Syndromy psychosomatyczne i ocena znaczenia choroby u pacjentów z IBS i CD jako wyzwanie dla pomocy psychologicznej

• Authors: Agata Banakiewicz , Maria Banasik , Agnieszka Kulik

Abstracts

EN

It has been noticed that more and more people struggle with chronic psychosomatic diseases from the gastrointestinal system, such as irritable bowel syndrome (IBS) and Crohn’s disease (CD). Chronic psychosomatic diseases of the gastrointestinal system are characterized by a long duration of symptoms, abdominal pain, lengthy diagnostic process, a lot of medical tests, an ambiguous etiology. Patients need support in coping with their ailments and their consequences. The study included 101 respondents; the majority of respondents were women (79.2%). The project addressed the following questions: What are the psychosomatic characteristics of subjects with IBS and CD? What are the differences in the severity of cognitive evaluation of the disease situation due to the presence of psychosomatic syndromes? What is the relationship between the number of psychosomatic syndromes and disease evaluation? The study was conducted mainly using the snowball method. The research had a two-stage: a semi-structured interview (DCPR-S-SSI) and a paper-and-pencil questionnaire (KOS version B). Data suggests that: group of respondents had characteristic psychosomatic syndromes, i.e. allostatic overload, type A behavior pattern, demoralization, irritable state; there are statistically significant differences in the assessment of disease significance due to the presence of psychosomatic syndromes and their number in sufferers; the more psychosomatic syndromes are present in patients with IBS and CD, the greater the intensity of disease significance as harm/loss and threat. Identified assessments of the meaning of illness in conjunction with psychosomatic syndromes are a challenge for psychological support.

PL

Dostrzeżono, że coraz więcej osób zmaga się z przewlekłymi psychosomatycznymi chorobami układu pokarmowego, takimi jak zespół jelita drażliwego (IBS) i choroba Leśniowskiego-Crohna (CD). Przewlekłe schorzenia psychosomatyczne układu pokarmowego charakteryzują się długim czasem trwania objawów, bólami brzucha, długotrwałym procesem diagnostycznym, licznymi badaniami medycznymi, niejednoznacznie określoną etiologią. Chorujący potrzebują wsparcia w zakresie radzenia sobie z dolegliwościami i ich następstwami. W badaniu udział wzięło 101 respondentów; większość badanych stanowiły kobiety (79,2%). W projekcie uwzględniono pytania: Jaka jest psychosomatyczna charakterystyka badanych z IBS i CD? Jakie są różnice w nasileniu oceny poznawczej sytuacji choroby z uwagi na występowanie syndromów psychosomatycznych? Jaki jest związek liczby syndromów psychosomatycznych z oceną choroby? Badania prowadzone były głównie metodą kuli śnieżnej. Miały charakter dwuetapowy: przeprowadzono wywiad częściowo ustrukturyzowany (DCPR-R-SSI) oraz uzupełniono kwestionariusz metodą papier-ołówek (KOS wersja B). Wykazano, że: syndromy psychosomatyczne, tj. allostatyczne przeciążenie, wzór zachowania typu A, demoralizacja i stan drażliwości (irytacji), najbardziej charakteryzowały grupę chorujących; istnieją statystycznie istotne różnice w ocenie znaczenia choroby z uwagi na występowanie syndromów psychosomatycznych i ich liczbę u osób chorujących; im więcej syndromów psychosomatycznych występuje u pacjentów z IBS i CD, tym większe nasilenie znaczenia choroby jako krzywda/strata i zagrożenie. Zidentyfikowane oceny znaczenia choroby w powiązaniu z syndromami psychosomatycznymi stanowią wyzwanie dla pomocy psychologicznej.

