Eliza Orzeszkowa – Entuzjastka portretowania fizjonomicznego (część I)

• Authors: Ewa Skorupa
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy portretowania fizjonomicznego w powieści Elizy Orzeszkowej Na prowincji. Pisarka korzystała z traktatu Johanna Caspara Lavatera, a także z jego poglądów na kategorie piękna i brzydoty. Lavaterowska teoria była przykładem związku duszy i ciała; człowiek stawał się piękny dzięki określonemu rodzajowi wyznawanej moralności. Bohaterowie Orzeszkowej zawsze posiadali mniej lub bardziej rozbudowane portrety fizjonomiczne, które tłumaczyły ich charakter. Obserwacja człowieka zewnętrznego pozwalała autorce na odgadnięcie z oznak cielesnych (kształtu głowy, linii ust, wielkości oka, wyglądu czoła, zmarszczek etc.) człowieka wewnętrznego, jego natury, charakteru, wad i zalet. Pierwsza część analizowanej pod kątem fizjonomicznym powieści Na prowincji pokazuje wrażliwość artystyczną pisarki na kategorie piękna prawdziwego i fałszywego, na greckie kalos kagathos.

EN

The article concerns the physiognomic portrayal in Eliza Orzeszkowa’s novel In the Provinces (Na prowincji). The writer used Johann Caspar Lavater’s treaty as well as his views on beauty and ugliness. Lavater’s theory was an example of the relation between soul and body; man became beautiful thanks to a particular type of professed morality. Orzeszkowa’s literary heroes always possessed more or less extensive physiognomic portraits, which explained their character. The observation of the “outer man” allowed the author to guess from bodily signs (head shape, mouth line, eye size, forehead, wrinkles, etc.) the “inner man”, his nature, character, strengths and  weaknesses. The first part of the novel In the Provinces (Na prowincji) analyzed in a physiognomic manner shows the writer’s sensitivity for true and false beauty and the Greek kalos kagathos.

Keywords

PL

Fizjonomika; portret; Johann Caspar Lavater; Eliza Orzeszkowa; Joseph Gall; frenologia; twarz; patognomika; piękno; brzydota; kalos kagathos; Na prowincji.

EN

physiognymy; potrait; Johann Caspar Lavater; Eliza Orzeszkowa; Joseph Gall; phrenology; face; pathognomonic; beauty; ugliness; kalos kagathos; In the Provinces (Na prowincji)

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
• Year: 2016
• Volume: 34
• Issue: 1

Dates

published

2016

online

2016-12-13

Contributors

author

Ewa Skorupa

References

• Bachórz J., Karta z dziejów zdrowego rozsądku, czyli o fizjonomice w literaturze, „Teksty” 1976, nr 2, s. 85–105.
• Chmielowski P., Powieści pani Elizy Oneszko, „Przegląd Tygodniowy” 1870, nr 1.
• Courtine J.-J., Haroche C., Historia twarzy. Wyrażanie i ukrywanie emocji od XVI do początku XIX wieku, przeł. T. Swoboda, Gdańsk 2007.
• Das Gesicht ist eine starke Organisation, hrsg. Von Petra Löffler und Leander Scholz, Köln 2004 (Mediologie, Bd. 10).
• Dziechcińska H., Ciało, strój, gest w czasach renesansu i baroku, Warszawa 1996.
• Lavater J. C., Physiognomische Fragmente zur Beförderung der Menschenkenntniβ und Menschenliebe, verkürzt herausgegeben von Johann Michael Armbruster, Bd. 1, mit vielen Kupfern, Winterthur 1783.
• Mosse G. L., The Image of Man. The Creation of Modern Masculinity, Nowy Jork 1996.
• Orzeszkowa E., Kilka uwag nad powieścią, [w:] eadem, Pisma krytycznoliterackie, zebr. i oprac. E. Jankowski, Wrocław-Kraków 1959.
• Orzeszkowa E., Na prowincji, Warszawa 1965.
• Pastuszka J., Charakter człowieka. Struktura, typologia, diagnostyka psychologiczna, Lublin 1962.
• Sekrety Orzeszkowej, pod red. G. Borkowskiej, M. Rudkowskiej, I. Wiśniewskiej, Warszawa 2012.
• Skorupa E., Twarze–emocje–charaktery. Literacka przygoda z wiedzą o wyglądzie człowieka, Kraków 2013.
• Skorupa E., Zaułki literatury. Interpretacje tekstów kultury XIX i XX wieku, Kraków 2015.
• Turasiewicz R., Studia nad pojęciem „kalos kagathos”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie” 1980, z. 41.
• Ysabeau A., Lavater, Carus, Gall, Zasady fizjonomiki i frenologii. Wykład popularny o poznawaniu charakterów z rysów twarzy i kształtu głowy, z franc. tłum. i uzup. W. Noskowski, wyd. 2, Warszawa 1883.
• Żmigrodzka M., Orzeszkowa 1841–1910, [w:] Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, t. 2, seria 4, pod red. K. Wyki, H. Markiewicza, I. Wyczańskiej, Warszawa 1966, s. 7–81.
• Żmigrodzka M., Orzeszkowa. Młodość pozytywizmu, Warszawa 1965.

Identifiers

DOI

10.17951/ff.2016.34.1.41