Kompetencje społeczne uczniów a realizacja zadań rozwojowych w okresie późnego dzieciństwa – studium z pogranicza polsko-czeskiego

• Authors: Ewa Ogrodzka-Mazur
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W pedagogicznej analizie problematyki kompetencji społecznych przyjęto konceptualizację teoretyczną nawiązującą do: propozycji klasyfikacji trudnych sytuacji społecznych Michaela Argyle’a, teorii zachowań tożsamościowych Tadeusza Lewowickiego oraz koncepcji zadań rozwojowych w ujęciu Roberta J. Havighursta. Założono, że kompetencje społeczne są wzorcami zachowania społecznego i jako złożone, specyficzne umiejętności, nabywane przez dziecko w toku różnorodnych doświadczeń, warunkują efektywne radzenie sobie w określonego typu sytuacjach społecznych. W podjętych rozważaniach przedstawiono analizę materiału badawczego zgromadzonego w latach 2004–2005 oraz 2015–2016. Uzyskane wyniki umożliwiły porównanie podobieństw i określenie różnic występujących między badanymi grupami uczniów z pogranicza polsko-czeskiego w zakresie cenionych przez nich wartości oraz nabywanych kompetencji społecznych i ich związku z realizowanymi zadaniami rozwojowymi w okresie późnego dzieciństwa. Pozwoliły również na wstępną, teoretyczną interpretację wyników badań oraz sformułowanie wniosków końcowych.

EN

In a pedagogical analysis of social competences, theoretical conceptualization has been assumed which refers to Michael Argyle’s classification of difficult social situations, Tadeusz Lewowicki’s theory of identity behaviours and Robert J. Havinghurst’s concept of developmental tasks. Thus, it has been assumed that social competences are models of social behaviour, and, as complex specific abilities (acquired by children through various experiences), they condition the child’s efficient managing in certain social situations. What is presented in the study is the analysis of the research results collected in 2004–2005 and 2015–2016. The obtained results enabled the comparison of similarities and differences between the surveyed groups of learners from the Polish-Czech borderland concerning highly ranked values and acquired social competences, as well as their relation to the developmental tasks fulfilled in late childhood. This also allowed for the preliminary theoretical interpretation of the research results and for formulating final conclusions.

Keywords

PL

kompetencje społeczne; zadania rozwojowe; późne dzieciństwo; pogranicze polsko-czeskie; badania podłużne

EN

social competences; developmental tasks; late childhood; Polish-Czech borderland; longitudinal survey

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia
• Year: 2019
• Volume: 32
• Issue: 2