Keywords

EN

psychosomatic syndromes; psychosomatic diseases from the gastrointestinal system; assessment of disease significance; DCPR-R-SSI; psychological support

PL

syndromy psychosomatyczne; psychosomatyczne choroby układu pokarmowego; ocena znaczenia choroby; DCPR-R-SSI; pomoc psychologiczna

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia
• Year: 2024
• Volume: 37
• Issue: 1
• Pages: 187-206

Dates

published

2024

Contributors

author

Agata Banakiewicz

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach. Wydział Pedagogiki i Psychologii

author

Maria Banasik

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Wydział Nauk Społecznych

author

Agnieszka Kulik

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Wydział Nauk Społecznych

References

• Adamska, M., Juczyńska, K., Miniszewska, J. (2015). Sposób postrzegania własnej choroby jako czynnik wyznaczający jej akceptację u osób chorych na łuszczycę. Current Problems of Psychiatry, 16(1), 26–37.
• Adrych, K., Rydzewska, G. (2019). Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej, 13(6), 269–278.
• Basińska, M.A. (2009). Funkcjonowanie psychologiczne pacjentów w wybranych chorobach endokrynologicznych. Uwarunkowania somatyczne i osobowościowe. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Basińska, M.A. (2021). Syndrom demoralizacji w zmaganiu się z chorobą – rozumienie, kształtowanie się i pomiar. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
• Basińska, M.A., Woźniewicz, A. (2014). Psychologiczne czynniki oddziałujące na stan somatyczny – metoda pomiaru. Przegląd Lekarski, 71(6), 328–333.
• Basińska, M.A., Woźniewicz, A. (2016). Occurrence of Diagnostic Criteria for Psychosomatic Research Syndromes in Polish Patients with Chronic Illness. Psychotherapy and Psychosomatics, 85(6), 386–387. DOI: 10.1159/000447243
• Basińska, M.A., Woźniewicz, A. (2021). Kryteria Diagnostyczne dla Badań Psychosomatycznych – wersja zrewidowana (DCPR-R) Giovanniego Favy z zespołem. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 21(2), 121–127. DOI: 10.15557/PiPK.2021.0013
• Baumgart, D.C., Sandborn, W.J. (2012). Crohn’s Disease. The Lancet, 380(9853), 1590–1605. DOI: 10.1016/S0140-6736(12)60026-9
• Berezowski, L., Ludwig, L., Martin, A., Löwe, B., Shedden-Mora, M.C. (2022). Early Psychological Interventions for Somatic Symptom Disorder and Functional Somatic Syndromes: A Systematic Review and Meta-Analysis. Psychosomatic Medicine, 84(5), 325–338.
• Boehm, J., Qureshi, F., Chen, Y., Soo, J., … Kubzansky, L. (2020). Optimism and Cardiovascular Health: Longitudinal Findings from the Coronary Artery Risk Development in Young Adults Study. Psychosomatic Medicine, 82(8), 774–781. DOI: 10.1097/PSY.0000000000000855
• Chojnacka-Szawłowska, G. (2012). Psychologiczne aspekty przewlekłych chorób somatycznych. Warszawa: Vizja Press.
• Chrobak-Bień, J., Gawor, A., Papalczyk M., Gąsiorowska, A. (2018). Wpływ czynników socjodemograficznych i klinicznych na stopień akceptacji choroby wśród osób cierpiących na chorobę Leśniowskiego-Crohna. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 8(1), 47–53. DOI: 10.17219/pzp/76713
• Cushing, K., Higgins, P.D.R. (2021). Management of Crohn Disease: A Review. JAMA, 325(1), 69–80. DOI: 10.1001/jama.2020.18936
• Dalal, A.K. (2015). Health Beliefs and Coping with Chronic Diseases. New Delhi: Sage Publications.
