Aequitas i iustitia w rzymskiej praktyce prawnej

• Authors: Marek Kuryłowicz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Aequitas (słuszność) była częścią rzymskiego pojęcia prawa (ius est ars boni et aequi), które w koncepcji rzymskiej wywodziło się od sprawiedliwości (iustitia). Słuszność i sprawiedliwość w szerszym znaczeniu można odnaleźć w wielu sentencjach i regułach prawa rzymskiego, przytoczonych w niniejszym artykule. Tworzyły one ważne również dzisiaj argumenty i topiki w rozumowaniach oraz uzasadnieniach prawniczych. Kryteria słuszności i sprawiedliwości stosowane były ponadto przez jurystów rzymskich przy rozstrzyganiu konkretnych przypadków prawnych (kazusów – przykłady w tekście). Najwyraźniej odwoływał się w Rzymie do aequitas edykt pretorski. W rezultacie to właśnie prawo pretorskie, stosowane praktycznie w procesie, stało się głównym nurtem słusznościowym w prawie rzymskim. Za pretorami stała silnie działalność rzymskiej jurysprudencji, zmierzającej w ogólności do realizowania sprawiedliwości oraz upowszechniania zasad dobra i słuszności. W ten sposób juryści w swej praktycznej działalności pełnili rolę kapłanów prawa i sprawiedliwości (sacerdotes iustitiae). Idea słuszności, niesiona przez prawo rzymskie, stała się z czasem fundamentalną tezą europejskiej kultury prawnej.

EN

Aequitas (equity) was part of the Roman conception of law (ius est ars boni et aequi), which in turn was, according to Roman jurists, grounded in justice (iustitia). The ideas of aequitas and iustitia in the broad sense are also found in various Latin legal phrases, a selection of which is cited in this article. They constitute significant arguments and topics in legal reasoning and justification even today. Some criteria of equity and justice can also be seen in how the concepts of aequitas or iustitia are applied to different situations (cases) or legal institutions (examples in the article). The most evident reference to aequitas in Rome was in the Praetor’s Edict and, consequently, it was the Praetor’s law, practically enforced in court, that turned into the main equity tendency in Roman law. Praetors were supported by the strongly deliberative activity of Roman jurisprudence. As a result, lawyers occupied the already accepted role of priests of law and justice (sacerdotes iustitiae). The discussed concepts were thus an expression of a creative approach to statutory interpretation. They stressed what was socially, morally and legally good, right and just, in the application of law. The idea of equity, conveyed by Roman law, eventually became a fundamental thesis of European legal culture.

Keywords

PL

słuszność; sprawiedliwość; prawo rzymskie; jurysprudencja rzymska

EN

equity; justice; Roman law; Roman jurisprudence

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio G (Ius)
• Year: 2019
• Volume: 66
• Issue: 1

