Model ogólnej koncepcji i struktury funkcjonalnej onomastyki

• Authors: Rudolf Šrámek
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The aim of this article is to capture the basic knowledge pertaining to the general theory of onomastics and explain the two dimensions of onomastic abstraction: a) advanced abstraction of individual elements pertaining to proper names as a class, and b) onomastics as a “whole”, as an even more advanced type of abstraction. An aerial view of the subject is presented. Theoretical research of onomastics as a “whole” enhances the knowledge of its nature in terms of its conceptual and functional aspects as well as its structure. The concept of “onomastics as a whole” integrates elements (categories, functional elements) that determine the “contents” of onomastics as a “whole”. In the model of functional onomastics, they represent “functional elements”. Besides functionality, the model can also be characterised as systemic, dynamic, and processual. Each element in the model of functional onomastics results from the previous element, which determines it. The “society’s need for proper naming” represents the initial element in the chain that ends in the “use of the proper name in communication” element; the relationship between them can be described as “onomastics and language communication”. In conclusion, onomastics can be defined as an interdisciplinary sub-discipline of linguistics studying the social need to use individualised naming, its practical manifestations in a language as well as functions and position of individual proper names in all types of communication. This general definition applies to onomastics as a “whole”.

DE

Model of the generic concept and structure of functional onomasticsTheoretical onomastics works with two dimensions of abstraction: a) focus on the research of highly abstracted properties of the individual elements of the proprial sphere of language, b) a more advanced type of abstraction represented by the analysis of the onomastics as a whole, i.e. the view of the discipline “from above”. The properties of the a) dimension are subordinated to the b) perspective. The theoretical research of the “whole” discloses the conceptual and functional characteristics of onomastics, while revealing its structure and system. The concept of “onomastics as a whole” operates with the so-called functional elements. Such elements determine the contents of onomastics as a Whole. Functional elements are always ordered in a determined logical sequence, creating thus the “model”. Besides the functional elements, the model is delimited by the principles of a system, dynamics and process orientation. Every element is rooted in and determined by the preceding element. The first element in the model is represented by the “the need of the society to use proprium in the naming process”, while the “use of the proprium in thecommunication process” constitutes the very last element. – The impact on the definition: the onomastics is an interdisciplinary sub-domain of linguistics about the social need to name individual objects (phenomena), about the materialization of this need with the use of language as well as about functionalities and role of the created proprium within all types of communication scenarios.Model obecného konceptu a struktury onomastiky V teoretické onomastice existují dva rozměry abstrakce: a) zaměření na výzkum vysoce abstrahovaných vlastností jednotlivých složek propriální sféry jazyka, b) vyšším typem abstrakce je analýza onomastiky jako „celek“. Je to pohled shora. Vlastnosti sub a) jsou kritériu sub b) podřízeny. Teoretické studium „celku“ vede k poznání jeho konceptuální a funkční povahy i strukturního uspořádání. Koncept celku „onomastika“ pracuje s elementy (kategoriemi, funkčními prvky), které vymezují a determinují „obsah“ onomastiky jako „celek“. V modelu je chápeme jako „funkční elementy modelu“. Kromě funkčnosti platí pro ně principy systémovosti, dynamičnosti a procesuálnosti. Každý element vyplývá z elementu předcházejícího a je jím podmíněn. Počáteční element konceptu je „popriálně nominační potřeba společnosti“, koncový „užívání propria v komunikaci“. – Dosah pro definici: onomastika je mezioborová subdisciplína lingvistiky o společenské potřebě pojmenování individualizujícího typu, o jejich tvoření a o funkcích ve všech druzích komunikace.

