Unikanie, uległość, troska... woń ciała w społeczno-kulturowym konstruowaniu Obcego

• Authors: Maria Katarzyna Przybylska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozpoznanie znaczenie powonienia w poznaniu człowieka w dyscyplinach humanistycznych należy uznać za niedostateczne, choć w ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania tą tematyką, również wśród badaczy kultury. W niniejszym artykule rolę powonienia w społecznym poznaniu człowieka przeanalizowano z perspektywy ewolucyjnej, historycznej i neurobiologicznej. Starano się wykazać, że kształtowanie nastawień wobec innych może niezwykle efektywnie operować wyobrażeniami odnoszącymi się do woni ciała. Poszukiwano biologicznych mechanizmów, które potencjalnie decydują o skuteczności odwołań do powonienia jako kulturowego narzędzia wytyczania społecznych granic i manipulacji postrzeganiem jednostek w kategoriach „swój”, Inny, Obcy. Celem, jaki stawia sobie autorka, jest zwiększenie świadomości w zakresie możliwej efektywności wykluczającego wpływu języka odnoszącego się do woni ciała, oraz wzbudzenie czujności u odbiorców takich komunikatów.

DE

Die Bewusstwerdung der Bedeutung des Geruchssinns in der Erkenntnis des Menschen in den Geisteswissenschaften kann als ungenügend betrachtet werden, obwohl in den letzten Jahren ein Zuwachs an Interesse an dieser Thematik auch unter den Kulturforschern zu beobachten ist. Im vorliegenden Artikel wird die Rolle des Geruchs in der sozialen Erkenntnis des Menschen aus der evolutionären, historischen und neurobiologischen Perspektive untersucht. Es galt aufzuzeigen, dass das Herausbilden von Einstellungen gegenüber anderen äußerst effektiv mit den Vorstellungen operieren kann, die sich auf den Körpergeruch beziehen. Es wird nach biologischen Mechanismen gesucht, die potentiell über die Wirksamkeit der Geruchsbezüge als eines Kulturwerkzeugs entscheiden, das soziale Grenzen absteckt und die Wahrnehmung von Individuen in den Kategorien des Eigenen und des Anderen / Fremden manipuliert. Die Verfasserin setzt sich zum Ziel, das Bewusstsein der möglichen Effektivität des ausgrenzenden Einflusses der Sprache hinsichtlich des Körpergeruchs zu steigern sowie die Wachsamkeit bei den Empfängern solcher Mitteilungen zu wecken.

EN

The significance of olfaction in social communication and perceptional alignment of people has not been fully recognized in humanities but interest in this issue has been nascent in recent years. And that also in cross-cultural research.The matter is analyzed in the article from an evolutionary, historical and neurobiological perspective. The purpose is to show that perception of the human body’s smell can most effectively shape people’s attitudes to others. The author attempts to identify biological mechanisms potentially determining the effectiveness of odor as a cultural tool defining social boundaries and identifying individuals as “one of us”, “someone”, or “a stranger”.

