Funkcje i dysfunkcje myślenia irracjonalnego

• Authors: Marek Gajewski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Terminy „racjonalność” i „racjonalizm” często bywają uważane za synonimy, co jest błędem. „Racjonalność” oznacza pewną własność myślenia, zaś „racjonalizm” – kierunek filozoficzny. To samo dotyczy terminów „irracjonalność” (swoiste zjawisko psycho-biologiczne i społeczne) oraz „irracjonalizm” (określone stanowisko teoretyczne i mentalne). Wielu badaczy uważa racjonalność i rozumowanie za cechy definicyjne myślenia, co również jest błędem. Myślenie to zespół czynności, których funkcją jest rozwiązywanie problemów (napięć motywacyjnych) wytwarzanych przez tzw. układ motywacyjny. Rozumowanie stanowi tylko jeden z podtypów myślenia. Określamy myślenie mianem racjonalnego, gdy udaje mu się rozwiązać dany problem w sposób optymalny. Myślenie racjonalne polega m.in. na znajdowaniu prawidłowości w otaczającym nas świecie. Ta tendencja wielokrotnie prowadzi jednak do doszukiwania się prawidłowości tam, gdzie ich nie ma i formułowania na tej podstawie fałszywych przekonań. Ogromna ilość fałszywych przekonań oraz błędów myślenia, którym ulegamy każdego dnia, zdaje się sugerować, że bycie racjonalnym nie stanowi naszego „ustawienia domyślnego”.

EN

The terms “rationality” and “rationalism” are often considered to be synonyms which is a mistake. “Rationality” means certain property of thinking while “rationalism” – philosophical current. It is the same case with the terms “irrationality” (characteristic psycho-biological and social phenomenon) and “irrationalism” (certain theoretical and mental position). Many researchers claim that rationality and reasoning are definitive properties of thinking which is also a mistake. Thinking is a set of activities that are supposed to solve problems (motivational tensions) generated by so-called motivational system. Reasoning constitutes only one of subsets of thinking. We call thinking rational when it manages to solve a problem in an optimal way. Rational thinking relies (among others) on finding patterns in a world that surrounds us. This tendency, however, often leads to finding false patterns and formulating false beliefs based on them. A huge number of false beliefs and thinking errors which we fall victims to every day seems to suggest that being rational is not our “default setting”.

Keywords

PL

racjonalizm; irracjonalizm; racjonalność; irracjonalność; rozum; rozumowanie; myślenie

EN

rationalism; irrationalism; rationality; irrationality; reason; reasoning; thinking

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio I – Philosophia-Sociologia
• Year: 2017
• Volume: 42
• Issue: 2

Dates

published

2017

online

2018-06-13

Contributors

author

Marek Gajewski

References

• Ajdukiewicz K., Logika pragmatyczna, Warszawa 1965.
• Brown D., Sztuczki umysłu, przeł. R. Madejski, Warszawa 2008.
• Buksiński T., Dwa rozumy filozofii, [w:] Rozumność i racjonalność, red. T. Buksiński, Poznań 1997.
• Dąmbska I., Irracjonalizm a poznanie naukowe, „Kwartalnik Filozoficzny” 1938, nr 1.
• Dąmbska I., Irracjonalizm a poznanie naukowe, „Kwartalnik Filozoficzny” 1938, nr 2.
• Dąmbska I., Irracjonalizm a poznanie naukowe, „Kwartalnik Filozoficzny” 1938, nr 3.
• Dennet D.C., Kinds of Minds: Toward an Understanding of Consciousness, New York 1996.
• Gierlach B., Sanktuaria słowiańskie, Warszawa 1980.
• Jadacki J.J., Spór o granice poznania. Prolegomena do epistemologii, Warszawa 1985.
• Kozielecki J., Myślenie i rozwiązywanie problemów, [w:] Psychologia ogólna, red. T. Tomaszewski, Warszawa 1995.
• Kozielecki J., Transgresja i kultura, Warszawa 1997.
• Mazur M., Cybernetyka i charakter, Warszawa 1976.
• Mordka C., Filozofia jako doksologia [niepublikowany rękopis].
• Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, Warszawa 2006.
• Shermer M., The Believing Brain: From Spiritual Faiths to Political Convictions, London 2012.
• Stróżewski W., Istnienie i sens, Kraków 1994.
• Sutherland S., Rozum na manowcach, przeł. H. Jankowska, Warszawa 1996.
• Szmyd J., Myślenie i zachowanie nieracjonalne, Katowice 2012.
• Tatarkiewicz W., O niektórych postaciach racjonalizmu XVII i XVIII wieku, [w:] Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne, Warszawa 1971.
• The Encyclopaedia of Philosophy, ed. P. Edwards, Vol. 4, New York 1967.
• Whitson J.A., Galinsky A.D., Lacking Control Increases Illusory Pattern Perception, „Science” 2008, No. 322.

Identifiers

DOI

10.17951/i.2017.42.2.9