O związkach między frazeologią a słowotwórstwem historycznym na przykładzie pojęcia kąt – ogólnosłowiańska analiza porównawcza

• Authors: Mariola Jakubowicz

Abstracts

PL

Celem mojego artykułu było zestawienie kąta widzianego przez pryzmat frazeologii z możliwościami derywacyjnymi, jakie dają realizujące to pojęcie leksemy. Z uwagi na charakter badań etnolingwistycznych skupiłam się na tych derywatach, które ukazują aksjologiczne nacechowanie badanego pojęcia. Przegląd materiału z różnych języków słowiańskich wykazał, że we frazeologii zdecydowanie dominuje negatywne nacechowanie kąta. Jednak to właśnie te mniej liczne pozytywnie nacechowane frazeologizmy związane z wyprofilowaniem kąta jako części domu, czy nawet symbolizującego cały dom, wyraźnie korespondują z derywatami, które od podstawy ze znaczeniem ‘kąt’ tworzą nazwy pomieszczeń. Zarysowana w artykule droga rozwoju semantycznego pokazuje, że aspekt wartościujący jest obecny również w derywacji. Na podstawie porównania przedstawionego w artykule materiału z badaniami Nikity Iljicza Tołstoja należy uznać, że wyraźnej obecności pojęcia kąt w warstwie językowej nie można oddzielać od jego roli w kulturze ludowej.

EN

This article relates to the work of Nikita I. Tolstoy on the concept of corner in folk beliefs. It covers the intersection of two linguistic fields: phraseology and historical word formation, with elements of etymology. There are two Slavic etymons reconstructed for that concept: *kotъ ‘angle’ and *ogъlъ ‘corner’. In contemporary Slavic languages, continuants of either one or both can be preserved. The concept corner (similarly to others concepts related to elements of the house) is rich in connotations. This study presents an analysis of phraseological units with the components kąt ‘angle’ or węgieł ‘corner’ (and their counterparts in other Slavic languages), as well as an etymological and semantic analysis. The etymological analysis concerns the continuants of the Slavic *kot’a ‘house’, derived from *kotъ ‘angle’. The article points to phraseological and etymological connections between the concepts corner and house.

Keywords

EN

ethnolinguistics; phraseology; word formation; etymology; corner

PL

etnolingwistyka; frazeologia; słowotwórstwo; etymologia; pojęcie KĄT

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2023
• Volume: 35
• Pages: 45-57

Dates

published

2023

Contributors

author

Mariola Jakubowicz

• Instytut Slawistyki PAN, Kraków

References

• Bezlaj France, 1977, Etimološki slovar slovenskega jezika, t. 2, Ljubljana.
• Jakubowicz Mariola, 2020, Sposoby wykorzystania etnolingwistyki w badaniach etymologicznych, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 32, s. 8–19.
• Ondruš Šimon, 1973, Lingvistický príspevok k dejinám slovanskej architektury, „Jazykovedný časopis”, XXIV, 1, s. 18–26.
• Skok Petar, 1972, Etimologijski rječnik ili srpskoga jezika, Zagreb.
• Tolstoj Nikita I., 1998. Bez četyrëh uglov izba ne stroitsja. (Zametki po slavjanskomu jazyčestvu) „Studia mythologica Slavica” I, s. 9–21; przedruk [w:] Slavjanskij i balkanskij fol’klor. Narodnaja demonologia, 2000, s. 9–24 i Očerki slavjanskogo jazyčestva, Moskva: Indrik, 2003, s. 269–282.
• ESUM – Etymologičnij slovnyk ukrains’koj movy, t. 1–7, Kijiv: Naukova Dumka, 1982–2012.
• ESSJa – Ètimologičeskij slovar’ slavjanskih jazykov. Praslavjanski fond, red. Oleg N. Trubačev, Anatolij F. Žuravlev, Žanna Ž. Varbot, t. 1–42, Moskva: Nauka, 1974–.
• SD – Slavjanskie drevnosti, red. Nikita I. Tolstoj, Svetlana M. Tolstaja, t. 1–5, Moskva: Meždunarodnye otnošenija, 1995–2012.
• SP – Słownik prasłowiański, red. Franciszek Sławski, t. 1–8, Wrocław: Ossolineum, 1974–2001.
• Bălgarska dijalektologija, proučvanija i materiali, t. 1 Sofija 1962; t. 5, Sofija 1970 – skrót BD.
• Digitalen rečnik na makedonskijat ezik, http://drmj.eu/
• Frazi, săkraščenija i prjakori. Bălgarski on-lajn spravočnik https://frazite.com/
• Karta slov i vyraženij russkogo jazyka https://kartaslov.ru
• Keber Janez, 2011, Slovar slovenskih frazemov, Ljubljana.
• Krzyżanowski Julian 1969–1972, Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 1–3, Warszawa: PIW.
• Lepešau Ivan Ja., 2008, Slovnik frazealagizmau, t. 1–2, Minsk: Belarus.
• Małecki Mieczysław, 1936, Dwie gwary macedońskie (Sucha i Wysoka w Soluńskiem), Kraków.
• Matešić Josip, 1982, Frazeološki rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, Zagreb: IRO „Školjska knjiga”.
• Menac Antica, Fink-Arsovski Željka, Venturin Radomir, 2003, Frazeološki rječnik, Zagreb: Ljevak.
• Orlovský Jozef, 1982, Gemerský nárečový slovník, Bratislava: Osveta.
• Rečnik na bălgarskija ezik, https://ibl.bas.bg/rbe/lang/bg/
• Slovar’ ruskih narodnyh govorov, red. Fedot P. Filin, Fedor P. Sorokletov, Sergej A. Myznikov, Leningrad – St. Petersburg, 1965.
• Slovar slovenskega knjižnega jezika, http://bos.zrc-sazu.si/sskj.html
• Slovník česke frazeologie a idiomatiky. Výrazy slovesné, t. 1–2, Praha: Academia. 1994.
• Slovnik frazeologizmiv ukrains’koji movy. Red. B.O. Vynnyk, Kyjiv: Naukova dumka 2008.
• Skorupka Stanisław, 1967 Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Smiešková Elena, 1989, Malý frazeologický slovník, Bratislava: Slovenské Pedagogické Nakladateľstvo.
• Wölkowa Sonja, Ivčenko Anatolij, 2004, Hornjoserbski frazeologiski słownik / Obersorbisches phraseologisches Wörterbuch / Verhnelyžickij frazeologičeskij slovar’, Budyšin: Domowina–Verlag.

Identifiers

DOI

10.17951/et.2023.35.45

Biblioteka Nauki

34670884