Kompetencje społeczne a adaptacja społeczno-zawodowa nauczycieli. Wprowadzenie do badań

• Authors: Natalia Twardosz

Abstracts

EN

The article presents the results of a pilot study relating to the level of social competences during the first years of socio-vocational adaptation of teachers. The study poses the following research problems: What level of social competence do teachers have at the professional start? Do and what variables affect the level of social competence? What level of social competence do teachers represent in each category (in intimate situations, social exposure, assertiveness)? The study used the survey method with the standardized tool – Social Competence Questionnaire by Anna Matczak. The study group included 314 teachers from various types of schools and institutions. The survey did not yield a statistically significant result against the variable of seniority, but only against the place of residence. The study describes the essence of creating teacher communities and building social groups based on cooperation and trust.

PL

W artykule zaprezentowano wyniki badania pilotażowego odnoszącego się do poziomu kompetencji społecznych podczas pierwszych lat adaptacji społeczno-zawodowej nauczycieli. W badaniu postawiono następujące problemy badawcze: Jaki poziom kompetencji społecznych mają nauczyciele na starcie zawodowym? Czy i jakie zmienne wpływają na poziom kompetencji społecznych? Jaki poziom kompetencji społecznych reprezentują nauczyciele w poszczególnych skalach (w sytuacjach intymnych, ekspozycji społecznej, asertywności)? W badaniu posłużono się metodą sondażu z zastosowaniem wystandaryzowanego narzędzia – Kwestionariusza Kompetencji Społecznych Anny Matczak. W grupie badanej znajdowało się 314 nauczycieli z różnych typów szkół i placówek. W badaniu nie uzyskano istotnego statystycznie wyniku wobec zmiennej, jaką był staż pracy, a jedynie w odniesieniu do miejsca zamieszkania. W opracowaniu opisano istotę tworzenia wspólnot nauczycielskich oraz budowania grup społecznych opartych na współpracy i zaufaniu.

Keywords

EN

social competences; socio-vocational adaptation; teacher; teacher communities

PL

kompetencje społeczne; adaptacja społeczno-zawodowa; nauczyciel; wspólnoty nauczycielskie

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia
• Year: 2023
• Volume: 36
• Issue: 2
• Pages: 7-28

Dates

published

2023

Contributors

author

Natalia Twardosz

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Wydział Pedagogiki i Psychologii

