Konstrukcja i dekonstrukcja antropocentryzmu: drzewa życia, krzewy, kłącza, korale, szeregi i kladogramy

• Authors: Adam Nobis

Title variants

EN

The Construction and Deconstruction of Anthropocentrism: Trees of Life, Shrubs, Rhizomes, Corals, Series, and Cladograms

Abstracts

DE

Der Platz des Menschen unter den Lebewesen sowie die Welt der Natur werden manchmal in grafischer Form dargestellt. Grafiken erscheinen in wissenschaftlichen Arbeiten, wo sie Forschungen und Konzepte in abgekürzter Form präsentieren. Viele Zeichnungen zeigen die privilegierte Stellung des Menschen, die als Anthropozentrismus bezeichnet werden kann. Er dominiert vor allem in älteren wissenschaftlichen Arbeiten aus dem neunzehnten Jahrhundert sowie aus der ersten Hälfte des zwanzigsten Jahrhunderts. Unter diesen Grafiken lassen sich auch solche finden, auf denen der Anthropozentrismus kaum bemerkbar ist. Dies gilt insbesondere für neuere wissenschaftliche Forschungen aus dem späten zwanzigsten und frühen einundzwanzigsten Jahrhundert. Diese nichtanthropozentrischen Darstellungen neuer Forschungen sind oft eine Polemik des Anthropozentrismus der älteren. Der Anthropozentrismus wird von einer Axiologie begleitet, in der der Mensch für den wichtigsten Wert gehalten wird. Dann werden andere Werte als solche erkannt oder erhalten ihren axiotischen Charakter durch Verbindungen oder Teilhabe am wichtigsten Wert des Menschen. Die Polemik mit dem Anthropozentrismus nimmt den Charakter seiner Dekonstruktion an, die manchmal von der Präsentation eines anderen, alternativen Ansatzes begleitet wird. Wird diese Alternative des Anthropozentrismus auch von einer alternativen Axiologie begleitet? Welche Werte erscheinen darin? Das sind die Fragen, die ich in diesem Text beantworten möchte.

EN

The place of man among living creatures and the world of nature are sometimes presented graphically. Graphics appear in scientific works, where they present research and concepts in an abbreviated form. Many drawings show the privileged position of man, which can be described as anthropocentrism. It dominates especially in the case of older scientific works from the 19th century and from the first half of the 20th century. Among such graphics there are also those in which it is difficult to see anthropocentrism. This is especially true of newer research from the end of the 20th and the beginning of the 21st century. These presentations of new research devoid of anthropocentrism are often polemics with the anthropocentrism of the older ones. Anthropocentrism is accompanied by an axiology in which man is considered the most important value. Other values are considered as such or they acquire their axiotic character as a result of connections with or participation in the most important human value. The polemic with anthropocentrism takes the form of its deconstruction, sometimes accompanied by the presentation of a different, alternative approach. Is this alternative anthropocentrism also accompanied by an alternative axiology? What values appear in it? These are the questions that I would like to answer in this article.

PL

Miejsce człowieka wśród istot żywych i świat przyrody przedstawiane są czasem w postaci graficznej. Grafiki pojawiają się w pracach naukowych, gdzie w skróconej formie prezentują badania i koncepcje. Na wielu rysunkach widoczna jest uprzywilejowana pozycja człowieka, którą określić można mianem antropocentryzmu. Dominuje on zwłaszcza w przypadku starszych prac naukowych z XIX wieku, a także z pierwszej połowy XX wieku. Wśród tych grafik spotkać można i takie, na których trudno dostrzec antropocentryzm. Dotyczy to szczególnie nowszych badań naukowych z końca XX i początku XXI wieku. Te pozbawione antropocentryzmu przedstawienia nowych badań są często polemiką z antropocentryzmem tych starszych. Antropocentryzmowi towarzyszy aksjologia, w której to człowiek jest uznawany za najważniejszą wartość. Inne wartości uznawane są za takie albo uzyskują swój aksjotyczny charakter w rezultacie powiązań czy uczestnictwa w najważniejszej wartości człowieka. Polemika z antropocentryzmem przybiera charakter jego dekonstrukcji, której czasem towarzyszy prezentacja innego, alternatywnego ujęcia. Czy tej alternatywie antropocentryzmu towarzyszy także alternatywna aksjologia? Jakie wartości się w niej pojawiają? To pytania, na które chciałbym odpowiedzieć w tym tekście.