Dates

published

2019

online

2019-07-17

Contributors

author

Marek Kuryłowicz

References

• Amielańczyk K., Obecność i znaczenie zasady słuszności w rzymskim prawie karnym, „Studia Iuridica Lublinensia” 2011, t. 15.
• Bojarski W., Dajczak W., Sokala A., Verba iuris. Reguły i kazusy prawa rzymskiego, Toruń 2007.
• Burczak K., Dębiński A., Jońca M., Łacińskie sentencje i powiedzenia prawnicze, Warszawa 2013.
• Czecharowski M., Iustitia non debet claudicare, „Jurysta” 2002, nr 7–8.
• Dębiński A., Kościół i prawo rzymskie, Lublin 2008.
• Dobrowolska M., Trybunał Koronny w Lublinie 1578–1794, Lublin 1994.
• Gallo F., Diritto e giustizia nel titolo primo dei Digesta, “Studia et Documenta Historiae et Iuris” 1988, Vol. 56.
• Hausmaninger H., Publius Juventius Celsus: Persönlichkeit und juristische Argumentation, [w:] Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, Bd. 2, Berlin–New York 1976.
• Ilustrowany przewodnik po Lublinie, Lublin 1931 (reprint).
• Jońca M., Źli sędziowie, czyli czego nas uczy historia antyczna, „Dziennik Gazeta Prawna”, 16.08.2016.
• Kaser M., Das Römische Privatrecht, Bd. 1, München 1975.
• Kaser M., Ius gentium, Köln 1993.
• Kupiszewski H., Humanitas a prawo rzymskie, „Prawo Kanoniczne” 1977, nr 1–2.
• Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Warszawa 2013.
• Kuryłowicz M., Alterum non laedere i uniwersalność rzymskich zasad prawa, [w:] Państwo i prawo w dobie globalizacji, red. S. Sagan, Rzeszów 2011.
• Kuryłowicz M., Das römische Recht als Ideal eines richtigen und gerechten Rechts, “Comparative Law Review” 2013, Vol. 16, DOI: https://doi.org/10.12775/CLR.2013.024.
• Kuryłowicz M., Etyka i prawo w sentencjach rzymskich jurystów, [w:] W kręgu problematyki władzy, państwa i prawa (księga jubileuszowa prof. H. Groszyka), red. J. Malarczyk, Lublin 1996.
• Kuryłowicz M., Ex iniuria ius non oritur. Szkic do dziejów zasady, [w:] Ius est a iustitia appelatum. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Tadeuszowi Wiśniewskiemu, red. T. Ereciński, J. Gudowski, M. Pazdan, M. Tomalak, Warszawa 2017.
• Kuryłowicz M., Prawa antyczne. Wykłady z historii najstarszych praw świata, Lublin 2006.
• Kuryłowicz M., Prawo rzymskie. Historia – tradycja – współczesność, Lublin 2003.
• Kuryłowicz M., Prawo rzymskie jako ideał prawa dobrego i sprawiedliwego, „Przegląd Prawa Egzekucyjnego” 2010/2011, t. 10.
• Kuryłowicz M., Rzymskie sentencje prawnicze o człowieku, sprawiedliwości i prawie, „Palestra” 1988, nr 7.
• Kuryłowicz M., Sacerdotes iustitiae, [w:] Ecclesia et Status. Księga jubileuszowa z okazji 40-lecia pracy naukowej profesora Józefa Krukowskiego, red. A. Dębiński, K. Orzeszyna, M. Sitarz, Lublin 2004.
• Kuryłowicz M., The Importance of Roman Law in European Legal Culture, [w:] Scripta minora selecta. Ausgewählte Schriften zum römischen Recht, Lublin 2014.
• Kuryłowicz M., Wokół pojęcia aequitas w prawie rzymskim, “Studia Iuridica Lublinensia” 2011, t. 15.
• Liebs D., Lateinische Rechtsregeln und Rechtssprichwörter, München 1986.
• Litewski W., Jurysprudencja rzymska, Kraków 2000.
• Litewski W., Podstawowe wartości prawa rzymskiego, Kraków 2001.
• Longchamps de Bérier F., Nadużycie prawa w świetle rzymskiego prawa prywatnego, Wrocław 2004 (wyd. 2, Wrocław 2007).
• Lübtow U. von, De iustitia et iure, „Savigny-Zeitschrift für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung“ 1948, Bd. 66(1), DOI: https://doi.org/10.7767/zrgra.1948.66.1.458.
• Lübtow U. von, Die Anschauungen der römischen Jurisprudem über Recht und Gerechtigkeit, [w:] Studi in onore di C. Sanfilippo, t. 4, Milano 1985.
• Łacińska terminologia prawnicza, red. J. Zajadło, Warszawa 2009.
• Łazarska A., Rzetelny proces cywilny, Warszawa 2012.
• Maifeld J., Die „aequitas“ bei L. Neratius Priscus, Trier 1991.
• Nörr D., Cicero-Zitate bei den klassischen Juristen. Zur. Bedeutung literarischer Zitate bei den Juristen und zur Wirkungsgeschichte Ciceros, [w:] Ciceroniana. Atti del III Colloquium Tullianum, Roma 1978.
• Ostwaldt L., Aequitas und iustitia. Ihre Ikonographie in Antike und Früher Neuzeit, Magdeburg 2009.
• Palmirski T., O różnych regułach dawnego prawa, „Zeszyty Prawnicze” 2006, z. 6.2.
• Palmirski T., O różnych regułach dawnego prawa, „Zeszyty Prawnicze” 2007, z. 7.1.
• Palmirski T., O różnych regułach dawnego prawa, „Zeszyty Prawnicze” 2007, z. 7.2.
• Polaček A., Ius est ars aequi et boni, [w:] Studi in onore di Biscardi, t. 2, Milano 1982.
• Polaček A., Zum Gerechigkeitsgedanken im römischen Recht, „Savigny-Zeitschrift für Rechtsgeschichte. Romanistische Abteilung“ 1960, Bd. 77(1), DOI: https://doi.org/10.7767/zrgra.1960.77.1.160.
• Regulae iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej, red. W. Wołodkiewicz, Warszawa 2001.
• Schermaier M., Ulpian als „wahrer Philosoph“, [w:] Ars boni et aequi. Festschrift für W. Waldstein, Stuttgart 1993.
• Sobański R., Kultura prawna Europy, „Studia Europejskie (Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego)” 1998, nr 3.
• Sobański R., Słuszność w prawie, „Państwo i Prawo” 2001, z. 8.
• Stelmachowski A., Wstęp do teorii prawa cywilnego, Warszawa 1984.
• Stelmachowski A., Zarys teorii prawa cywilnego, Warszawa 1998.
• Stępkowski A., Maksymy prawne na Wyspach Brytyjskich, [w:] Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówka, Warszawa 2001.
• Tapani Klami M.H., Sacerdotes iustitiae. Rechtstheoretische und historisch-methodologische Bemerkungen über Entstehung des römischen Rechtspositivismus, Turku 1978.
• Tokarczyk R., Przykazania etyki prawniczej. Księga myśli, norm i rycin, Warszawa 2009.
• Voci P., Ars boni et aequi, “INDEX” 1999, No. 27.
• Wacke A., Audiatur et altera pars. Juristische Arbeitsblätter, Berlin 1980.
• Waldstein W., „Aequitas“ und „summum ius“, [w:] Tradition und Fortentwicklung im Recht. Festschrift für 90. Geburtstag U. von Lüibtow, Berlin 1991.
• Waldstein W., Ist das „ius suum cuique“ eine Leerformel?, [w:] Ius Humanitatis. Festschrift A. Verdross, Berlin 1980.
• Waldstein W., Zu Ulpians Definition der Gerechtigkeit, [w:] Festschrift für Werner Flume, Köln 1978.
• Waldstein W., Zum Problem der vera philosophia bei Ulpian, [w:] Collatio Iuris Romani. Études dédiées á H. Ankum, Amsterdam 1995.
• Witkowski W., Lublin Trybunalski, [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski, Lublin 1997.
• Wołodkiewicz W., Zabłocka M., Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2014.

Identifiers

DOI

10.17951/g.2019.66.1.173-188