References

• Antczak, M. (2021). Wielka emigracja ze średnich miast. Demograficzna degradacja na przykładzie Kalisza i Ostrowa Wielkopolskiego. Warszawa: Stowarzyszenie Koliber.
• Argyle, M. (1991). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.
• Argyle, M. (2002). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: PWN.
• Armstrong, M. (2005). Zarządzanie zasobami ludzkimi. Kraków: Oficyna Ekonomiczna.
• Babbie, E. (2013). Podstawy badań społecznych. Warszawa: PWN.
• Benedikt, A. (2003). Asertywność jako proces skutecznej komunikacji. Wrocław: „Kreatywność”.
• Białecka-Pikul, M. (1993). Interakcyjno-poznawcza koncepcja kompetencji komunikacyjnej małych dzieci. Psychologia Wychowawcza, (36), 14–24.
• Blachnik-Gęsiarz, M. (2009). Determinanty adaptacji zawodowej nauczyciela. W: J. Szempruch, M. Blachnik-Gęsiarz (red.), Adaptacja zawodowa nauczyciela (s. 63–72). Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej.
• Błoński, K. (2021). Dobór próby w badaniach mieszanych. W: M. Rószkiewicz, K. Mazurek-Łopacińska, A. Sagan (red.), Dobór próby we współczesnych badaniach marketingowych. Podejścia ilościowe, jakościowe i mieszane (s. 75–91). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Borkowski, J. (2003). Podstawy psychologii społecznej. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Cywińska, M. (2017). Stres dzieci w młodszym wieku szkolnym. Objawy, przyczyny, możliwości przeciwdziałania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Czaja-Chudyba, I., Muchacka, B. (2016). Nauczyciele wczesnej edukacji. Kraków: Wydawnictwo Petrus.
• Czarnecki, K. (1998). Psychologia zawodowego rozwoju człowieka. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Czerepaniak-Walczak, M. (1997). Aspekty i źródła profesjonalnej refleksji nauczyciela. Toruń: Wydawnictwo Edytor.
• Czerepaniak-Walczak, M. (1999). Kompetencja: słowo kluczowe czy „wytrych” w edukacji? Neodidagmata, (24), 53–66.
• Day, C. (2004). Rozwój zawodowy nauczyciela. Uczenie się przez całe życie. Gdańsk: GWP.
• Denek, K. (2000). Kompetencje nauczycieli w kontekście wyzwań XXI wieku i potrzeb reformy systemu edukacji w Polsce. W: K. Wenta (red.), Kształcenie pedagogiczne w dobie przemian edukacyjnych w Polsce (s. 29–45). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Dobrowolski, S. (1957). Dobór młodzieży do zawodu nauczycielskiego. Warszawa: PWN.
• Dróżka, W. (2002). Nauczyciel, autobiografia, pokolenia. Studium pedeutologiczne i pamiętnikoznawcze. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
• Dróżka, W. (2008). Generacja wielkiej zmiany. Studium autobiografii średniego pokolenia nauczycieli polskich 2004. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego.
• Dróżka, W. (2016). Życie wartościowe według nauczycieli. Porównanie pokoleniowe i epokowe. Forum Oświatowe, 28(2), 257–280.
• Dróżka, W. (2017). „Nauczyciel wspierany” a realia pracy zawodowej. W: S.T. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela (s. 54–73). Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Dróżka, W., Madalińska-Michalak, J.M. (2016). Droga do zawodu nauczyciela i motywy jej wyboru – w świetle autobiograficznych wypowiedzi studentów studiów pedagogicznych. Forum Oświatowe, 28(1), 161–179.
• Dudzikowa, M. (1993). Kompetencje autokreacyjne – możliwość ich nabywania w toku studiów pedagogicznych. Edukacja. Studia. Badania. Innowacje, (4), 14–28.
• Dylak, S. (1995). Wizualizacja w kształceniu nauczycieli. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Fullan, M. (2007). The New Meaning of Educational Change. New York: Teachers College Press.
• Fuller, F.F. (1969). Concerns of Teachers: A Developmental Conceptualization. American Educational Research Journal, 6(2), 207–226.
• Gaś, Z.B. (2001). Doskonalący się nauczyciel. Psychologiczne aspekty rozwoju profesjonalnego nauczycieli. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Gołębniak, D. (1998). Zmiany w edukacji nauczycieli. Wiedza, biegłość, refleksyjność. Poznań–Toruń: Wydawnictwo Edytor.
• Jakimiuk, B. (2017). Relacje zawodowe i osiągnięcia osobiste jako czynnik satysfakcji z pracy nauczycieli a ich indywidualne doświadczenia. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Jakubowska, U. (1996). Wokół pojęcia „kompetencja społeczna” – ujęcie komunikacyjne. Przegląd Psychologiczny, (39), 29–40.
• Jarmużek, J. (2014). Kompetencje społeczne nauczyciela a skuteczność pracy w szkole. Studia Edukacyjne, (30), 213–227. DOI: 10.14746/se.2014.30.12
• Jodłowska, B. (1998). Start zawodowy nauczyciela klas początkowych. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Kończyk, R. (1977). Adaptacja społeczno-zawodowa młodych nauczycieli. Warszawa: WSiP.
