Kobiety z warstwy rycerskiej w świetle dokumentów mazowieckich z XII i XIII wieku

• Authors: Agnieszka Teterycz-Puzio

Title variants

EN

Women of the Knightly Class in the Light of Masovian Documents from the 12th and 13th Centuries

Abstracts

EN

The article poses the question of the legal status of a woman of the knightly class in the 12th and 13th centuries in Masovia. Due to the scarcity of source materials, studies on the subject have been undertaken so far in a very limited scope. An analysis was conducted of ten documents that were drawn up in Masovia or issued by Masovian dukes in which women are mentioned during the period under discussion. They appeared in the documents most often together with their husbands or as widows granting charters mainly for the benefit of the Church. It is interesting to note that women mentioned in the documents, made property dispositions either together with their husbands or by themselves and the grants were made for the benefit of ecclesiastical institutions. The women who were mentioned in the article appeared in the documents, in most cases, made grants by themselves. In two instances, women were mentioned in their husbands’ documents. In one instance, as many as three documents concern the case where a woman was involved. As a matter of fact, all the women except for one were mentioned by their names. In light of known documents, it should be concluded that during the period of feudal fragmentation in the province of Masovia women had the possibility of disposing of their property and their property rights were recognized. However, what is noticeable is that the number of documents from Masovia in which dispositions of property were made by women, is much smaller as compared to the number of documents coming from other parts of Poland.

PL

W artykule postawiono pytanie, jaka była pozycja prawna kobiety z warstwy rycerskiej w XII i XIII wieku na Mazowszu. Tego typu badania, ze względu na słabą podstawę źródłową, były dotąd podejmowane w znikomym stopniu. Przeprowadzono analizę 10 dokumentów powstałych na Mazowszu lub wystawionych przez władców rządzących Mazowszem w wyżej wskazanym czasie, w których wzmiankowane są kobiety. Występowały one w nich najczęściej z mężami lub jako wdowy, dokonując nadań na rzecz Kościoła. Wymienione w artykule kobiety pojawiały się w dokumentach, w większości przypadków czyniąc nadania samodzielnie. W dwóch przypadkach zostały wspomniane w dokumentach swoich mężów. W jednym przypadku sprawy, w którą zaangażowana była kobieta, dotyczą aż trzy dokumenty. Właściwie wszystkie kobiety, z wyjątkiem jednego dokumentu, zostały wymienione z imienia. W świetle znanych dokumentów należy stwierdzić fakt uznawania praw kobiet do własności majątkowej i możliwości rozporządzania nią w dzielnicy mazowieckiej w okresie rozbicia dzielnicowego, uwagę zwraca natomiast bardzo mała ilość dokumentów, w których dyspozycje majątkowe czyniły kobiety, szczególnie w stosunku do sytuacji na innych ziemiach polskich.

Keywords

EN

legal status of a woman; knightly class; Masovia; property

PL

pozycja prawna kobiety; warstwa rycerska; Mazowsze; własność majątkowa

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia
• Year: 2022
• Volume: 77
• Pages: 29-45