PL

Celem artykułu jest ujęcie podstawowej wiedzy z zakresu ogólnej teorii onomastyki i wyjaśnienie dwóch wymiarów abstrakcji onomastycznej: a) zaawansowanej abstrakcji poszczególnych elementów odnoszących się do nazw własnych jako klasy, b) onomastyki jako „całości”, jako jeszcze bardziej zaawansowanego typu abstrakcji. Temat został przedstawiony w ujęciu ogólnym. Teoretyczne badania nad onomastyką jako „całością” poszerzają wiedzę o jej naturze w zakresie aspektów konceptualnych i funkcjonalnych oraz jej struktury. Pojęcie „onomastyki jako całości” integruje elementy (kategorie, elementy funkcjonalne), które określają „treść” onomastyki jako „całość”. W modelu onomastyki funkcjonalnej reprezentują one „elementy funkcjonalne”. Oprócz funkcjonalności model ten można scharakteryzować również jako systemowy, dynamiczny i procesowy. Każdy element w modelu onomastyki funkcjonalnej wynika z poprzedniego elementu, który go determinuje. „Potrzeba właściwego nazewnictwa w społeczeństwie” jest początkowym elementem łańcucha, który kończy się na elemencie „używania właściwej nazwy w komunikacji”; relację między nimi można określić jako „onomastykę i komunikację językową”. Podsumowując, onomastykę można zdefiniować jako interdyscyplinarną subdyscyplinę lingwistyki badającą społeczną potrzebę stosowania zindywidualizowanego nazewnictwa, jego praktycznych przejawów w języku oraz funkcji i pozycji poszczególnych nazw własnych we wszystkich typach komunikacji. Ta ogólna definicja ma zastosowanie do onomastyki jako „całości”.

Keywords

EN

onomastics; general theory of onomastics; onomastics and language communication; model of functional onomastics; elements in the model of functional onomastics

DE

onomastics – generic theory – onomastics and communication – model of functional onomastics – model elements

PL

onomastyka; ogólna teoria onomastyki; onomastyka i komunikacja językowa; model onomastyki funkcjonalnej; elementy modelu onomastyki funkcjonalnej

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
• Year: 2019
• Volume: 37
• Issue: 1