• Kwaśnica, R. (1994). Wprowadzenie do myślenia o wspomaganiu nauczycieli w rozwoju. Wrocław: Wrocławska Oficyna Nauczycielska.
• Kwaśnica, R. (2003). Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika (T. 2; s. 298–305). Warszawa: PWN.
• Kwaśnica, R. (2010). Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki (t. 1; s. 27–30). Warszawa: PWN.
• Kwiatkowska, H. (1988). Nowa orientacja w kształceniu nauczycieli. Założenia i metody edukacji nauczycielskiej. Warszawa: PWN.
• Kwiatkowska, H. (2008). Pedeutologia. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Kwiatkowski, S.M. (2003). Adaptacja zawodowa. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku (t. 1; s. 27). Warszawa: PWN.
• Kwiatkowski, S.M., Symela, K. (red.). (2001). Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria, metodologia, projekty. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Kwiatkowski, S.T. (2015). Kształtowanie kompetencji społecznych nauczycieli wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego. Edukacja Ustawiczna Dorosłych, (4), 169–176.
• Kwiatkowski, S.T. (2017). Znaczenie kształcenia społeczno-emocjonalnego w rozwijaniu kluczowych kompetencji współczesnych nauczycieli. W: S.T. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela (s. 125–158). Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Kwiatkowski, S.T. (2018). Stopień awansu zawodowego nauczycieli szkół podstawowych a poziom ich inteligencji emocjonalnej i kompetencji społecznych. Studia z Teorii Wychowania, 9(3), 105–154.
• Kwiecińska, R. (2000). Rozum czy serce? Postawy wobec zawodu nauczycielskiego studentów uczelni pedagogicznej. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
• Lazarus, R.S., Folkman, S. (1987). Transactional Theory and Research on Emotions and Coping. European Journal of Personality, 1(3), 141–169. DOI: 10.1002/per.2410010304
• Łukasik, J. (2010). Climate of Staffroom (Klimat pokoju nauczycielskiego). Ruch Pedagogiczny, 81(5–6), 51–58.
• Łukasik, J.M. (2012). Słabe punkty w kształceniu pedagogicznym nauczycieli: umiejętności interpersonalne. Próba przełamania impasu. W: W. Jakubaszek, D. Topa (red.), (Kontro)wersje wielowymiarowości współczesnej edukacji (s. 82–98). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Łukasik, J.M. (2016). W stronę nauczycielskiej „wspólnoty wrażliwej” na rozwój. W: A. Minczakiewicz, A. Szafrańska-Gajdzica, M.J. Szymański (red.), Szkoła. Wspólnota dążeń czy konflikt podmiotów? (s. 101–113). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Łukasik, J.M., Nowosad, I. (2019). Przywództwo i zaufanie w środowisku szkolnym. Uwagi na kanwie rozwoju szkoły. Studia Edukacyjne, (52), 173–189. DOI: 10.14746/se.2019.52.12
• Maciaszek, M. (1968). Start zawodowy nauczyciela. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Madalińska-Michalak, J. (2020). Odpowiedzialność za przyszłe pokolenia: edukacja do autonomii. W: J. Madalińska-Michalak, A. Wiłkomirska (red.), Pedagogika i edukacja wobec kryzysu zaufania, wspólnotowości i autonomii (s. 31–47). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: 10.31338/uw.9788323542957.pp.31-47
• Martowska, K. (2012). Psychologiczne uwarunkowania kompetencji społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Liberi Libri.
• Matczak, A. (2011). Kwestionariusz Kompetencji Społecznych. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
• Matczak, A. (2012). Kwestionariusz Kompetencji Społecznych. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
• Maxim, L.A., Nowicki, S.J. (2003). Developmental Associations between Nonverbal Ability and Social Competences. Facta Universitatis, 2(10), 725–758.
• Michalak, J.M. (2007). Uwarunkowania sukcesów zawodowych nauczycieli. Studium przypadków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Michalski, J. (1999). Warsztat zawodowy nauczyciela. Nowa Szkoła, (5), 43–45.
• Modrzewski, J. (2003). Adaptacja społeczna. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku (t. 1; s. 24–27). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
• Mróz, A. (2022). Wspieranie nauczycieli jako kategoria znacząca w dyskursie pedeutologicznym. W: K. Jagielska (red.), Ważne obszary badawcze w pedagogice (s. 55–69). Kraków: Wydawnictwo Scriptum.
• Niemierko, B. (1968). O powodzeniu nauczyciela w pracy dydaktyczno-wychowawczej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Nowak, K. (2021). Nasilenie stresu i style radzenia sobie z nim u nauczycieli w epidemii COVID-19. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J, Paedagogia- Psychologia, 34(3), 7–24. DOI: 10.17951/j.2021.34.3.7-24
