Jakiej płci są Polak Kowalski i jego koledzy? O mało znanych aspektach generyczności rzeczowników męskosobowych

• Authors: Jolanta Szpyra-Kozłowska

Title variants

EN

What gender are Pole Kowalski and his comrades? On lesser known aspects of masculine generics

Abstracts

PL

Autorka bada dotychczas pomijany aspekt generyczności rzeczowników męskoosobowych we współczesnej polszczyźnie, jakim jest użycie nazw: Kowalski, Polak oraz kolega/koledzy w bieżących tekstach medialnych i naukowych. Wymienione rzeczowniki, pomimo słownikowych męskich definicji, dominujących męskich konotacji, a także przypisania im w pracach językoznawczych wyłącznie referencji męskiej, w wielu wypadkach uzyskują znaczenie ogólne odnoszące się do obu płci. Taka dwuznaczność badanych wyrazów, z której piszący często nie zdają sobie sprawy, prowadzi do niejasności wielu tekstów, co jest szczególnie problematyczne w publikacjach naukowych, ponieważ zaburza ich spójność, precyzję i klarowność. W niniejszym artykule generyczność nazw męskich interpretowana jest z perspektywy kognitywnej teorii prototypów.

EN

The paper examines a hitherto unadressed aspect of the generic function of the masculine personal nouns: Kowalski ‘surname, male’, Polak ‘Pole, male’ and kolega/koledzy ‘comrade(s), male’ in current Polish media and scholarly texts. In spite of their masculine dictionary definitions and prevailing male connotations, as well as their assignment to the ‘male only’ category in linguistic studies, these items frequently acquire a general meaning and can refer to both men and women. Such ambiguity of the nouns in question, of which text writers are often unaware, is particularly problematic for some scholarly studies as it affects negatively their clarity, cohesion and precision. In this paper masculine generics are approached from the perspective of the cognitive prototype theory.

Keywords

EN

masculine generics; ambiguity of masculine generics; prototype theory

PL

generyczność; funkcja ogólna nazw męskich; dwuznaczność generycznych nazw męskich; teoria prototypów

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2023
• Volume: 35
• Pages: 221-240

Dates

published

2023

Contributors

author

Jolanta Szpyra-Kozłowska

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

References

• Batko-Tokarz Barbara, 2013, Gdzie ci mężczyźni? Rzeczowniki męskoosobowe nazywające tylko mężczyzn, „Polonica” 33, s. 245–262.
• Bojarska Katarzyna, 2011, Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią, „Studia Psychologiczne” 49(2), s. 53–68.
• Chmura-Rutkowska Iwona, Szpyra-Kozłowska Jolanta, 2023, (Nie)równość płci w języku. Poradnik dla nauczycielek i nauczycieli, Warszawa: Warszawskie Centrum Innowacji i Szkoleń, Urząd m. st. Warszawy.
• Dalewska-Greń Hanna, 1989, Nazwy osobowe rodzaju męskiego – problemy łączliwości i referencji, „Poradnik Językowy” 4, s. 210–220.
• Fyłypec Olga, 2020, Współczesny stereotyp Polaka i Ukraińca w opinii studentów filologii Uniwersytetu Łódzkiego (na podstawie badań ankietowych), „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 27, s. 111–131.
• Hellinger Marlis, Bussmann Hadumod (red.), 2001–2003, Gender across languages. The linguistic representation of women and men, Amsterdam: John Benjamins.
• Karwatowska Małgorzata, Szpyra-Kozłowska Jolanta, 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Krawczuk Ałła, 2008, Nowe profile ukraińskiego stereotypu Polaka (na podstawie ankietowania studentów lwowskich), „Postscriptum Polonistyczne” 1 (1), s. 147–170.
• Lakoff George, 1987, Cognitive models and prototype theory, [w:] Concepts and conceptual development: ecological and intellectual factors in categorization, red. Ulric Neisser, s. 63–100, Cambridge: Cambridge University Press.
• Łaziński Marek, 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Menengetti Michela, Rubini Monica, 2017, Gender bias and sexism in language, https://oxfordre.com/communication/view/10.1093/acrefore/9780190228613.001. 0001/acrefore-9780190228613-e-470.
• Mikoś Jacek, Tieszen Bożena, 2005, Polak w oczach studentów amerykańskich, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 17, 233–240.
• Nowosad-Bakalarczyk Marta, 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Rosch Eleanor, 1975, Cognitive representations of semantic categories, „Journal of Experimental Psychology: General” 104(3), s. 192–233.
• Rutkowski Mariusz, 2015, Przeciętny Kowalski. Uwagi o konotacjach i medialnych wystąpieniach jednostki onimicznej, „Zeszyty Naukowe KUL” 58, nr 3 (231), 3–11.
• Spender Dale, 1980, Man made language, London: Routledge Kegan Paul.
• Szpyra-Kozłowska Jolanta, 2021, Nianiek, ministra i japonki. Eseje o języku i płci, Kraków: Universitas.
• Szpyra-Kozłowska Jolanta, 2023. Pielęgniarka ery cyfrowej. Feminatywy w funkcji generycznej, „Język Polski” CIII 1, 71–85.
• Szuba Agnieszka, Redl Theresa, de Hoop Helen, 2022, Are Second Person Masculine Generics Easier to Process for Men than for Women? Evidence from Polish, „Journal of Psycholinguistic Research”, https://link.springer.com/article/10.1007/s10936-022-09859-7.
• Wielki słownik języka polskiego, wsjp.pl.
• Wysocka Katarzyna, 2019. Indywidualizm kulturowy na przykładzie stereotypowego Polaka i Hiszpana, „International Business and Global Economy” 2019/38, 138-148.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2023.35.221

Biblioteka Nauki

33757785