Dates

published

2019

online

2019-10-31

Contributors

author

Ewa Ogrodzka-Mazur

References

• Argyle, M. (1998). Zdolności społeczne. W: S. Moscovici (red.), Psychologia społeczna w relacji ja – inni (s. 77−105). Warszawa: WSiP.
• Argyle, M. (2002). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.
• Bokszański, Z. (1997). Stereotypy a kultura. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
• Brzezińska, A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Brzozowski, P. (1995). Skala Wartości Schelerowskich – SWS. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
• Brzozowski, P. (2007). Wzorcowa hierarchia wartości: polska, europejska czy uniwersalna? Psychologiczne badania empiryczne. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Deptuła, M., Misiuk, A. (2016). Diagnozowanie kompetencji społecznych dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym. Warszawa: PWN.
• Dymara, B., Ogrodzka-Mazur, E. (2013). Dziecko w świecie literatury i życiu współczesnym. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Erikson, E.H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
• Frankfort-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka.
• Gajdzica, A., Ogrodzka-Mazur, E. (2009). Obraz szkoły na Pograniczu w kontekście oczekiwań edukacyjnych uczniów. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Poczucie tożsamości i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społecznych – studium z pogranicza polsko-czeskiego (s. 169–189). Cieszyn–Warszawa–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Hajduk, E. (red.). (1993). Metoda panelu. Różne aplikacje. Zielona Góra: WSP.
• Hinde, R.A., Stevenson-Hinde, J. (1994). Związki interpersonalne a rozwój dziecka. W: A. Brzezińska, G. Lutomski (red.), Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów (s. 45–71). Poznań: Zysk i S-ka.
• Jakubowska, U. (1996). Wokół pojęcia „kompetencja społeczna” – ujęcie komunikacyjne. Przegląd Psychologiczny, (3–4), 29–40.
• Kamza, A. (2014). Rozwój dziecka. Wczesny wiek szkolny. Warszawa: IBE.
• Karwowska-Struczyk, M. (2009). Dziecko i rówieśnicy w społecznym świecie wczesnej edukacji. W: D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustowska (red.), Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwiązania (s. 366–400).Warszawa: WAiP.
• Kehily, M.J. (2008). Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Kurcz, I. (2001). Zmiana stereotypów: jej mechanizmy i granice. W: M. Kofta, A. Jasińska-Kania (red.), Stereotypy i uprzedzenia. Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe (s. 3–25). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kwieciński, Z. (2013). Edukacja wobec opóźnienia kulturowego. Nauka, (1), 19–30.
• Lewowicki, T. (1995). Problemy tożsamości narodowej – w poszukiwaniu sposobów uogólnionych ujęć kwestii poczucia tożsamości i zachowań z tym poczuciem związanych. W: M.M. Urlińska (red.), Edukacja a tożsamość etniczna (s. 51–63). Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Lewowicki, T. (2015). Intercultural education – from assimilation to integration and multidimensional identity. W: H. Kyuchukov, T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur (red.), Intercultural Education: Concepts, Practice, Problems (s. 24–33). Munich: LINCOM Academic Publishers.
• Luszniewicz, A., Słaby, T. (2008). Statystyka z pakietem komputerowym STATISTICATM PL. Teoria i zastosowania. Warszawa: C.H. Beck.
• Matczak, A. (2001). Kwestionariusz kompetencji społecznych. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
• Matczak, A. (2003). Zarys psychologii rozwoju. Podręcznik dla nauczycieli. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
• Minczanowska, A. (2016). Samoocena, wzory osobowe i cenione przez uczniów z Pogranicza cechy u innych ludzi. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Minczanowska, G. Piechaczek-Ogierman, Sfery życia duchowego dzieci i młodzieży z pogranicza polsko-czeskiego (T. 1: Przemiany wartości i aspiracji życiowych; s. 174–220). Cieszyn–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Nikitorowicz, J. (2005). Kreowanie tożsamości dziecka. Wyzwania edukacji międzykulturowej. Gdańsk: GWP.
• Ogrodzka-Mazur, E. (2005). Kompetencje społeczne dzieci a realizacja zadań rozwojowych w okresie późnego dzieciństwa (na przykładzie uczniów z pogranicza polsko-czeskiego). W: T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, B. Grabowska (red.), Przemiany społeczno-cywilizacyjne i edukacja szkolna – problemy rozwoju indywidualnego i kształtowania się tożsamości (s. 343–353). Cieszyn–Warszawa–Kraków: Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Ogrodzka-Mazur, E. (2007). Kompetencja aksjologiczna dzieci w młodszym wieku szkolnym. Studium porównawcze środowisk zróżnicowanych kulturowo. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Ogrodzka-Mazur, E. (2011). Rodzina i dziecko w otoczeniu wielokulturowym. Relacje międzypokoleniowe i ich rola w przekazie wartości. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Edukacja międzykulturowa – dokonania, problemy, perspektywy (s. 15–71). Cieszyn–Warszawa–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Ogrodzka-Mazur, E. (2014). Tożsamość kulturowa dzieci, rodziców i nauczycieli – między etnicznością a integracją. W: E. Ogrodzka-Mazur, U. Klajmon-Lech, A. Różańska, Tożsamość kulturowa, religijność i edukacja religijna postrzegana z perspektywy społeczności szkół z polskim językiem nauczania w wybranych krajach europejskich (s. 54–99). Cieszyn–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Ogrodzka-Mazur, E. (2016a). The specificity of educating young learners in the culturally diversified environment. W: E. Ogrodzka-Mazur, A. Szafrańska-Gajdzica, B. Grabowska, Ł. Kwadrans, Education of Children and Youth in Culturally Diverse Environments: Experiences, Problems, Prospects (s. 54–86). Munich: LINCOM Academic Publishers.
• Ogrodzka-Mazur, E. (2016b). Wartości cenione przez uczniów z pogranicza polsko-czeskiego. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Minczanowska, G. Piechaczek-Ogierman, Sfery życia duchowego dzieci i młodzieży z pogranicza polsko-czeskiego (T. 1: Przemiany wartości i aspiracji życiowych; s. 23–97). Cieszyn–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Ossowski, S. (1967). Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny. W: Z zagadnień psychologii społecznej (s. 15–46). Warszawa: PWN.
• Piechaczek-Ogierman, G. (2011). Szkoła na Pograniczu a wyzwania i zadania edukacyjne w środowisku wielokulturowym. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Edukacja międzykulturowa – dokonania, problemy, perspektywy (s. 174–194). Cieszyn–Warszawa–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Pietrzak, H. (2000). Następstwa i efekty stereotypowego postrzegania człowieka i świata społecznego. Rzeszów: WSP.
• Pilch, T., Bauman, T. (2001). Zasady badań pedagogicznych. Podejście ilościowe i jakościowe. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
• Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (2000). Psychologia rozwoju człowieka (T. 1: Zagadnienia ogólne). Warszawa: PWN.
• Rostek, I. (2012). Rozwój kompetencji intymnych w okresie wczesnoszkolnym. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 3(25), 11–21.
• Schaffer, H.R. (2006). Rozwój społeczny. Dzieciństwo i młodość. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Sedikides, C., Gaertner, L. (2005). Ja społeczne – poszukiwanie tożsamości a prymat motywacyjny Ja indywidualnego. W: J.R. Forgas, K.D. Williams, L.Wheeler (red.), Umysł społeczny. Poznawcze i motywacyjne aspekty zachowań interpersonalnych (s. 130–151). Gdańsk: GWP.
• Seul, S. (2009). Kontekst społeczny w późnym dzieciństwie a rola ucznia. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Smolik, A. (2004). Nabywanie kompetencji społecznych przez uczniów rozpoczynających edukację wczesnoszkolną. Cieszyn: Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie (Niepublikowana praca magisterska).
• Sowińska, H. (2011). Rozwój kompetencji społecznych dziecka na etapie edukacji wczesnoszkolnej. W: H. Sowińska (red.), Dziecko w szkolnej rzeczywistości. Założenia a rzeczywisty obraz edukacji elementarnej (s. 271–301). Poznań: Wydawnictwo UAM.
• Witkowski, L. (1989). Rozwój i tożsamość w cyklu życia. Studium koncepcji Erika H. Eriksona. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Wygotski, L.S. (2002). Kryzys siódmego roku życia. W: A. Brzezińska, M. Marchow (red.), Wybrane prace psychologiczne. II: Dzieciństwo i dorastanie (s. 91–140). Poznań: Zysk i S-ka.
• Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. www.luna.umcs.lublin.pl/download/skk/kompetencje%20kluczowe_UE.pdf (dostęp: 21.01.2018).

Identifiers

DOI

10.17951/j.2019.32.2.127-146