Keywords

PL

powonienie; woń ciała; wstręt; ewolucja wstrętu; obcy; wykluczenie

DE

Geruchssinn; Körpergeruch; Ekel; die Evolution des Ekels; Ausgrenzung

EN

olfaction; body odor; disgust; evolution of disgust; stranger; exclusion

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2019
• Issue: 27

Dates

published

2019

online

2019-07-30

Contributors

author

Maria Katarzyna Przybylska

References

• Angyal, Andras. „Disgust and related aversions”. The Journal of Abnormal and Social Psychology 36, nr 3 (1941): 393–412.
• Aries, Philippe. Człowiek i śmierć. Tłum. Eligia Bąkowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.
• Billen, Johan. „Exocrine glands and their key function in the communication system of social insects”. Formosan Entomology 2011, nr 31: 75–84.
• Buck, Linda i Richard Axel. „A novel multigene family may encode odorant receptors: a molecular basis for odor recognition”. Cell 65, nr 1 (1991): 175–187. DOI: https://dx.doi.org/10.1016/0092-8674(91)90418-x
• Bystroń, Jan S. Megalomania narodowa. Warszawa: Książka i Wiedza, 1995.
• Collinge, John, Jerome Whitfield, Edward McKintosh, Adam Frosh, Simon Mead, Andrew F. Hill, Sebastian Brandner, Dafydd Thomas i Michael P. Alpers. „A clinical study of kuru patients with long incubation periods at the end of the epidemic in Papua New Guinea”. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B: Biological Sciences 363, nr 1510 (2008): 3725–3739. DOI: https://dx.doi.org/10.1098/rstb.2008.0068
• Corbin, Alain. We władzy wstrętu: społeczna historia poznania przez węch: od odrazy do snu ekologicznego. Tłum. Andrzej Siemek. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1998.
• Darwin, Karol. Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt. Tłum. Konrad Dobrski. Warszawa: Drukarnia Józefa Sikorskiego, 1873.
• Davies, David G., Matthew R. Parsek, James P. Pearson, Barbara H. Iglewski, John W. Costerton, Everett P. Greenberg. „The involvement of cell-to-cell signals in the development of a bacterial biofilm”. Science 280, nr 5361 (1998): 295–298. DOI: https://dx.doi.org/10.1126/science.280.5361.295
• Dias, Brian G. i Kerry J. Ressler. „Parental olfactory experience influences behavior and neural structure in subsequent generations”. Nature neuroscience 17, nr 1 (2014): 89–96. DOI: https://dx.doi.org/10.1038/nn.3594
• Douglas, Mary. Czystość i zmaza. Tłum. Marta Bucholc. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2007.
• Douglas, Mary. Symbole naturalne. Rozważania o kosmologii. Tłum. Ewa Dżurak. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004.
• Dunny, Gary M., Timothy J. Brickman i Martin S. Dworkin. „Multicellular behavior in bacteria: communication, cooperation, competition and cheating”. BioEseys 30, nr 4 (2008): 296–298. DOI: https://dx.doi.org/10.1002/bies.20740
• Felten, David F., Anil N. Shetty. Atlas neuroanatomii i neurofizjologii Nettera, red. wydania polskiego Andrzej Szczudlik. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2012.
• Frazer, George J. Złota gałąź. Tłum. Henryk Krzeczkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978.
• Grygiel, Szymon. „Ciało i świętość. Przypadek XIX-wiecznych świętych starców rosyjskich”. Adeptus 2017, nr 9: 1–21. DOI: https://dx.doi.org/10.11649/a.1417
• Haslam, Nick. „Dehumanization: An integrative review”. Personality nad Social Psychology Review 10, nr 3 (2006): 252–264. DOI: https://dx.doi.org/10.1207/s15327957pspr1003_4
• Hughes, Sylvia. „Antelope Activate the Acacia's Alarm System”. New Scientist 127, nr 29 (1990): 19.
• Karban, Richard, Kaori Shiojiri. „Self-recognition affects plant communication and defence”. Ecology Letters 12, nr 6 (2009): 502–506. DOI: https://dx.doi.org/10.1111/j.1461-0248.2009.01313.x
