Czy potrzebna jest trans lingwistyka?

• Authors: Szymon Misiek

Abstracts

PL

Artykuł stanowi propozycję wprowadzenia do polskiego językoznawstwa opisanego przez Zimmana (2020) paradygmatu trans lingwistyki jako zbioru różnorodnych metodologicznie badań nad językowymi przejawami zjawiska transpłciowości prowadzonych z perspektywy osób transpłciowych. Badania takie uwzględniają swoje społeczne konteksty (por. Bieńkowska 2014) i wpisują się w nurt „humanistyki zaangażowanej” (por. Kochanowski 2013). Dalsza część tekstu jest próbą usystematyzowania i krytycznej analizy dotychczasowych polskich prac dotyczących omawianej tematyki i wyznaczenia możliwych kierunków przyszłych badań.

EN

The present article argues for introducing the paradigm of trans linguistics, as outlined by Zimman (2020), into the Polish language sciences. Research conducted in this paradigm examines how transgender identities function in language with use of various methodologies, and, importantly, assumes the perspective of the transgender community. Relevant social contexts are taken into account (cf. Bieńkowska 2014), so that the study belongs to the category of “engaged humanities” (cf. Kochanowski 2013). Then, the article attempts to outline and critically analyze existing Polish research on the topic and possible directions for future studies.

Keywords

EN

transgender; non-binary; language and gender; lavender linguistics; trans linguistics

PL

transpłciowość; niebinarność płciowa; język a płeć; językoznawstwo lawendowe; trans lingwistyka

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2023
• Volume: 35
• Pages: 205-219