• Dembska, O. (2017). Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu objawów niewyjaśnionych medycznie. Skuteczność i metody postępowania. Psychoterapia, 180(1), 49–58.
• Denys, K., Orzechowska, A., Gałecki, P. (2015). Kiedy podejrzewać podłoże psychiczne w zaburzeniach układu pokarmowego? Medycyna po Dyplomie, 24(7), 72–80.
• Drossman, D.A. (2016). Functional Gastrointestinal Disorders: History, Pathophysiology, Clinical Features, and Rome IV. Gastroenterology, 150(6), 1262–1279. DOI: 10.1053/j.gastro.2016.02.032
• Dudek, D., Siwek, M. (2007). Współistnienie chorób somatycznych i depresji. Psychiatria, 4(1), 17–24.
• Faresjö, Å., Grodzinsky, E., Hallert, C., Timpka, T. (2013). Patients with Irritable Bowel Syndrome Are More Burdened by Co-Morbidity and Worry about Serious Diseases than Healthy Controls – Eight Years Follow-Up of IBS Patients in Primary Care. BMC Public Health, 13. DOI: 10.1186/1471-2458-13-832
• Fava, G.A., Sonino, N. (2000). Psychosomatic Medicine: Emerging Trends and Perspectives. Psychotherapy and Psychosomatics, 69(4), 184–197. DOI: 10.1159/000012393
• Fava, G.A., Sonino, N. (2005). The Clinical Domains of Psychosomatic Medicine. Journal of Clinical Psychiatry, 66(7), 849–858. DOI: 10.4088/jcp.v66n0707
• Fava, G.A., Cosci, F., Sonino, N. (2017). Current Psychosomatic Practice. Psychotherapy and Psychosomatics, 86(1), 13–30. DOI: 10.1159/000448856
• Ferensztajn, E., Rybakowski, J. (2012). Koncepcja allostazy a neurobiologia choroby afektywnej dwubiegunowej. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 7(2), 65–75.
• Freyberger, H.J., Schneider, W., Stieglitz, R.D. (2005). Kompendium psychiatrii, psychoterapii, medycyny psychosomatycznej. Warszawa: PZWL.
• Furmańska, J., Rzepa, T., Pietrzak-Nowacka, M., Koziarska, D. (2018). Psychospołeczne uwarunkowania oceny własnej choroby przez osoby przewlekle chore. Człowiek i Społeczeństwo, 45, 245–261.
• Golińska, L. (2009). Wpływ doświadczeń trwałego uszczerbku zdrowia na jakość życia. Polskie Forum Psychologiczne, 14(1), 5–16.
• Grassi, L., Meggiolaro, E., Berardi, M.A., Sirgo, A., … Nanni, M.G. (2017). Beliefs about Medicines, Doctor–Patient Relationship, and Coping among European Patients with Cancer. Psycho-Oncology, 26(2), 282–285. DOI: 10.1002/pon.4125
• Grygorczuk, A. (2008). Pojęcie stresu w medycynie i psychologii. Psychiatria, 5(3), 111–115.
• Hellström, P.M. (2019). Pathophysiology of the Irritable Bowel Syndrome – Reflections of Today. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology, 40–41. DOI: 10.1016/j.bpg.2019.05.007
• Henningsen, P., Fink, P., Hausteiner-Wiehle, C., Rief, W. (2011). Terminology, Classification and Concepts. W: F. Creed, P. Henningsen, P. Fink (Eds.), Medically Unexplained Symptoms, Somatisation and Bodily Distress (s. 43–68). Cambridge: Cambridge University Press.
• Heszen, I., Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN.
• Holmes, T.H., Rahe, R.H. (1967). The Social Readjustment Rating Scale. Journal of Psychosomatic Research, 11(2), 213–218. DOI: 10.1016/0022-3999(67)90010-4
• Janowski, K., Tatala, M., Jedynak, T., Księżpolska, A., Głowacka, B. (2016). Wsparcie społeczne a ocena własnej choroby, nasilenie objawów depresyjnych i akceptacja życia z chorobą u kobiet po mastektomii. Polskie Forum Psychologiczne, 21(2), 188–205. DOI: 10.14656/PFP20160203
