Radzenie sobie ze stresem w zawodzie nauczyciela – raport z badań

• Authors: Stefan Tomasz Kwiatkowski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule zostały zaprezentowane wyniki badań przeprowadzonych z udziałem 142 nauczycieli szkół podstawowych. Punktem wyjścia analiz uczyniono rozważania odnoszące się do nauczycielskiego stresu zawodowego, natomiast ich celem było: a) określenie siły tendencji osób badanych do stosowania poszczególnych stylów radzenia sobie ze stresem, b) wykrycie ewentualnych różnic w zakresie owych tendencji pomiędzy grupami nauczycieli wyróżnionymi ze względu na stopień awansu zawodowego, c) określenie – poprzez zastosowanie analizy korelacyjnej – ewentualnych związków pomiędzy stylami radzenia sobie ze stresem a właściwościami wewnętrznymi istotnymi z perspektywy pracy szkolnej (ze szczególnym uwzględnieniem moderatorów stresu, takich jak inteligencja emocjonalna czy kompetencje społeczne). Zastosowane procedury badawcze umożliwiły zgromadzenie danych, które ujawniły, że skłonność osób badanych do stosowania stylu radzenia sobie ze stresem skoncentrowanego na zadaniu była istotnie wyższa niż ich tendencja do angażowania się w aktywności właściwe pozostałym stylom: skoncentrowanemu na emocjach oraz skoncentrowanemu na unikaniu. W większości przypadków analizy porównawcze nie wykazały, by pomiędzy nauczycielami różniącymi się stopniem awansu zawodowego wystąpiły statystycznie istotne różnice w zakresie preferowania działań charakterystycznych dla któregokolwiek stylu. Z kolei analizy korelacyjne potwierdziły w części przypadków istnienie statystycznie istotnych związków pomiędzy poszczególnymi stylami radzenia sobie ze stresem a czynnikami kluczowymi z perspektywy zdolności nauczycieli do skutecznego stawiania czoła sytuacjom trudnym.

EN

The article presents the results of research carried out with the participation of 142 primary school teachers. The considerations concerning teacher’s occupational stress were made the starting point of the analyzes, while their aim was to: a) determine the strength of the respondents’ tendencies to apply different styles of coping with stress, b) detect possible differences in the range of these tendencies among groups of teachers distinguished due to the degree of their professional promotion, c) determine – through the use of correlation analysis – the possible relationships between styles of coping with stress and internal properties relevant from the perspective of school work (with special emphasis on stress moderators such as emotional intelligence or social competences). The applied research procedures made it possible to gather data, which revealed that the participants’ tendency to apply the task-oriented style of coping with stress was significantly higher than their tendency to engage in activities typical for other styles – emotion-oriented and avoidant. Furthermore, in most of the cases, the comparative analysis did not show any statistically significant differences in the tendencies to engage in activities specific for each of the coping styles, between the teachers who differed in the degree of their professional promotion. In addition, correlation analyzes have confirmed – in some cases – the existence of statistically significant relationships between different styles of coping with stress and factors crucial from the perspective of teachers’ ability to effectively face difficult situations.

Keywords

PL

nauczyciel; stres zawodowy; radzenie sobie ze stresem; stopień awansu

EN

teacher; vocational stress; coping with stress; the degree of professional promotion

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia
• Year: 2018
• Volume: 31
• Issue: 3