Dates

published

2023

Contributors

author

Szymon Misiek

• Uniwersytet Warszawski

References

• Adamczyk Mateusz, 2019a, Płeć w polszczyźnie, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Adamczyk Mateusz, 2019b, Interseksualny a interpłciowy – poza binarnością, „Poradnik Językowy” 10, s. 97–103.
• Amenta Allesandro, Kaliściak Tomasz, Warkocki Błażej, 2021, Literatura przewrotna, [w:] tychże, Dezorientacje. Antologia polskiej literatury queer, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 19–76.
• Baker Edyta, Orszulak Stanisław (red.), 2019, Komiks o transpłciowości od osób transpłciowych, Warszawa: Fundacja Trans-Fuzja.
• Białas Zygmunt, 2006, Pułapki płciologocentryzmu: esej o przekładaniu Written on the Body Jeanette Winterson na język polski przepleciony kilkoma dygresjami na tematy Shakespeare’a, [w:] Płeć w przekładzie, red. Piotr Fast, Katowice–Warszawa–Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk” / Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej, s. 51–58.
• Bieńkowska Małgorzata, 2014, Transseksualność w badaniach społecznych – aspekt teoretyczny i metodologiczny, [w:] Psychospołeczne, prawne i medyczne aspekty transpłciowości, red. Anna M. Kłonkowska, Katarzyna Bojarska, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 83–104.
• Daniec Magdalena M., 2021, Czy w społeczeństwie dychotomicznym płciowo jest możliwość akceptacji niebinarności płciowej? Badanie świadomości responodentów w kwestii projektowania pytań o płeć. Praca magisterska, Akademia GórniczoHutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie.
• Dębińska Maria, 2020, Transpłciowość w Polsce. Wytwarzanie kategorii, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
• Dębska Katarzyna, 2019, Czy siostra musi być kobietą? Pomyśleć rodzinę poza binarnym podziałem płciowym. Referat przedstawiony na seminarium Nie-binarny język polski na Uniwersytecie Warszawskim, 24.04.2019.
• Dynarski Wiktor, 2010, Tematyka transpłciowości w wybranych publikacjach oraz jej usytuowanie we współczesnych dyskursach akademickich, [w:] Raport o homo-, biseksualności i transpłciowości w polskich podręcznikach akademickich, red. Agata Loewe, Warszawa: Kampania Przeciw Homofobii, s. 65–78.
• Dynarski Wiktor, 2011, Analiza wybranych badań nad płciowością Piotra Własta z perspektywy transgender studies. Praca magisterska, Uniwersytet Warszawski.
• Dynarski Wiktor, 2020, „Nie tylko kobiety zachodzą w ciążę.” Czas poważnie traktować głosy wzywające do inkluzywnego podejścia do aborcji, „Codziennik Feministyczny”, http://codziennikfeministyczny.pl/czas-powaznie-potraktowac-glosy-wzywajace-inkluzywnego-podejscia-aborcji/ [data dostępu: 11.09.2022].
• Dyszak Andrzej S., 2014, Nazwy nieheteroseksualnych kobiet we współczesnej polszczyźnie standardowej i potocznej, „Speculum Linguisticum” 2, s. 46–60.
• Gębka-Wolak Małgorzata, 2022, Językowe wykładniki niebinarności płciowej w polszczyźnie. Część 2: Innowacje a system i tendencje rozwojowe, „Prace Językoznawcze” 24, nr 1, s. 101–116. DOI: 10.31648/pj.7602.
• Grzybowskie Sybil, 2021, Osoby, łosie, dukaty. Wstęp do neutralnej płciowo i niebinarnej polszczyzny, Wykład przedstawiony na festiwalu Nowa Siła Kuratorska, 27.04.2021, https://www.facebook.com/events/985799025519003/ [data dostępu: 30.04.2021].
• Heban Maja, 2022, Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o transpłciowości, ale baliście się zapytać [QA], „Noizz.pl” 09.06.2022, https://noizz.pl/lgbt/wszystko-co-chcecie-wiedziec-o-transplciowosci-ale-boicie-sie-zapytac/fn9kefw [data dostępu: 12.08.2022].
• Janion Ludmiła, 2016, Wstydliwa choroba, seksualne oszustwo, wypracowana normalność: odmienność płciowa w polskich filmach dokumentalnych, [w:] Polska transformacja seksualna, red. Anna Jawor, Anna Kurowicka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 99–124.
• Janion Ludmiła, 2017, „To jest genetycznie zakodowane”: patologizacja i normalizacja transseksualizmu w polskich mediach w latach dziewięćdziesiątych, [w:] Wykluczenia, red. Joanna Hańderek, Natalia Kućma, Kraków: Ośrodek Badawczy FactaFicta, s. 125–144.
