Mesjanizm Stanisława Przybyszewskiego

• Authors: Marek Grajek
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia drogę Stanisława Przybyszewskiego, uważanego powszechnie za dekadenta, do idei mesjanistycznej. Autor tekstu, na podstawie teorii pięciu światopoglądów stworzonej przez Michała Łuczewskiego, przedstawia apolityczność pisarza i jego życiowe wybory. W artykule ukazane zostaje romantyczne podglebie światopoglądu Przybyszewskiego, a także konsekwencje wynikające ze zmian przezeń środowiska – od wyjazdu do Berlina, przez okres redagowania krakowskiego „Życia”, po lata współpracy z poznańskim „Zdrojem”. W tekście omówiono również przemożny wpływ na pisarza utworów Juliusza Słowackiego z jego ostatniego, genezyjskiego okresu. Na zasadzie kontrastu przedstawione zostały dwie drogi inspiracji Słowackim – Przybyszewskiego oraz Wincentego Lutosławskiego. Analizie poddano również stosunek pisarza do Słowackiego zarówno w okresie redagowania krakowskiego „Życia”, jak i późniejszej współpracy z poznańskim „Zdrojem”. Jako najistotniejsze przyczyny przemian światopoglądowych Przybyszewskiego wskazane zostają załamanie sytuacji finansowej pisarza, wynikające ze spadku popularności jego utworów, oraz trudna sytuacja literata podczas wielkiej wojny. Ten moment, zdaniem autora artykułu, stanowi w biografii Przybyszewskiego czas poszukiwań, zwieńczony zwrotem pisarza w stronę romantycznych idei mistycyzmu i mesjanizmu.

EN

The article describes the path of Stanisław Przybyszewski, broadly considered as a decadent towards the messianism concept. Basing on the theory of five world views by Michał Łuczewski, the author presents the writer’s apoliticism and life choices. The article outlines the romantic basis of Przybyszewski’s mindset, as well as the impact which the changing environment – move to Berlin, editing “Życie” magazine in Kraków, and years of cooperation with Poznań’s based “Zdrój” – had on him. The paper describes a significant influence that Juliusz Słowacki’s writing – especially the ones from his last, genesian period – had on the writer. The author analyses Przybyszewski’s perspective on Słowacki – first in the period of editing “Życie”, and later – working with “Zdrój”. The article distinguishes the contrast of influence which Słowacki had on Przybyszewski and Wincenty Lutosławski. The author points to the crucial rationale for writer’s changing world view: time of the Great War, and his financial problems due to declining popularity. This period is presented as the time of exploration – resulting in Przybyszewski’s turn to the romantic ideas of mysticism and messianism.

Keywords

PL

mesjanizm; „Zdrój”; Juliusz Słowacki; I wojna światowa; ekspresjonizm

EN

messianism; “Zdrój”; Juliusz Słowacki; the Great War; expressionism

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
• Year: 2015
• Volume: 33
• Issue: 1

Dates

published

2015

online

2016-06-01

Contributors

author

Marek Grajek

References

• Bibliografia podmiotowa
• Przybyszewski S., Inedita listów, tłum. z jęz. niemieckiego, [w:] S. Helsztyński, Meteory Młodej Polski, Kraków 1969.
• Przybyszewski S., Listy, t. 1, zebrał, życiorysem, wstępem i przypisami opatrzył S. Helsztyński, Warszawa 1937.
• Przybyszewski S., Listy, t. 2, zebrał, życiorysem, wstępem i przypisami opatrzył S. Helsztyński, Warszawa 1938.
• Przybyszewski S., Listy, t. 3, zebrał, życiorysem, wstępem i przypisami opatrzył S. Helsztyński, Wrocław 1954.
• Przybyszewski S., Moi współcześni, Warszawa 1959.
• Przybyszewski S. (podp. jako „Redakcja”), Słowo wstępne, „Zdrój” 1917, z. 1.
• Przybyszewski S., Szlakiem duszy polskiej, Poznań 1920.
• Bibliografia przedmiotowa
• Burek T., Przybyszewski kusiciel, [w:] Stanisław Przybyszewski w 50-lecie zgonu pisarza, pod red. H. Filipowskiej, Wrocław 1982.
• Floryńska H., Słowacki w małopolskiej filozofii sztuki, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 1972, z. 18.
• Floryńska H., Spadkobiercy Króla Ducha. O recepcji filozofii Słowackiego w światopoglądzie polskiego modernizmu, Wrocław 1976.
• Irzykowski K., Czyn i słowo, [w:] idem, Pisma, pod red. A. Lama, Kraków 1980.
• Jaworski W., Eleutaryzm i mesjanizm, Kraków 1994.
• Kasztelowicz S., Tragicy doby bez kształtu. O współczesnej twórczości literackiej. Ekspresjonizm, Warszawa 1933.
• Krzyk i ekstaza. Antologia polskiego ekspresjonizmu, wybór tekstów i wstęp J. Ratajczak, Poznań 1987.
• Lam S., Życie wśród wielu, Warszawa 1968.
• Lutosławski W., Bańki mydlane, pogląd krytyczny na tak zwany Satanizm nagich a pijanych dusz, Kraków 1899.
• Lutosławski W., Jeden łatwy żywot, Warszawa 1933.
• Łuczewski M., Od socjalizmu do konserwatyzmu i dekadentyzmu. Przemiany polskiej lewicy po 1989 roku, [w:] Rzeczpospolita 1989-2009. Zwykłe państwo Polaków, red. J. Kloczkowski, Kraków 2009.
• Matuszewski I., Słowacki i nowa sztuka (modernizm), wydanie czwarte, oprac. i wstępem opatrzył S. Sandler, Warszawa 1965.
• Mróz T., Poglądy filozoficzne Wincentego Lutosławskiego jako synteza polskiego mesjanizmu, [w:] Wincenty Lutosławski – oblicza różnorodności. Materiały z III konferencji poświęconej Wincentemu Lutosławskiemu w Drozdowie w dniu 20 października 2006, pod red. A. Pawłowskiego i R. Zaborowskiego, Drozdowo 2006.
• Pigoń S., Z Komborni w świat, Warszawa 1957.
• Salij J., Złe i dobre strony polskiego mesjanizmu, [w:] Narody i historia, red. A. Rzegocki, Kraków 2000.
• Walicki A., Filozofia a mesjanizm, Warszawa 1970.
• Weiss T., Romantyczna genealogia polskiego modernizmu. Rekonesans, Warszawa 1974.
• Weiss T., S. Przybyszewski a romantyzm, „Pamiętnik Literacki” 1973, z. 1.
• „Zdrój” 1917, t. 4, z. 4.
• Ziemacki J., Rzeczpospolita duchów, „Kronos. Metafizyka, Kultura, Religia” 2014, nr 2.
• Żywiołek A., Mesjański logos Europy. Mariana Zdziechowskiego i Stanisława Brzozowskiego dyskursy o kulturze Zachodu, Częstochowa 2012.

Identifiers

DOI

10.17951/ff.2015.33.1.151