• Karban, Richard, Kaori Shiojiri, Satomi Ishizaki, William C. Wetzel i Richard Y. Evans. „Kin recognition affects plant communication and defence”. Proceedings of the Royal Society B 280, nr 1756 (2013): 1-5. DOI: https://dx.doi.org/10.1098/rspb.2012.3062
• Karban, Richard, Louie H. Yang i Kyle F. Edwards. „Volatile communication between plants that affects herbivory: a meta-analysis”. Ecology Letters 17, nr 1 (2014): 44–52.
• Kiernikowski, Zbigniew. „Krzyżmo Chrystusa i chrześcijanina”. Liturgia.pl, https://www.liturgia.pl/Krzyzmo-Chrystusa-i-chrzescijanina/ Dostęp: 19.11.2018.
• Miler, Dagmara. „Pozyskiwanie dowodu przy wykorzystaniu ekspertyzy osmologicznej”. W: Katalog dowodów w postępowaniu karnym, red. Paweł Czarnecki, Małgorzata Czerwińska, 257–268. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 2014.
• Mróz, Mirosław. „Śmierć człowieka w ujęciu teologicznym a ewoluujące pojęcie śmierci biologicznej”. Udar Mózgu. Problemy Interdyscyplinarne 8, nr 2 (2006): 49–58.
• Nowicka, Ewa. „Rom jako swój i jako obcy: zbiorowość Romów w świadomości społeczności wiejskiej”. Lud 1995, nr 78: 357–375.
• Passador, Luciano, James M. Cook, Michael J. Gambello, Lynn Rust i Barbara H. Iglewski. „Expression of Pseudomonas aeruginosa virulence genes requires cell-to-cell communication”. Science 260, nr 5111 (1993): 1127–1130. DOI: https://dx.doi.org/10.1126/science.8493556
• Polese, Gianluca, Carla Bertapelle i Anna Di Cosmo. „Role of olfaction in Octopus vulgaris reproduction”. General and Coparative Endocrinology 210, nr 1 (2015): 55–62. DOI: https://dx.doi.org/10.1016/j.ygcen.2014.10.006
• Pokrospki, Marek. Cielesna geneza czasu i przestrzeni. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2013.
• Porter, Jess, Brent Craven, Rehan M. Khan, Shao-Ju Chang, Irene Kang, Benjamin Judkewicz, Jason Volpe, Gary Settles i Noam Sobel. „Mechanisms of scent-tracking in humans”. Nature neuroscience 10, nr 1 (2007): 27–29. DOI: https://dx.doi.org/10.1038/nn1819
• Richard, Freddie-Jeanne i James H. Hunt, „Intracolony chemical communication in social insects”. Insectes Sociaux 60, nr 3 (2013): 275–291. DOI: https://dx.doi.org/10.1007/s00040-013-0306-6
• Rozin, Paul, Jonathan Haidt, i Clark R. McCauley. „Digust”. W: Handbook of Emotions. Third Edition, red. Michael Lewis, Janette M. Haviland-Jones, Lisa Feldman Barrett, 757–776. New York, London: Guilford Press, 2008.
• Shirasu, Mika i Kazushige Touhara. „The scent of disease: volatile organic compounds of the human body related to disease and disorder.” The Journal of Biochemistry 150, nr 3 (2011): 257–266. DOI: https://dx.doi.org/10.1093/jb/mvr090
• Singer, Tania, Ben Seymour, John P. O’Doherty, Klaas E. Stephan, Raymond J. Dolan i Chris D. Frith. „Empathic neural responses are modulated by the perceived fairness of others”. Nature 439, nr 7075 (2008): 466–469. DOI: https://dx.doi.org/10.1038/nature04271
• Stomma, Ludwik. Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1986.
• Süskind, Patrick. Pachnidło, Historia pewnego mordercy. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Świat Książki, 2006.
• Szyf, Moshe. „Lamarck revisited: epigenetic inheritance of ancestral odor fear conditioning”. Nature Neuroscience 17, nr 1 (2014): 2–4. DOI: https://dx.doi.org/10.1038/nn.3603
• Święta Kongregacja Kultu Bożego. „Obrzędy bierzmowania”. Ruch Biblijny i Liturgiczny 28, nr 1–2 (1975): 7–18. DOI: https://dx.doi.org/10.21906/rbl.3274
• Wańczowski, Marian, Mirosław Lenart, współ. Małgorzta Burzak-Janik, Marek Kawa, Ewa Maciesowicz, Marek Szladowski. Księga żałoby i śmierci. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2009.
• Wojciech Zyzak, „Zmysły duchowe w duchowości chrześcijańskiej”. Analecta Cracoviensia 2016, nr 48: 255–276. DOI: http://dx.doi.org/10.15633/acr.2026

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2019.27.153-174