Słowik Kanta, słowik Andersena i mimesis Adorna. Esej śladem XVIII- i XIX-wiecznej prehistorii kilku wątków Teorii estetycznej

• Authors: Jakub Chachulski
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Esej koncentruje się na niektórych aspektach teorii estetycznej Theodora W. Adorno jako szczególnego rodzaju reinterpretacji kantowskich i romantycznych idei piękna naturalnego. Osią przeprowadzonej refleksji jest motyw śpiewu słowika jako paradygmatu piękna natury, wprowadzony przez Kanta w Krytyce władzy sądzenia, i jego reinterpretacja w znanej baśni Hansa Christiana Andersena – oba przywołane w tym samym akapicie pracy Adorna. Napięcie między tymi przeciwstawnymi ujęciami rozpoznane zostaje jako utrzymujące się głęboko w myśli estetycznej frankfurckiego filozofa, szczególnie w kontekście jego kluczowych koncepcji pozoru estetycznego i mimesis.

DE

Der Essay konzentriert sich auf einigen Aspekten der ästhetischen Theorie von Theodor W. Adorno als einer eigenartigen Neuinterpretation von Kantischen und romantischen Ideen des Naturschönen. Die Achse der durchgeführten Reflexion ist das Motiv des Gesanges einer Nachtigall als ein Paradigma der Spontaneität des Naturschönen, das von Kant in Kritik der Urteilskraft eingeführt wurde sowie seine Neuinterpretation in dem bekannten Märchen von Hans Christian Andersen, beide in demselben Kapitel der Schrift von Adorno aufgerufen. Der Begriff der Mimesis bei Adorno wird als Impuls für etwas außerhalb des Subjekts rekonstruiert. Dieser Impuls, der in sich die Spontaneität mit dem Unwillkürlichen, die Reaktivität mit schöpferischem und kreativem Charakter verbindet, hinterfragt letztendlich eine rationale Konstruktion des Subjekts, die durch Abgrenzung des Anderen erfolgt. Die Rekonstruktion lässt erkennen, wie – und in welchem Maß – die frühromantische Vision des Künstlers, der an der Spontanität der Natur teilnimmt, im ästhetischen Konzept Adornos beibehalten werden konnte, indem sie gezwungenermaßen mit der sie verneinenden Artefaktivität gleichzeitig bestand – dem Zug des Scheins, der jedem Kunstwerk immanent ist.

EN

The essay focuses on some aspects of Theodor W. Adorno’s Aestethic Theory viewed as a specific kind of reinterpretation of – as well as discussion with – the Kantian and romantic ideas of natural beauty. The article’s axis is the motif of the nightingale’s singing as a paradigm of natural beauty used by Kant’s in his Critic of the Power of Judgement and its reinterpretation in Hans Christian Andersen’s well-known fairy-tale, both addressed in the same paragraph of Adorno’s study. The reconstruction of Adorno’s concept of mimesis as an impulse towards the non-subjective, combining spontaneity with involuntariness, reactivity with creative and shaping character, and ultimately questioning the rational construction of the subject by dividing it from what is different, allows to show how and to what extent the early romantic vision of an artist participating in the spontaneity of nature could be preserved in Adorn’s aesthetic thought – the same time, however, denied by the indelible artifacticity – semblance character – of the work of art.

Keywords

PL

Immanuel Kant; Theodor W. Adorno; piękno naturalne; mimesis; pozór estetyczny

DE

Immanuel Kant; Theodor W. Adorno; das Naturschöne; Mimesis; ästhetischer Schein

EN

Immanuel Kant; Theodor W. Adorno; natural beauty; mimesis; aesthetic semblance

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2020
• Issue: 29

Dates

published

2020

online

2020-08-24

Contributors

author

Jakub Chachulski

References

• Adorno, Theodor W., Max Horkheimer. Dialektyka Oświecenia. Tłum. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Filozofii i Socjologii PAN, 1994.
• Adorno, Theodor W. Aesthetic Theory. Tłum. Robert Hullot-Kentor. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2002.
• Adorno, Theodor W. Ästhetische Theorie. Berlin: Suhrkamp, 1973.
• Adorno, Theodor W. Essays on Music. Red. Richard Leppert. Tłum. Susan Gillespie. Berkeley – Los Angeles – London: Universisty of California Press, 2002.
• Adorno, Theodor W. O literaturze. Wybór esejów. Red. Lech Burdecki. Tłum. Anna Wołkowicz. Warszawa: Czytelnik, 2005.
• Adorno, Theodor W. Sztuka i sztuki. Wybór esejów. Red. Karol Sauerland. Tłum. Krystyna Krzemień-Ojak. Warszawa: PIW, 1990.
• Adorno, Theodor W. Teoria estetyczna. Tłum. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: PWN, 1994.
• Adorno, Theodor W. Towards a Theory of Musical Reproduction. Notes, a Draft and Two Schemata. Red. Henri Lonitz. Tłum. Wieland Hoban. Cambridge–Malden, MA: Polity Press, 2006.
• Benjamin, Walter. Konstelacje. Wybór tekstów. Red. Adam Lipszyc. Przeł. Adam Lipszyc, An-na Wołkowicz. Kraków: Universitas, 2012.
• Celenza, Anna Harwell. Hans Christian Andersen and Music: The Nightingale Revealed. London – New York: Ashgate, 2017.
• Czekaj, Rafał. Krytyczna teoria sztuki Theodora W. Adorna. Kraków: Universitas, 2013.
• Jameson, Fredric. Late Marxism: Adorno, or, the persistence of the dialectic. London – New York: Verso, 1990.
• Jarvis, Simon. Adorno. Crtical Introduction. New York: Routledrge, 1998.
• Jay, Martin. „Mimesis and Mimetology. Adorno and Lacoue-Labarthe”. W: The semblence of subjectivity: essays in Adorno 's Aesthetic theory. Red. Tom Huhn, Lambert Zuidervaart, 29–53. Cambridge, MA: MIT Press, 1997.
• Kant, Immanuel. Antropologia w ujęciu pragmatycznym. Tłum. Ewa Drzazgowska, Paulina Sosnowska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 2005.
• Kant, Immanuel. Krytyka władzy sądzenia. Tłum. Jerzy Gałecki. Warszawa: PWN, 1986.
• Langguth, Jerome. „Kant Nightingale: Aesthetic Disappointment as Loss of Interpretive Richness”, http://www.academia.edu/4055373/Kants_Nightingale Dostęp 17.08.2020.
• Lukács, György. Historia i świadomość klasowa. Studia o marksistowskiej dialektyce. Tłum. Marek J. Siemek. Warszawa: PWN, 1988.
• Michalski, Rafał. Antropologia mimesis. Studium myśli Waltera Benjamina i Theodora W. Adorna. Nowa Wieś: Wydawnictwo Rolewski, 2008.
• Nicholsen, Shierry Weber. Aesthetic Theory's Mimesis of Walter Benjamin. W: The semblence of subjectivity: essays in Adorno 's Aesthetic theory. Red. Tom Huhn, Lambert Zuidervaart, 54–91. Cambridge, MA: MIT Press, 1997.
• Rampley, Matthew. „Mimesis i alegoria. O Abym Warburgu i Walterze Benjaminie”. Przegląd Kulturoznawczy 2, nr 8 (2010): 54–74.
• Safatle, Vladimir. „Mirrors without images. Mimesis and recognition in Lacan and Adorno”. Radical Philosophy 2006, nr 139: 9–19.
• Schiller, Friedrich. Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy. Tłum. Irena Krońska, Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Czytelnik, 1972.

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2020.29.59-88