Kryzys Europy w filozofii Aleksandra Hercena oraz José Ortegi y Gasseta

• Authors: Natalina Michna
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł prezentuje problem kryzysu Europy w ujęciu dwóch myślicieli: dziewiętnastowiecznego rosyjskiego filozofa Aleksandra Hercena oraz hiszpańskiego filozofa pierwszej połowy XX wieku, José Ortegi y Gasseta. Niewątpliwie ich filozofia wyrosła na gruncie odmiennych uwarunkowań historycznych i kulturowych, a także w różnym czasie i miejscu. Paradoksalnie jednak obaj myśliciele prezentowali zaskakująco zbliżone poglądy na naturę i przyczyny trawiącego kulturę europejską kryzysu. Obserwując zmieniającą się w XIX wieku Europę, Hercen antycypował niektóre idee związane z kryzysem Europy, obecne później w myśli Ortegi y Gasseta. W kryzysowym myśleniu Hercena i Ortegi dostrzec można dwie istotne zbieżności: po pierwsze, rodzaj katastrofizmu prezentowanego przez obu myślicieli, po drugie, filozoficzne ujęcie masy i elity społecznej.

DE

Der Artikel stellt das Problem der Krise Europas in der Auffassung zwei Denker dar: des russischen Philosophen aus dem 19. Jahrhundert Alexander Herzen und des spani-schen Philosophen aus der ersten Hälfte des 20. Jahrhunderts José Ortega y Gasset. Ihre Philosophie ist zweifelsohne auf dem Boden anderer historischer und kultureller Bedingungen entstanden, in anderen Zeiten und an anderen Orten. Paradoxerweise zeigten jedoch beide Denker überraschend ähnliche Anschauungen über die Natur und die Gründe der Krise, die die europäische Kultur zehrte. Indem Herzen die Umwälzun-gen im Europa des 19. Jahrhunderts beobachtete, nahm er einige Ideen in Bezug auf die Krise Europas vorweg, die später im Denken von Ortega y Gasset zum Ausdruck kamen. Im Denken über die Krise bei Herzen und Ortega lassen sich zwei wesentliche Übereinstimmungen bemerken: erstens der von beiden Denkern präsentierte Katastrophismus, zweitens die philosophische Auffassung der Masse und der sozialen Elite.

EN

This article presents the problem of the European crisis as seen by two thinkers: the nineteenth-century Russian philosopher Alexander Hercen and the Spanish philosopher of the first half of the twentieth century, José Ortega y Gasset. Undoubtedly their philo-sophy grew on the basis of different historical and cultural circumstances. Paradoxically, both thinkers presented surprisingly similar views on the nature and causes of the crisis consuming European culture. Observing the nineteenth century Europe, Hercen anticipated some of the ideas related to the crisis in Europe, evident later in the thought of Ortega y Gasset. Hercen and Ortega’s thought on crisis is characterized by two basic similarities: firstly, the kind of catastrophism presented by both thinkers; secondly, the philosophical approach to the idea of the mass and social elite.

Keywords

PL

kryzys, katastrofizm, masa ludzka, elita społeczna, Europa, Aleksander Hercen, José Ortega y Gasset

DE

Krise, Katastrophismus, Menschenmasse, soziale Elite, Alexander Herzen, José Ortega y Gasset

EN

crisis, catastrophism, human mass, social elite, Europe, Aleksander Hercen, José Ortega y Gasset

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2015
• Issue: 14

Dates

published

2015

online

2015-10-02

Contributors

author

Natalina Michna

References

• Breczko J., Historia po „końcu historii” (próba ogólnej diagnozy kondycji kultury i polityki Zachodu), „Sofia” 2012, nr 12, s. 69–82.
• Dobieszewski J., Aleksander Hercen – filozofia czynu, filozofia osobowości, [w:] Wokół Leontjewa i Bierdiajewa. Almanach myśli rosyjskiej, red. J. Dobieszewski, Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2001, s. 9–36.
• Encyklopedia powszechna, t. 2, PWN, Warszawa 1984.
• Gawor L., Katastrofizm w polskiej myśli społecznej i filozofii 1918–1939, Wyd. UMCS, Lublin 1999.
• Górski E., José Ortega y Gasset i kryzys ideologii hiszpańskiej, Wyd. PAN Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1982.
• Hercen A., Pisma filozoficzne, t. I, II, tłum. J. Walicka, A. Walicki, PWN, Warszawa 1965.
• Kołakowski A., Historia, kultura, katastrofa, „Przegląd Filozoficzny” 1995, nr 2.
• Kopciuch L., O »specyfice« polskiego katastrofizmu międzywojennego (Witkacy – Znaniecki) na tle koncepcji zachodnich, „Parerga” 2007, nr 3, s. 65–74.
• Kuderowicz Z., Filozofia dziejów, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1983.
• Leszczyna D., Projekt filozofii witalnej w filozofii José Ortegi y Gasseta, „Roczniki Filozoficzne” 2009, t. LVII, nr 1, s. 127–155.
• Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, red. zbiorowa, t. 1, PWN, Warszawa 1984.
• Mazurek S., Wątki katastroficzne w myśli rosyjskiej i polskiej 1917–1950, Wyd. Leopoldinum, Wrocław 1997.
• Ortega y Gasset J., Bunt mas i inne pisma socjologiczne, tłum. P. Niklewicz, H. Woźniakowski, PWN, Warszawa 1982.
• Podolan E., Feudalizm rosyjski w socjologicznej i historiozoficznej spuściźnie Aleksandra Hercena, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2006, t. III, s. 149–156.
• Polit K., Kryzys cywilizacji Zachodu w myśli José Ortegi y Gasseta, Wyd. UMCS, Lublin 2005.
• Rossi P., Zatonięcie bez świadka. Idea postępu, tłum. A. Dudzińska-Facca, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 1998.

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2015.14.111