Dates

published

2019

online

2019-12-27

Contributors

author

Rudolf Šrámek

References

• Blanár, Vincent, Matejčík, Ján. (1978). Živé mená na strednom Slovensku. I.1. Designácie osobného mena. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo.
• Blanár, Vincent, Matejčík, Ján. (1983). Živé mená na strednom Slovensku. Distribúcia obsahových modelov. Martin: Vydavateľstvo Osveta.
• Blanár, Vincent. (1996). Teoria vlastného mena. (Status, organizácia a fungovanie v spoločenskej komunikácii). Bratislava: Veda: vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied.
• Blanár, Vincent. (2001). Theorie des Eigennamens. Status, Organisation und Funktionen der Eigennamen in der gesellschaftlichen Kommunikation. Hildeshein–Zürich–New York: Georg Olms Verlag.
• David, Jaroslav (ed.). (2016). Toponyms, Heritage and Memory of Places. Ostrava: Ostravská univerzita v Ostravě. Filozofická fakulta.
• Debus, Friedhelm. (1988). Aufgaben, Methoden und Perspektiven der Sozioonomastik. In: Rob Rentenaar, Elen Plamboom (eds.), De naamenkunde tussen taal en cultur. Lezingen gebouden ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de Afdelingen Nederzettingsgeschiedenis van het P. J. Meertens-Institut van de Koninklijke Akademie vab Wetenschappen (pp. 41–77). Amsterdam: P. J. Meertens-Institut.
• Debus, Friedhelm. (2009). Namenkunde und Kulturgeschichte. Beiträge zur Namenforschung Neu Folge, 1(43), pp. 255–280.
• Dokulil, Miloš. (1962). Tvoření slov v češtině I. Tvoření odvozování slov. Praha: Nakladatelství ČSAV.
• Dvořáková, Žaneta. (2007). Literární onomastika. Anthroponyms. Praha: Filozofická fakulta Univerzity Karlovy.
• Gałkowski, Artur, Gliwa, Renata. (2014). Mikrotoponimia i makrotoponimia. Problematyka wstępna. Microtoponymy and Makrotoponymy. Preliminary Probleme. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Harvalík, Milan. (2006). Komunikační varianty vlastních jmen a jejich místo v onomastické gramatice češtiny. In: Kazimierz Rymut (ed.), Munuscula Linguistica in honorem Alaxandrae Cieślikowa obolata (pp. 193–200). Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
• Hosák, Ladislav, Šrámek, Rudolf. (1970). Místní jména na Moravě a ve Slezsku. I (A–L). Praha: Academia.
• Hosák, Ladislav, Šrámek, Rudolf. (1980). Místní jména na Moravě a ve Slezsku. II (M–Ž). Praha: Academia.
• Index českých exonym. Geografické názvoslovné seznam OSN*CZ. UNO Gazétteers of Geographical Names * CZ. (2011). Praha: Český úřad zeměměřický a katastrální.
• Krajčovič, Rudolf. (1970). O štruktúre toponymických pomenovaní a ich analýze. In: Štefan Krištof (ed.), Zborník referátov a materiálov zo sympózia o teoretických a metodologických otázkách onomastiky a II. slovenskej onomstickej konferencie v Nitre 22–24 May 1969 (pp. 47–52). Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo.
• Kripke, Saul A. (1980). Naming and Necessity. Revised enlarged edition. Oxford: Blackwell. [Germany: (1981). Name und Notwendigkeit. Aus dem Amerikanischen von Ursula Wolf. Berlin: Suhrkamp.]
• Krško, Jaromír. (2016). Všeobecnolingvistické aspekty onymie. Banská Bystrica: Belianum.
• Langendonck, Willy van. (2007). Theory and Typology of Proper Names. Berlin–New York: Mouton de Gruyter.
• Lewandowski, Theodor. (1994). Linguistisches Wörterbuch 2. Heidelberg, Wiesbaden: Quelle & Meyer Verlag.
• Mill, John Stuart. (1843). A System of Logic. London: John W. Parker.
• Odaloš, Pavol. (2012). Literáronymá v slovenskej literatúre. Banská Bystrica: Univerzita Mateja Bela v Banskej Bystrici.
• Petkevič, Vladimír. (2017). Matematická lingvistika. In: Petr Karlík, Marek Nekula, Jana
• Pleskalová (eds.), CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny. URL: https://www.czechency.org/slovnik/MATEMATICKÁ LINGVISTIKA (access: 05.01.2019).
• Pleskalová, Jana. (1974). K pojetí modelu v pomístních jménech. Zpravodaj Místopisné komise ČSAV, 19, pp. 533–542.
• Pleskalová, Jana. (1992). Tvoření pomístních jmen na Moravě a ve Slezsku. Jinočany: H&H.
• Pleskalová, Jana. (2000). O tzv. parasystému. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity, 49, pp. 41–46.
• Pleskalová, Jana. (2011). Vývoj vlastních jmen osobních v českých zemích v letech 1000–2010. Brno: HOST/Masarykova univerzita.
• Searle, John R. (1971). The Problem of Proper Names. In: Danny D. Steiberg, Leon A. Jakobovits (eds.), An Interdisciplinary Reader in Philosophy, Linguistics, and Psychology (pp. 134–141). Cambridge: University Press.