Dates

published

2018

online

2019-02-26

Contributors

author

Stefan Tomasz Kwiatkowski

References

• Clipa O. (2017), Teacher stress and coping strategies, [w:] O. Clipa (ed.), Studies and Current Trends in Science of Education, Suceava: LUMEN Proceedings.
• Cox T., Griffiths A., Rial-Gonzalez E. (2006), Badania nad stresem związanym z pracą, Bilbao: Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.
• Dróżka W. (2017), „Nauczyciel wspierany” a realia pracy zawodowej, [w:] S.T. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Endler N.S., Parker J.D.A. (1990), Multidimensional assessment of coping: A critical evaluation, “Journal of Personality and Social Psychology”, Vol. 58(5), DOI: https://doi.org/10.1037/0022-3514.58.5.844.
• Endler N.S., Parker J.D.A., Butcher J.N. (2003), A factor analytic study of coping styles and the MMPI-2 content scales, “Journal of Clinical Psychology”, Vol. 59(10), DOI: https://doi.org/10.1002/jclp.10197.
• Ferguson G.A., Takane Y. (2003), Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Ferguson K., Mang C., Frost L. (2017), Teacher stress and social support usage, “Brock Education Journal”, Vol. 26(2).
• Garibaldi M., Ruddy S., Kendziora K., Osher D. (2017), Assessment of climate and conditions for learnining, [w:] J.A. Durlak, C.E. Domitrovich, R.P. Weissberg, T.P. Gullotta (eds.), Handbook of Social and Emotional Learning. Research and Practice, New York: The Guilford Press.
• Greenglass E.R. (1993), The contribution of social support to coping strategies, “Applied Psychology: An International Review”, Vol. 42(4), DOI: https://doi.org/10.1111/j.1464-0597.1993.tb00748.x.
• Herman K.C., Reinke W.M. (2015), Stress Management for Teachers: A Proactive Guide, New York: The Guilford Press.
• Heszen I. (2014), Psychologia stresu. Korzystne i niekorzystne skutki stresu życiowego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Jaworowska A., Brzezińska U. (2014), Bochumski Inwentarz Osobowościowych Wyznaczników Pracy Rudigera Hossiepa i Michaela Paschena, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
• Jaworowska A., Matczak A. (2005), Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
• Konarzewski K. (1994), Nauczyciel, [w:] K. Konarzewski (red.), Sztuka nauczania. Szkoła, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kretschmann R. (2003), Obciążenia w zawodzie nauczycielskim i ich skutki, [w:] R. Kretschmann, K. Kirchner-Liss, I. Lange-Schmidt, R. Miller, E. Rabens, J. Thal, M. Zitzner (red.), Stres w zawodzie nauczyciela, Gdańsk: GWP.
• Kwiatkowski S.T. (2017a), Between submission and independce – locus of control as a factor determining the choosing of the teaching profession and teacher efficacy, [w:] J. Bałachowicz, K. Nowak-Fabrykowski, Z. Zbróg (eds.), International Trends in Preparation of Early Childhood Teachers in a Changing World, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Kwiatkowski S.T. (2017b), Kształcenie społeczno-emocjonalne nauczycieli szkół podstawowych – fakultatywność czy obligatoryjność?, [w:] J. Madalińska-Michalak (red.), O nową jakość edukacji nauczycieli, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Kwiatkowski S.T. (2017c), Znaczenie kształcenia społeczno-emocjonalnego w rozwijaniu kluczowych kompetencji współczesnych nauczycieli, [w:] S.T. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela, Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Kwiatkowski S.T. (2018a), Czynniki warunkujące radzenie sobie nauczycieli szkół podstawowych z wyzwaniami zawodowymi – relacja z badań, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych”, nr 4(103) (w druku).
• Kwiatkowski S.T. (2018b), Stopień awansu zawodowego nauczycieli szkół podstawowych a poziom ich inteligencji emocjonalnej i kompetencji społecznych, „Studia z Teorii Wychowania”, nr 3(24) (w druku).
• Kyriacou C. (2001), Teacher stress: Directions for future research, “Educational Review” Vol. 53(1), DOI: https://doi.org/10.1080/00131910120033628.
• Lazarus R.S., Folkman S. (1984), Stress, Appraisal and Coping, New York: Springer Publishing Company.
• Łosiak W. (2008), Psychologia stresu, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Łukasik J.M. (2017), Zaniedbane obszary w procesie kształcenia do zawodu nauczyciela, „Labor et Educatio”, nr 5.
• Łukaszewski W. (2015), Koncepcje sytuacji trudnych: krok naprzód czy krok wstecz?, „Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal”, nr 21(1).
• Matczak A., Jaworowska A., Fecenec D., Stańczak J., Bitner J. (2009), Człowiek w pracy. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
• Mayer J.D., Salovey P., Caruso D.R. (2004), Emotional intelligence: Theory, findings, and implications, “Psychological Inquiry”, Vol. 15(3), DOI: https://doi.org/10.1207/s15327965pli1503_02.
• Muchacka-Cymerman A., Tomaszek K. (2017), Syndrom wypalenia w zawodzie nauczyciela i w roli ucznia. Przegląd literaturowy, „Forum Oświatowe”, nr 30(2).
• Nasser Abu-Alhija F. (2015), Teacher stress and coping: The role of personal and job characteristics, “Procedia – Social and Behavioral Sciences”, No. 185.
• Oleś P. (2011), Wprowadzenie do psychologii osobowości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Parray W.M., Kumar S., Awasthi P. (2016), Stress among teachers: A theoretical examination, “International Journal of Indian Psychology”, Vol. 3(57).
• Pyżalski J. (2010), Stresory w środowisku pracy nauczyciela, [w:] J. Pyżalski, D. Merecz (red.), Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Rotter J. (1966), Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement, “Psychological Monographs: General and Applied”, Vol. 80(1), DOI: https://doi.org/10.1037/h0092976.
• Strelau J., Jaworowska A., Wrześniewski K., Szczepaniak P. (2013), Kwestionariusz radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Podręcznik, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
• Salovey P., Bedell B.T., Detweiler J.B., Mayer J.D. (1999), Coping intelligently. Emotional intelligence and the coping proces, [w:] C.R. Snyder (ed.), Coping: The Psychology of What Works, New York–Oxford: Oxford University Press.
• Terelak J.F. (2008), Człowiek i stres. Koncepcje, źródła, reakcje, radzenie sobie, modyfikatory, Bydgoszcz–Warszawa: Oficyna Wydawnicza Branta.
• Wieczorkowska G., Kochański P., Eljaszuk M. (2005), Statystyka. Wprowadzenie do analizy danych sondażowych i eksperymentalnych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Zeidner M., Matthews G., Roberts R.D. (2006), Emotional intelligence, coping with stress and adaptation, [w:] J. Ciarrochi, J.R. Forgas, J.D, Mayer (eds.), Emotional Intelligence in Everyday Life: A Scientific Inquiry, Philadelphia: Psychology Press.
• Zubrzycka-Maciąg T. (2013), Skuteczność warsztatu antystresowego dla nauczycieli, „Studia z Teorii Wychowania”, nr 1(6).

Identifiers

DOI

10.17951/j.2018.31.3.133-162