• Jarniewicz Jerzy, 2000a, Orlando, Orlanda i to trzecie, [w:] tegoż, Lista obecności. Szkice o dwudziestowiecznej prozie brytyjskiej i irlandzkiej, Poznań: Rebis, s. 11–23.
• Jarniewicz Jerzy, 2000b, W niewoli języka, [w:] tegoż, Lista obecności. Szkice o dwudziestowiecznej prozie brytyjskiej i irlandzkiej, Poznań: Rebis, s. 205–210.
• Karwatowska Małgorzata, Szpyra-Kozłowska Jolanta, 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kita Małgorzata, 2018, Czy potrzebna jest lawendowa lingwistyka?, [w:] Współczesne aspekty badań nad językiem polskim. Teoria i praktyka, red. Marcin Maciołek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 61–71.
• Kochanowski Jacek, 2013, Socjologia seksualności. Marginesy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kostrzewa Yga, Dzierżanowski Marcin, Miecznikowski Grzegorz, Rogaska Karolina (red.), 2021, Jak pisać i mówić o osobach LGBT+. Poradnik, Warszawa: Newsroom.
• Kowalik Krystyna, 2005, Glosa o statusie form typu byłom, byłoś, „Język Polski” LXXXV, z. 1, s. 66–68.
• Kujawa Ewa, 2021, „Postpłciowe deklinacje” – nowe formy gramatyczne w powieści Jacka Dukaja Perfekcyjna Niedoskonałość, [w:] Język pisarzy: problemy gramatyki, red. Tomasz Korpysz, Kozłowska Anna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, s. 175–190.
• Kujawska-Kot Anna, 2020, Bohater transseksualny w objęciach binarnego kodu płciowego. O parajęzykowych i pozawerbalnych formach komunikowania, „Przegląd Socjologiczny” 69, nr 1, s. 55–80. DOI: 10.26485/PS/2020/69.1/3.
• Łaziński Marek, 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Majewska Matylda, 2022, Oddziaływanie języka na poczucie tożsamości płciowej osób niebinarnych. Praca licencjacka, Uniwersytet Gdański.
• Małocha-Krupa Agnieszka, 2018, Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT / Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe
• Mijas Magdalena, Koziara Karolina, 2020, Klasyfikacja i ewolucja rozumienia zjawiska transpłciowości w seksuologii oraz współczesnych systemach diagnostycznych, [w:] Dysforia i niezgodność płciowa. Kompendium dla praktyków, red. Bartosz Grabski, Magdalenia Mijas, Marta Dora, Grzegorz Iniewicz, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s, 1–40.
• Mikłaszewski Michał W. [jako: M. Derecka], 2019a, Manifestations of transphobia in computer-mediated communication. A case study of language discrimination in English and Polish internet-mediated discourse, „Studies in Polish Linguistics” 14, nr 3, s. 101–123. DOI: 10.4467/23005920SPL.19.016.11081.
• Mikłaszewski Michał W. [jako: M. Derecka], 2019b, Strategie językowe osób niebinarnych w Polsce. Referat przedstawiony na konferencji W 50. rocznicę Stonewall. Dokąd zmierza ruch LGBTQ+? na Uniwersytecie Warszawskim, 06–07.06.2019.
• Misiek Szymon [jako: Misiek Szy], 2019, Niebinarność płciowa a formy nominalne języka polskiego. Referat przedstawiony na seminarium Nie-binarny język polski na Uniwersytecie Warszawskim, 24.04.2019.
• Misiek Szymon, 2020, Misgendered in translation?: Genderqueerness in Polish translations of English-language television series, „Anglica. An International Journal of English Studies” 29, nr 2, s. 165–185. DOI: 10.7311/0860-5734.29.2.09.
• Misiek Szymon, 2021, Niebinarność płciowa w języku polskim. Badanie pilotażowe, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 33, s. 287–303. DOI: 10.17951/et.2021.33.287.
• Misiek Szymon, 2022a, Kilka uwag do artykułu Małgorzaty Gębki-Wolak i Aleksandry Walkiewicz nt. naszego serwisu, „Zaimki.pl” 03.09.2022, https://zaimki.pl/blog/walkiewicz-g%C4%99bka-wolak [data dostępu: 03.09.2022].
• Misiek Szymon, 2022b, Niestandardowe formy rodzajowe w wybranych polskich tekstach literackich, [w:] New Vistas in Language Studies. Young Scholars’ Perspectives, red. Agnieszka Buk, Piotr Maziarz, Debora Onik-Maziarz, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 166–179.
• Nowak Tomasz Łukasz, 2020, Język ukrycia. Zapisany socjolekt gejów, Kraków: Universitas.
