Kategoria wroga w komunistycznej Polsce w latach 1956–1989

• Authors: Krystyna Trembicka
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Kategoria wroga, obecna w dokumentach programowych partii komunistycznych, była immanentną cechą komunistycznego stylu myślenia, odzwierciedloną następnie w systemie politycznym Polski Ludowej. Reżimy polityczne wzorowane na reżimie radzieckim, w swej istocie mobilizacyjne, potrzebowały wrogów. Mobilizacja, która w pierwszej fazie rozwoju państwa służyła przebudowie kraju, a następnie obronie status quo, wymagała aktywizacji przeciwko różnego rodzaju wrogom. Widoczne było zapotrzebowanie na istnienie wroga, który był stały, a zmieniał się jedynie jego obraz. Wroga poszukiwano wewnątrz i na zewnątrz ruchu. Świat komunistyczny złożony był przede wszystkim z wrogów. Wróg był niezbędny, nawet mityczny. Walka z rzeczywistymi bądź mitycznymi wrogami pozwalała realizować różne cele: różnicować społeczeństwo, tłumaczyć niepowodzenia, eliminować osoby niewygodne dla aktualnie rządzących, uzasadniać istnienie służby bezpieczeństwa i potrzebę jej wzmocnienia, budować partię nowego typu. Ruch komunistyczny wykreował dwie kategorie wrogów. Do pierwszej zaliczyć należy niejako tradycyjnych, „klasowych” wrogów ruchu komunistycznego, „przejętych” wraz z państwem w 1944 roku, a traktowanych jako wrogów realnych, czyli różnego rodzaju: 1) grupy społeczne w postaci tzw. elementów kapitalistycznych – przedsiębiorców, chłopów, 2) organizacje i instytucje polityczne oraz wojskowe; 3) konkurencyjne wobec marksizmu ideologie i doktryny. Stałym wrogiem ulokowanym poza państwem był amerykański i angielski imperializm. Drugą kategorią byli wrogowie wykreowani w PRL, tzw. wrogowie obiektywni i potencjalni.

EN

Category of enemy presented in the program documents of the communist parties, was an inherent feature of the communist way of thinking, then reflected in the political system of the People’s Poland. Political regimes modeled on the Soviet Union needed enemies. Mobilization, which in the first phase of development of the state served reconstruction of the country, and then defend the status quo, required activation against all kinds of enemies. It was evident the need for the existence of the enemy, which was permanent. Changed only the image of the enemy. Enemies were sought inside and outside the communist movement. Communist world was composed mainly of enemies. The enemy was necessary, even mythical. Fight against real or mythical enemies allowed to pursue various goals: differentiate society, to explain various failures, eliminate inconvenient persons, to justify the existence of the security services and the need to strengthen it, to build a party of a new type. The communist movement had created two categories of enemies. The first included the kind of traditional, “class” enemies of the communist movement, “acquired” along with the state in 1944, and treated as a real enemies, which were various types of: 1) social groups as a “capitalist elements” – traders, farmers; 2) political and military organizations and institutions; 3) ideologies and doctrines competitive with Marxism. The U.S. and English imperialism was the constant enemy which was located outside of the state. The second category consisted of enemies which were created in Polish People’s Republic – “objective” and “potential” enemies.

Keywords

PL

EN

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio K – Politologia
• Year: 2014
• Volume: 21
• Issue: 2

Dates

published

2014

online

2015-05-21

Contributors

author

Krystyna Trembicka

References

• Centrum władzy. Protokoły posiedzeń kierownictwa PZPR. Wybór z lat 1949–1970. 2000. Oprac. A. Dudek, A. Kochański, K. Persak, Warszawa.
• Gomułka, W. 1968. O naszej partii, Warszawa.
• Gomułka, W. 1959. Przemówienia (wrzesień 1957–grudzień 1958), Warszawa.
• Jaruzelski, W. 1989. Przemówienia 1988, Warszawa.
• Lipski, J. J. 1983. KOR, Londyn.
• Polska 1986–1989: koniec systemu. Materiały międzynarodowej konferencji, Miedzeszyn, 21–23 października 1999, t. 3. Dokumenty. 2002. A. Dudek, A. Friszke (red.), Warszawa.
• Polska 1986–1989: koniec systemu. Materiały międzynarodowej konferencji, Miedzeszyn, 21–23 października 1999, t. 2: Dyskusja. 2002. A. Paczkowski (red.), Warszawa.
• Rakowski, M. F. 2002. Dzienniki polityczne 1976, Warszawa.
• Tajne dokumenty Biura Politycznego i Sekretariatu KC. Ostatni rok władzy 1988–1989. 1994. Oprac. S. Perzkowski [A. Paczkowski], Londyn.
• Tajne dokumenty Biura Politycznego. PZPR a „Solidarność” 1980–1981. 1992. Oprac. Z. Włodek, Londyn
• Tajne dokumenty. Państwo–Kościół 1980–1989. 1993. Londyn. Torańska, T. 1989. Oni, Warszawa.
• Antoszewski, A. 1989. Stalinizm, neostalinizm, destalinizacja (dylematy polskich reform politycznych), Warszawa.
• Arendt, H. 2008. Korzenie totalitaryzmu, t. 2, tłum. D. Grinberg, M. Szawiel, Warszawa.
• Cortois, S., Werth, N. i in. 1999. Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, wstęp do polskiego wydania K. Kersten, Warszawa.
• Friszke, A. 1994. Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn.
• Godlewski, T. 1998. Od PRL do III RP. Zmiany systemu politycznego, Olsztyn.
• Kawalec, S. 1979. Demokratyczna opozycja w Polsce. Wydarzenia czerwcowe i rok działalności Komitetu Obrony Robotników, Warszawa.
• Komunizm. Ideologia, system, ludzie. 2001. T. Szarota (red.), Warszawa.
• Marzec 1968. Trzydzieści lat później, t. 1: Referaty. 1998. M. Kula, P. Osęka, M. Zaremba (red.), Warszawa.
• Opozycja w systemach demokratycznych i niedemokratycznych. 2001. K. Łabędź, M. Mikołajczyk (red.), Kraków.
• Paczkowski, A. 2002. Droga do „mniejszego zła”. Strategia i taktyka obozu władzy: lipiec 1980– styczeń 1982, Kraków.
• Spór o PRL. 1996. Wstęp P. S. Wandycz, Kraków.
• Stola, D. 2000. Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968, Warszawa.
• Trembicka, K. 2013. Wrogowie w myśli politycznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Lublin.
• Walicki, A. 1996. Marksizm i skok do królestwa wolności: Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa.
• „Życie Warszawy” – 1977
• „Polityka” – 1990
• „Trybuna Ludu” – 1958, 1968, 1969, 1976, 1977, 1988

Identifiers

DOI

10.17951/k.2014.21.2.105