – Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 42, red. Halina Zgółkowa, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz 2003.
• RGIE– Luiz Martínez Kléiser. Refranero general ideológico español, Madryt: Real Academia Española 1953.
• SEJP – Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie 2005.
• SJPD – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1958–1969, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/lista. [dostęp: 22.06.2022 r.].
• SJPSz –Słownik języka polskiego, red. Mieczysław Szymczak, t. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981.
• USJP – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, t. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2006.
• WSFP PWN – Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, red. Anna Kłosińska, Elżbieta Sobol, Anna Stankiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2005.
• WSFJP – Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego, red. Piotr Przemysław MüldnerNieckowski, Warszawa: Świat Książki 2003.
• WSWB PWN – Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych PWN, red. Mirosław Bańko, Warszawa: Wydawnictwo PWN 2005.
• WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego PAN, red. Piotr Żmigrodzki, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. http://www.wsjp.pl., 2007, [dostęp: 22.06.2022 r.].

Identifiers

DOI

10.17951/et.2023.35.153

Biblioteka Nauki

34670887