• Nowosad-Bakalarczyk Marta, 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Pieciul-Karmińska Eliza, 2018, Nijakość w języku i neutralność w literaturze jako sygnał odmienności kulturowej?, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 30, s. 113–132. DOI: 10.17951/et.2018.30.113.
• Pisarkowa Krystyna, 2004, Czy paradygmat polskiego czasownika obejmuje trzy rodzaje?, „Język Polski” LXXXIV, z. 4, s. 291–293.
• Rejter Artur, 2008, Instrumentarium współczesnej lingwistyki wobec gender, [w:] Lektury płci. (Kon)teksty, red. Mieczysław Dąbrowski, Warszawa: Elipsa, s. 15–29.
• Rejter Artur, 2012, Polszczyzna wobec nienormatywnych zachowań i tożsamości płciowych. Problemy nominacji, [w:] Postpłciowość? Praktyki i narracje tożsamościowe w ponoweczsnym świecie, red. Aleksandra E. Banot, Anna Barabasz, Rafał Majka, Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe Akademii TechnicznoHumanistycznej, s. 252–265.
• Rzeczkowski Marcin, 2012a, Poza rodzajami męskim i żeńskim – trzecie płcie a język polski, [w:] Między nieobecnością a nadmiarem. O niedopowiedzeniu i nienasyceniu we współczesnej kulturze, red. Mariusz Kraska, Anna Gumowska, Joanna Wróbel, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 203–212.
• Rzeczkowski Marcin, 2012b, Jak język równościowy wyklucza osoby płciowo nienormatywne?, „Trans-Optymista” 12.09.2012, http://archiwum.transoptymista.pl/polszczyzna-a-genderqueer/ [data dostępu: 23.04.2016].
• Termińska Kamilla, 1994, Androgynia we współczesnej polszczyźnie, [w:] Język a kultura, t. 9, Płeć w języku i kulturze, red. Janusz Anusiewicz, Kwiryna Handke, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 31–43.
• Urbańczyk Anna, Okroy Elżbieta, Okroy Ewa, 2014, Badanie potrzeb osób transpłciowych/transgenderowych/trzeciopłciowych związanych z językiem używanym podczas warsztatów i innych sytuacji edukacyjnych, [w:] Psychospołeczne, prawne i medyczne aspekty transpłciowości, red. Anna M. Kłonkowska, Katarzyna Bojarska, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 105–126.
• Vos Andrea, 2022, Rodzaj neutralny (nie: nijaki), „Zaimki.pl.” 21.01.2022, https://zaimki.pl/rodzaj-neutralny [data dostępu: 21.01.2022].
• Vos Andrea, Misiek Szymon, Dembowski Paweł, Lisowski Tymoteusz, 2021, Niebinarny Spis Powszechny 2021 – wnioski, „Zaimki.pl” 22.03.2021, https://zaimki.pl/blog/spis-2021 [data dostępu: 22.03.2021].
• Vos Andrea, Misiek Szymon, Dembowski Paweł, Lisowski Tymoteusz, 2022, Niebinarny Spis Powszechny 2022 – wnioski, „Zaimki.pl.” 18.04.2022, https://zaimki.pl/blog/spis-2022 [data dostępu: 18.04.2022].
• Walkiewicz Aleksandra, 2022, Językowe wykładniki niebinarności płciowej w polszczyźnie. Część 1: Wprowadzenie do tematyki i próba systematyzacji, „Prace Językoznawcze” 24, nr 1, s. 85–100. DOI: 10.31648/pj.7599.
• Whittle Stephen, 2006, Where did we go wrong? Feminism and trans theory – two teams on the same side?, [w:] Susan Stryker, Stephen Whittle (red.), The transgender studies reader, Nowy Jork: Routlegde, s. 194–202.
• Zimman Lal, 2020, Transgender language, transgender moment: toward a trans linguistics, [w:] The Oxford handbook of language and sexuality, red. Kira Hall, Rusty Barrett. DOI: 10.1093/oxfordhb/9780190212926.013.45 [wersja elektroniczna dostępna na stronie internetowej autora: http://lalzimman.org/PDFs/Zimman2020TransLanguageTransMoment.pdf, data dostępu: 14.09.2022].
• Żmigrodzka Bożena, 2009, Próba interpretacji ciągu elementów grafemicznych byłom w tekstach internetowych, [w:] Języki zachodniosłowiańskie w XXI wieku, t. 3, Współczesne języki słowiańskie, red. Olga Wolińska, Mariola SzymczakRozlach, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 282–295.
• Żmigrodzka Bożena, 2016, Nowe zastosowania form czasownikowych 1. i 2. os. lp. rodzaju nijakiego czasu przeszłego we współczesnych tekstach, „Język Polski” XCVI, z. 2, s. 51–72. DOI: 10.31286/JP.96.2.6.
• Żmigrodzcy Bożena i Piotr, 2005, W sprawie form czasu przeszłego typu byłom, byłoś (na marginesie artykułu K. Pisarkowej), „Język Polski” LXXXV, z. 1, s. 59–65.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2023.35.205

Biblioteka Nauki

34670941