• Kleszcz-Szczyrba, R. (2016). Czy każdej stracie „potrzebna jest” żałoba i czy każdej żałobie „potrzebna jest” terapia? W: R. Kleszcz-Szczyrba, A. Gałuszka (red.), Utrata i żałoba. Teoria i praktyka (s. 111–121). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kopczyńska, M., Mokros, Ł., Pietras, T., Małecka-Panas, E. (2018). Quality of Life and Depression in Patients with Irritable Bowel Syndrome. Gastroenterology Review, 13(2), 102–108. DOI: 10.5114/pg.2018.75819
• Krok, D. (2014). Religijny system znaczeń i poczucie sensu życia jako predyktory eudajmonistycznego dobrostanu psychicznego u osób chorych na nowotwór. Studia Psychologica, 14(2), 25–40.
• Krok, D. (2017). W poszukiwaniu znaczenia choroby nowotworowej. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Kubacka-Jasiecka, D. (2006). Funkcjonowanie emocjonalne kobiet po mastektomii z perspektywy rozważań nad wzorem zachowania typu C (WZC). Sztuka Leczenia, 13(3–4), 31–48.
• Kulik, A. (2014). Komunikacja pacjent–lekarz w zespołach objawów medycznie niewyjaśnianych. W: J. Walkusz, M. Krupa (red.), Universitati serviens. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Stanisława Wilka SDB (s. 647–653). Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Kulik, A., Smotrycka, A. (2016). Zespoły medycznie niewyjaśniane – poszukiwanie wspólnych uwarunkowań na przykładzie PMS i CSF. Sztuka Leczenia, (1), 55–64.
• Labanski, A., Langhorst, J., Engler, H., Elsenbruch, S. (2020). Stress and the Brain-Gut Axis in Functional and Chronic-Inflammatory Gastrointestinal Diseases: A Transdisciplinary Challenge. Psychoneuroendocrinology, 111. DOI: 10.1016/j.psyneuen.2019.104501
• Lacy, B.E., Mearin, F., Chang, L., Chey, W.D., … Spiller, R. (2016). Bowel Disorders. Gastroenterology, 150(6), 1393–1407. DOI: 10.1053/j.gastro.2016.02.031
• László, A., Lénárt, L., Illésy, L., Fekete, A., Nemcsik, J. (2019). The Role of Neurotrophins in Psychopathology and Cardiovascular Diseases: Psychosomatic Connections. Journal of Neural Transmission, 126, 265–278. DOI: 10.1007/s00702-019-01973-6
• Lewandowska, K., Rogiewicz, M., Specjalski, K., Niedoszytko, M., Jassem, E. (2006). Wpływ psychoterapii na jakość życia chorych z umiarkowaną i ciężką postacią astmy oskrzelowej – doniesienie wstępne. Polska Medycyna Paliatywna, 5(3), 114–119.
• Mak, W.Y., Hart, A.L., Ng, S.C. (2019). Crohn’s Disease. Medicine, 47(6), 377–387. DOI: 10.1016/j.mpmed.2019.03.007
• Mayer, E.A., Savidge, T., Shulman, R.J. (2014). Brain–Gut Microbiome Interactions and Functional Bowel Disorders. Gastroenterology, 146(6), 1500–1512. DOI: 10.1053/j.gastro.2014.02.037
• Mehta, P.K., Thobani, A., Vaccarino, V. (2019). Coronary Artery Spasm, Coronary Reactivity and Their Psychological Context. Psychosomatic Medicine, 81(3), 233–236. DOI: 10.1097/PSY.0000000000000682
• Miceli, J., Geller, D., Tsung, A., Hecht, C.L., … Steel, J. (2019). Illness Perceptions and Perceived Stress in Patients with Advanced Gastrointestinal Cancer. Psycho-Oncology, 28(7), 1513–1519. DOI: 10.1002/pon.5108
• Mirski, A. (2021). Psychologiczne aspekty reakcji w sytuacjach stresowych. W: M. Majczyna (red.), Rozświetlenia. Wyzwania psychologiczne w czasie przełomu. Cz. 1: Stres i jakość życia (s. 49–80). Kraków: Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
• Miśkowiec, D., Kwarta, P., Witusik, A., Pietras, T. (2013). Type A Behaviour as a Predictor of Ischemic Heart Disease – Is It Still a Current Problem? Advances in Psychiatry and Neurology, 22(2), 127–134.