Dates

published

2022

Contributors

author

Agnieszka Teterycz-Puzio

• Akademia Pomorska w Słupsku

References

• ŹRÓDŁA
• Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII w., wyd. B. Ulanowski, Kraków 1887.
• Kodeks dyplomatyczny księstwa mazowieckiego obejmujący bulle papieżów, przywileje królów polskich i książąt mazowieckich nadane tak korporacyji jak i osób prywatnych, wyd. T. Lubomirski, Warszawa 1863.
• Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, t. 2, Kraków 1886.
• Kodeks dyplomatyczny Polski, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, J. Bartoszewicz, t. 1, Warszawa 1847.
• Kodeks dyplomatyczny Polski, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, J. Bartoszewicz, t. 2, cz. 1, Warszawa 1848.
• Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, wyd. I. Zakrzewski, t. 1, Poznań 1877.
• Najstarszy zwód prawa polskiego, wyd. J. Matuszewski, Warszawa 1959.
• Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2: Dokumenty z lat 1248–1355, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, współpr. K. Pacuski, H. Wajs, Wrocław 1989.
• Preussisches Urkundenbuch, hrsg. v. R. Philippi, Bd. 1, Teil 1, Königsberg 1882.
• Zbiór dokumentów i listów miasta Płocka, wyd. S.M. Szacherska, t. 1, Warszawa 1975.
• Zbiór ogólny przywilejów i spominków mazowieckich, wyd. J.K. Kochanowski, Warszawa 1919.
• LITERATURA
• Bieniak J., Doliwowie w XIII w. (Przesłanki późniejszej świetności rodu w Królestwie Polskim ostatnich Piastów), [w:] idem, Polskie rycerstwo średniowieczne. Wybór pism, Kraków 2002.
• Bogucki A., Komes w polskich źródłach średniowiecznych, Warszawa 1972.
• Bogucki A., O strukturze administracyjnej Polski XI i XII w., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1992, t. 44.
• Deptuła C., Kolegiata Najświętszej Marii Panny na podgrodziu płocki (próba nowego ujęcia zagadnienia), „Notatki Płockie” 1959, t. 4.
• Dobosz J., Monarchia i możni wobec kościoła w Polsce do początku XIII w., Poznań 2002.
• Gąsiorowski A. (red.), Urzędnicy łęczyńscy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XV w. Spisy, Wrocław 1985.
• Hertel J., Imiennictwo dynastii piastowskiej we wcześniejszym średniowieczu, Warszawa–Poznań–Toruń 1980.
• Jurek T., Ślub z obcym. Żony i córki niemieckich rycerzy na Śląsku w XIII i XIV w., [w:] Kobieta i rodzina w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, red. Z.H. Nowak, A. Radzimiński, Toruń 1998.
• Jurek T., Wędrowni rycerze i ich damy. Małżeństwa obcych rycerzy na Śląsku w XIII i XIV w., [w:] Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy, red. A. Gąsiorowski, Poznań 1995.
• Kostanecki S., Nauczyciele i wychowankowie szkoły płockiej. Obecnie imienia Stanisława Małachowskiego (XIII–XX w.), „Notatki Płockie” 1958, t. 3, nr 18.
• Maliniak J., Kobieta w hierarchii urzędniczej średniowiecznego miasta (na przykładzie pisarki miejskiej), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1999, t. 54, nr 4.
• Michalski M., Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich, Poznań 2004.
• Mularczyk J., Dobór i rola świadków w dokumentach śląskich do końca XIII w., Wrocław 1977.
• Obolewski P.P., Zarys dziejów parafii i kościoła w Białotarsku, „Studia Włocławskie” 2013, t. 15.
• Pac G., Kobiety, asceza i władza nad ciałem w późniejszym średniowieczu, „Przegląd Historyczny” 2009, t. 100, nr 3.
• Piber-Zbieranowska M., Żony Piastów mazowieckich. Znaczenie polityczne księżnych w późnym średniowieczu (XIV–XVI w.), [w:] Dziedzictwo książąt mazowieckich. Stan badań i postulaty badawcze, red. J. Grabowski, R. Mroczek, P. Mrozowski, Warszawa 2017.
• Piętka J., Geneza mazowieckiej elity feudalnej i jej stan w pierwszym okresie niezależności księstwa (1138–1371), „Rocznik Mazowiecki” 1979, t. 7.
• Pluta E., Abbies, Prories, Mother: The Position of a Mather Superior on Selected Examples of Female Convents in the Medieval Lesser Poland Region, [w:] Kobieta niepoznana na przestrzeni wieków, red. A. Obara-Pawłowska, A. Miączewska, D. Wróbel, Lublin 2017.
• Pobóg-Lenartowicz A., Aktywność kobiet w życiu społeczno-gospodarczym średniowiecznego Śląska, [w:] Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. W. Zawitkowska, Rzeszów 2010.
• Polak Z., Lokacje płockie w świetle archeologii, „Rocznik Mazowiecki” 2001, t. 13.
• Semkowicz W., Nieznany testament Tomasza II, biskupa wrocławskiego (1270–1292), „Collectanea Theologica” 1936, t. 17, nr 1–2.
• Stawski M., Początki klasztoru norbertanek w Płocku, „Annales Academiae Pedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2007, t. 5.
• Swieżawski A., Zakres władzy książąt wydzielonych i wdów książęcych na Mazowszu, [w:] idem, Mazowsze i Ruś Czerwona w średniowieczu, Częstochowa 1997.
• Szymaniak M., Biskup płocki Gedko (1206–1223). Działalność kościelno-polityczna na tle procesu emancypacji Kościoła polskiego spod władzy kościelnej, Toruń 2007.
• Szymczakowa A., Pozycja kobiety w średniowiecznej Polsce, [w:] Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. W. Zawitkowska, Rzeszów 2010.
• Śliwiński B., Czy Wierzosława, córka księcia kujawskiego Bolesława i wnuczka Mieszka III Starego, była mniszką w Żukowie na Pomorzu Gdańskim?, „Pomorze, Mazowsze, Prusy. Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza” 2000, t. 7.
• Śliwiński B., Początki rządów Konrada I Kazimierzowicza na Kujawach, „Ziemia Kujawska” 1985, t. 7.
• Śliwiński B., Rycerstwo kujawskie a biskupstwo włocławskie w XIII w. Kontakty majątkowe, „Zapiski Historyczne” 1984, t. 49.
• Teterycz-Puzio A., …domina et princeps… Władza księżnych na ziemiach polskich w XIII w. w świetle dokumentów, [w:] Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B. Czwojdrak, A.A. Kluczek, Katowice 2015.
• Teterycz-Puzio A., Piastowskie księżne regentki. O utrzymanie władzy dla synów (koniec XII w. – początek XIV w.), Kraków 2016.
• Teterycz-Puzio A., Pozycja kobiet z rodzin rycerskich w dzielnicy krakowsko-sandomierskiej w okresie rozbicia dzielnicowego, „Annales UMCS. Sectio F” 2019, vol. 74, DOI: https://doi.org/10.17951/f.2019.74.75-95.
• Wiesiołowski J., Zmiana pozycji społecznej kobiety w średniowiecznej Polsce, [w:] Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamizowej, red. A. Gąsiorowski, Poznań 1999.
• Wojciech-Masłowska G., Między strachem a miłością. Jakich kobiet mężczyźni bali się w średniowieczu, [w:] Scriptura Kustos memoriae. Prace historyczne, red. D. Zydorek, Poznań 2010.
• Wroniszewski J., Nobiles Sandomirienses. Rody Dębów, Janinów, Grzymałów, Kraków 2013.
• Wójcik M.L., Ród Gryfitów do końca XIII w. Pochodzenie, genealogia, rozsiedlenie, Wrocław 1993.
• Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000.
• NETOGRAFIA
• Radzimiński A., Kobieta w dokumentach papieskich późnego średniowiecza, https://www.academia.edu/9062571/Kobieta_w_dokumentach_papieskich_p%C3%B3%C5%BAnego_%C5%9Bredniowiecza (dostęp: 4.01.2019).

Identifiers

DOI

10.17951/f.2022.77.29-45

Biblioteka Nauki

31341377