• Nowak-Dziemianowicz, M. (2001). Oblicza nauczyciela, oblicza szkoły. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Nowak-Dziemianowicz, M. (2012). Kompetencje społeczne jako jeden z efektów kształcenia w Krajowych Ramach Kwalifikacji w kontekście pytań o cele i funkcje edukacji. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Olesiak, H. (1974). Adaptacja młodych pracowników w środowisku pracy. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
• Ordon, U. (2000). Start zawodowy nauczycieli przedszkoli. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Orpinas, P., Horne, A.M. (2006). Bullying Prevention: Creating a Positive School Climate and Developing Social Competence. Washington: American Psychological Association. DOI: 10.1037/11330-000
• Ossowska, M. (1963). Socjologia moralności. Zarys zagadnień. Warszawa: PWN.
• Perzycka, E. (2004). Kompetencje edukacyjne nauczycieli. Stan i perspektywy badań. Szczecin: Oficyna Wydawnicza CDiDN.
• Piorunek, M., Werner, I. (2017). Kompetencje społeczne nauczycieli – diagnoza i pomocowe implikacje. Studia Edukacyjne, (44), 121–142. DOI: 10.14746/se.2017.44.8
• Rubacha, K. (2000). Pełnienie roli nauczyciela a realizacja zadań rozwojowych w okresie wczesnej dorosłości. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Sadaj, B. (1967). Społeczne problemy zawodu nauczyciela. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Siwińska, J. (1978). Motywy wyboru zawodu nauczyciela i ich wpływ na wyniki nauczania. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Skawiński, R. (2020). Awans zawodowy nauczycieli a rozwój zawodowy nauczycieli. Civitas et Lex, 28(4), 22–42. DOI: 10.31648/cetl.5909
• Strykowski, W., Strykowska, J., Pielachowski, J. (2003). Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej. Poznań: Wydawnictwo eMPi2.
• Super, D.E. (1984). Career and Life Development. W: D. Brown, L. Brooks (Eds.), Career Choice and Development (s. 192–234). San Francisco: Jossey-Bass.
• Szempruch, J. (2011). Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Szempruch, J. (2012). Nauczyciel w warunkach zmiany społecznej i edukacyjnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Szempruch, J. (2013). Pedeutologia. Studium teoretyczno-pragmatyczne. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Szempruch, J., Blachnik-Gęsiarz, M. (2009). Adaptacja zawodowa nauczyciela. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Lingwistycznej.
• Szumilas, E.M. (2000). Motywy wyboru zawodu nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej. W: Z. Ratajek (red.), Edukacja wczesnoszkolna u progu reformy (s. 149–156). Kielce: Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego.
• Śleszyński, P. (2018). Polska średnich miast. Założenia i koncepcja deglomeracji w Polsce. Kraków: Klub Jagielloński.
• Taraszkiewicz, M. (2001). Jak uczyć jeszcze lepiej! Szkoła pełna ludzi. Poznań: Arka.
• Walat, W. (2017). Kompetencje społeczne nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej na przełomie XX i XXI wieku. Problemy Profesjologii, (2), 69–78.
• Wiłkomirska, A. (2002). Zawodowe i społeczno-polityczne orientacje nauczycieli. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
• Wiśniewski, W. (1969). Przystosowanie do środowiska uczelnianego. Z badań nad młodzieżą pierwszego roku studiów uczelni warszawskich. Warszawa: PWN.
• Yeates, K.O., Selman, R.L. (1989). Social Competence in the Schools: Toward an Integrative Developmental Model for Intervention. Developmental Review, 9(1), 64–100. DOI: 10.1016/0273-2297(89)90024-5
• Zyzik, E. (2015). Wybrane determinanty pracy zawodowej nauczycieli przedszkoli publicznych. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
• Główny Urząd Statystyczny. (2022). Informacja o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2021 na poziomie województw, powiatów i gmin. Pobrane z: https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/6536/1/1/1/informacja_o_wynikach_narodowego_spisu_powszechnego_k.pdf
• Haładyj, M. (2021). Andrychów: Burmistrz pojechał do Lublina po nagrodę. Pobrane z: https://glos24.pl/andrychow-burmistrz-pojechal-do-lublina-po-nagrode
• Samorządowy Lider Edukacji. Pobrane z: https://lider-edukacji.pl
• Wadowice Online. (2016). Wadowice i Andrychów liderami edukacji. Pobrane z: https://wadowiceonline.pl/polityka/8468-wadowice-i-andrychow-liderami-edukacji
• Rozporządzenie. (2022). Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 września 2022 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz.U. 2022 poz. 1914).

Identifiers

DOI

10.17951/j.2023.36.2.7-28

Biblioteka Nauki

33962766