• Mohammadi, N., Aghayousefi, A., Nikrahan, G.R., King, F.I., … Huffman, J.C. (2020). The Impact of an Optimism Training Intervention on Biological Measures Associated with Cardiovascular Health: Data from a Randomized Controlled Trial. Psychosomatic Medicine, 82(7), 634–640. DOI: 10.1097/PSY.0000000000000834
• Mojs, E. (2010). Choroby skóry w ujęciu psychosomatycznym. Nowiny Lekarskie, 79(6), 483–486.
• Monastyrska, E.M., Beck, O. (2014). Psychologiczne aspekty chorób kardiologicznych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20(2), 141–144.
• Mykletun, A., Jacka, F., Williams, L., Pasco, J., … Berk, M. (2010). Prevalence of Mood and Anxiety Disorder in Self-Reported Irritable Bowel Syndrome (IBS). An Epidemiological Population Based Study of Women. BMC Gastroenterology, 10. DOI: 10.1186/1471-230X-10-88
• O’Sullivan, S. (2017). Wszystko jest w twojej głowie. Opowieści o chorobach psychosomatycznych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Ohlsson, B. (2022). Extraintestinal Manifestations in Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review. Therapeutic Advances in Gastroenterology, 15. DOI: 10.1177/17562848221114558
• Otlewska, A. (2018). Współistnienie chorób somatycznych i psychicznych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 24(1), 54–58. DOI: 10.26444/monz/86587
• Øyri, S.F., Műzes, G., Sipos, F. (2015). Dysbiotic Gut Microbiome: A Key Element of Crohn’s Disease. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases, 43, 36–49. DOI: 10.1016/j.cimid.2015.10.005
• Öhman, L., Simrén, M. (2013). Intestinal Microbiota and Its Role in Irritable Bowel Syndrome (IBS). Current Gastroenterology Reports, 15. DOI: 10.1007/s11894-013-0323-7
• Park, C.L. (2007). Religiousness/Spirituality and Health: A Meaning Systems Perspective. Journal of Behavioral Medicine, 30, 319–328. DOI: 10.1007/s10865-007-9111-x
• Pasikowski, T. (2000). Stres i zdrowie. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
• Pietrzak, A., Janowski, K., Lechowska-Mazur, I., Krasowska, D. (2006). Łuszczyca jako przewlekła choroba skóry w kontekście psychologicznym. Nowa Medycyna, (1), 14–19.
• Porcelli, P., Rafanelli, C. (2010). Criteria for Psychosomatic Research (DCPR) in the Medical Setting. Current Psychiatry Reports, 12, 246–254. DOI: 10.1007/s11920-010-0104-z
• Powell, N., Walker, M.M., Talley, N.J. (2017). The Mucosal Immune System: Master Regulator of Bidirectional Gut-Brain Communications. Nature Review Gastroenterology & Hepatology, 14(3), 143–159. DOI: 10.1038/nrgastro.2016.191
• Qin, H.-Y., Cheng, C.-W., Tang, X.-D., Bian, Z.-X. (2014). Impact of Psychological Stress on Irritable Bowel Syndrome. World Journal of Gastroenterology, 20(39), 14126–14131. DOI: 10.3748/wjg.v20.i39.14126
• Rachubińska, K., Cybulska, A., Król, D., Grochans, E. (2021). Disease Acceptance, Adherence to Recommendations and Level of Stress among Hemodialyzed Patients. Pielęgniarstwo w Opiece Długoterminowej, 6(2), 27–39. DOI: 10.19251/pwod/2021.2(3)
• Rafanelli, C., Gostoli, S., Buzzichelli, S., Guidi, J., … Fava, G.A. (2020). Sequential Combination of Cognitive-Behavioral Treatment and Well-Being Therapy in Depressed Patients with Acute Coronary Syndromes: A Randomized Controlled Trial (TREATED-ACS Study). Psychotherapy and Psychosomatics, 89(6), 345–356. DOI: 10.1159/000510006
• Rampton, D.S., Shanahan, F. (2018). Nieswoiste choroby zapalne jelit. Kompendium. Warszawa: Wydawnictwo DK Media Poland.