• Ševčíková, Zdeňka. (19797). Matematická charakterizace pomístních jmen (Na materiálu z Poolšaví). Zpravopdaj Místopisné komise ČSAV, 18, pp. 77–91.
• Šmilauer, Vladimír. (1958). Metoda „malých typů“ v toponomastice. In: Sborník slavistických prací věnovaných IV. mezinárodnímu sjezdu slavistů v Moskvě (pp. 44–51). Praha: Universita Karlova.
• Sørensen, Holger Steen. (1963). The Meaning of Proper Names. With a Definieus Formula for Proper Names in Modern English. Copenhagen: Gad.
• Šrámek, Rudolf. (1981). Zum Variationsprozeß im Benennungssystem. Namenkundliche Informationen, 41, pp. 23–36.
• Šrámek, Rudolf. (1999). Úvod do obecné onomastiky. Brno: Masarykova univerzita.
• Šrámek, Rudolf. (2002). Versuch einer Bestimmung der Namenkunde als Ganzes. In: Ana Isabel Boullón Agrela (ed.), Actas do XX Congreso de Ciencias Onomásticas. Santiago de Compostela, 20–25 setembro 1999 (pp. 885–896). Coruña: Fundación Pedra Barrié de las Maza. [New print: Šrámek, 2007a, pp. 24–39.]
• Šrámek, Rudolf. (2007a). Beiträge zur allgemeinen Namenkunde. Herausgegeben von Ernst Hansack. Wien: Praesens Verlag.
• Šrámek, Rudolf. (2007b). Etymon, pojmenovací motiv a význam vlastních jmen. Jezikoslovni zapiski so glasilo Inštituta za slovenski jezik Frana Ramovša, 13(102), pp. 459–469. [New print: Šrámek, 2016, pp. 127–136.]
• Šrámek, Rudolf. (2007c). Henryk Borek a teorie onomastyki. In: Stanisław Gajda (ed.), Region w świetle nazw miejscowych .W setną rocznicę urodzin Profesora Stanisława Rosponda. W dwudziestą rocznicę śmierci Profesora Henryka Borka (pp. 29–35). Opole: Uniwersytet Opolski, Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Šrámek, Rudolf. (2016a). Labyrintem vlastních jmen a nářečí. Edd. Jan Dvořák a Petr Mareš. Brno: Host – Vydavatelství s r. o.
• Šrámek, Rudolf. (2016b). Propriální sféra jazyka a hranice vlastních jmen. In: Ivana Valentová (ed.), 19. Slovenská onomastická konferencia. Bratislava 28–30 April 2014. Zborník referátov, ktoré odzneli na 19. slovenskej onomastickej konferencii, venovanej PhDr. Milanovi Majtánovi (pp. 47–54). Bratislava: Veda, vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied.
• Šrámek, Rudolf. (2017a). Propriální sféry jazyka a propriální prostor společnosti. In: Ol'ga Orgoňová, Alena Bohunická, Gabriela Múcsková, Zuzana Popovičová-Sedláčková (eds.), Jazyk a jazykoveda v súvislostiach 19 (pp. 82–90). Bratislava: Univerzita Komenského v Bratislave.
• Šrámek, Rudolf. (2017b). Dimenze onomastiky. In: Sborník XX. slovenské onomastické konference, Banská Bystrica 26–28/6/2017 (in print).
• Tort-Donada, Joan, Montagut i Montagut, Montserrat (eds.). (2014). Els noms en la vida quotidiana. Actes del XXIV Congrés Internacional d´ICOS sobre Ciències Onomàstiques. Names in daily life. Proceedings of the XXIV ICOS International Congress of Onomstic Sciences. Barcelona: Generalitat de Catalunya, Departament de Cultura.
• Tušková, Jana Marie. (2016). Onomastická gramatika. In: Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (eds.), CzechEncy – Nový encyklopedický slovník češtiny.
• URL: https://www.czechency.org/slovnik/MATEMATICKÁ LINGVISTIKA (access: 05.01.2019).
• Wimmer, Rainer. (1978). Die Bedeutung des Eigennamens. Semasia, 25, pp. 1–23.
• Wimmer, Rainer. (1995). Eigennamen im Rahmen einer allgemeinen Sprach- und Zeichentheorie. In: Ernst Eichler, Gerold Hilty, Heinrich Löffler, Hugo Steger, Ladislav Zgusta (eds.), Namenforschung – Name Studies – Les noms propres. Ein internationales Handbuch zur Onomastik. An International Handbook of Onomastics. Manual international d´onomastique (pp. 372–379). Berlin, New York: Walter de Gruyter.
• Windberger-Heidenkummer, Erika. (2008). Mikrotoponyme im Spannungsfeld onomastischer Konzeptionen. In: Peter Ernst (ed.), Namenarten in Österreich und Bayern. Vorträge der 4. Tagung ded Arbeitskreises für bayrisch-österreichische Namenforschung 28.–29. September 2006 in Wien (pp. 273–299). Wien: Prasens Verlag.
• Windberger-Heidenkummer, Erika. (2011). Onymische Monovalenz und Klassenbildung. Ein onomastisches Problem und seine methodischen Folge. In: Arne Ziegler, Erika Windberger-Heidenkummer (eds.), Methoden der Namenforschung. Methodologie, Methoden und Praxis (pp. 29–46). Berlin: Akademie Verlag GmbH.

Identifiers

DOI

10.17951/ff.2019.37.1.13-33