• Razmus, W., Mielniczuk, E. (2018). Błąd wspólnej metody w badaniach kwestionariuszowych. Polskie Forum Psychologiczne, 23(2), 277–290. DOI: 10.14656/PFP20180204
• Robbins, J.M., Kirmayer, L.J., Hemami, S.M. (1997). Latent Variable Models of Functional Somatic Distress. Journal of Nervous & Mental Disease, 185(10), 606–615.
• Rowicka, G., Czajka, M. (2011). Znaczenie diety w profilaktyce i leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Medycyna Rodzinna, (1), 15–18.
• Rydzewska, G.M., Głuszek-Osuch, M., Kawalec, P., Holko, P. (2016). Raport epidemiologiczno-społeczny. Nieswoiste zapalne choroby jelit – przeciwnik rosnący w siłę. Pobrane z: https://ippez.pl/wp-content/uploads/2019/03/Nieswoiste-zapalne-choroby-jelit-raport.pdf
• Saito, S. (2009). Functional Somatic Syndrome: From the Viewpoint of Narrative-Based Medicine. Rihon Rinsho, 67(9), 1689–1694.
• Salem, A.E., Singh, R., Ayoub, Y.K., Khairy, A.M., Mullin, G.E. (2018). The Gut Microbiome and Irritable Bowel Syndrome: State of Art Review. Arab Journal of Gastroenterology, 19(3), 136–141. DOI: 10.1016/j.ajg.2018.02.008
• Sapolsky, R.M. (2011). Dlaczego zebry nie mają wrzodów. Psychofizjologia stresu. Warszawa: PWN.
• Schier, K. (2005). Bez tchu i bez słowa. Więź psychiczna i regulacja emocji u osób chorych na astmę oskrzelową. Gdańsk: GWP.
• Sobolewski, A., Strelau, J., Zawadzki, B. (1999). Kwestionariusz Zmian Życiowych (KZŻ). Polska adaptacja kwestionariusza „Recent Life Changes Questionnaire” (RLCQ) R.H. Rahe’a. Przegląd Psychologiczny, 42(3), 27–49.
• Torres, J., Mehandru, S., Colombel, J.-F., Peyrin-Biroulet, L. (2017). Crohn’s Disease. The Lancet, 389(10080), 1741–1755. DOI: 10.1016/S0140-6736(16)31711-1
• Tylka, J. (2000). Psychosomatyka. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Wehkamp, J., Götz, M., Herrlinger, K., Steurer, W., Stange, E.F. (2016). Inflammatory Bowel Disease. Deutsches Ärzteblatt International, 113(5), 72–82. DOI: 10.3238/arztebl.2016.0072
• Whittaker, A.C., Ginty, A., Hughes, B.M., Steptoe, A., Lovallo, W.R. (2021). Cardiovascular Stress Reactivity and Health: Recent Questions and Future Directions. Psychosomatic Medicine, 83(7), 756–766. DOI: 10.1097/PSY.0000000000000973
• Włodarczyk, D., Wrześniewski, K. (2010). Kwestionariusz Oceny Stresu (KOS). Przegląd Psychologiczny, (4), 479–496.
• Wojtuń, S., Gil, J., Szwed, Ł., Dyrla, P. (2014). Podstawowe objawy i różnicowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 10(1), 61–66.
• Woźniewicz, A. (2018). Sposoby klasyfikowania zaburzeń psychosomatycznych. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 18(3), 283–289. DOI: 10.15557/PiPK.2018.0035
• Yu, B., Steptoe, A., Chen, L.-J., Chen, Y.-H., … Ku, P.-W. (2020). Social Isolation, Loneliness, and All-Cause Mortality in Patients with Cardiovascular Disease: A 10-Year Follow-up Study. Psychosomatic Medicine, 82(2), 208–214. DOI: 10.1097/PSY.0000000000000777
• Zardzewiały, W., Bernacki, R., Bernacki, P., Zaremskyi, O., … Wąsiewicz, E. (2023). Rola mikrobioty jelitowej w zrozumieniu czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego. Journal of Education, Health and Sport, 30(1), 96–105. DOI: 10.12775/JEHS.2023.30.01.009
• Zwolińska-Wcisło, M. (2017). Przychodzi pacjent do lekarza z… zespołem jelita nadwrażliwego. Lekarz POZ, 3(3), 175–177.

Identifiers

DOI

10.17951/j.2024.37.1.187-206

Biblioteka Nauki

34111921