Keywords

DE

Anthropozentrismus; Natur; Mensch; Rassen; Haplogruppen; Bäume des Lebens

EN

anthropocentrism; nature; man; races; haplogroups; trees of life

PL

antropocentryzm; przyroda; człowiek; rasy; haplogrupy; drzewa życia

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2022
• Issue: 33
• Pages: 83-114

Dates

published

2022

Contributors

author

Adam Nobis

• Uniwersytet Wrocławski

References

• Ackermann, Rebecca Rogers, Alex Mackay, Michael L. Arnold. „The Hybrid Origin of ‘Modern’ Humans”. Evolutionary Biology 43, nr 1 (2015): 1–11.
• Blumenbach, Johann Friedrich. „On the Natural Variety of Mankind”. W: Johann Friedrich Blumenbach. The anthropological treatises of Johann Friedrich Blumenbach. Tłum. Thomas Bendyshe. London: Longman, 1865.
• Boas, Franz. Race, Language and Culture. New York: The MacMillan Company, 1940.
• Cohen, Jeffrey Jerome. Stone. An Ecology of the Inhuman. Minneapolis: University of Minnesota Press, 2015.
• Contenau, Georges. Życie codzienne w Babilonie i Asyrii. Tłum. Eligia Bąkowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1963.
• Efti, Tay. Sumeria: The Eastern Source of Western Civilisation. Createspace Independent Publishing Platform, 2016.
• Gilgamesz. Epos babiloński i asyryjski ze szczątków odczytany i uzupełniony także pieśniami szumerskimi przez Roberta Stillera. Tłum. Robert Stiller. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967.
• Hammer, Michael F., August E. Woerner, Fernando L. Mendez, Jeffrey D. Wall. „Genetic evidence for archaic admixture in Africa”. The Proceedings of the National Academy of Sciences 108, nr 37 (2011): 15123–15128.
• Hodder, Ian. Entangled: An Archaeology of the Relationships Between Humans and Things. Chichester: Wiley-Blackwell, 2012.
• Howell, Francis Clark. Early Man. New York: Time, 1965.
• Huxley, Thomas Henry. Evidence as to Man’s Place in Nature. New York: Appleton, 1863.
• Kroeber, Alfred Louis. The Nature of Culture. Chicago: The University of Chicago Press, 1952.
• Moczadło, Rafał. „Mitologiczny kontekst kanonicznych obrazów teorii ewolucji”. Miscellanea Anthropologica et Sociologica 2011, nr 12: 80–89.
• Nobis, Adam. „Człowiek i inne istoty”. Prace Kulturoznawcze 21, nr 3 (2017): 9–11.
• O’Hara, Robert J. „Representations of the Natural System in the Nineteenth century”. Biology and Philosophy 1991, nr 6: 255–274.
• Olsen, Bjørnar. W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przedmiotów. Tłum. Bożena Shallcross. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2013.
• Schlebusch, Carina M., Pontus Skoglund, Per Sjödin, Lucie M Gattepaille, Dena Hernandez, Flora Jay, Sen Li, Michael De Jongh, Andrew Singleton, Michael G. B. Blum, Himla Soo-dyall, Mattias Jakobsson. „Genomic variation in seven Khoe-San groups reveals adaptation and complex African history”. Science 338, nr 6105 (2012): 374–379.
• Sedláček, Tomáš. Ekonomia dobra i zła. W poszukiwaniu istoty ekonomii od Gilgamesza do Wall Street. Tłum. Dariusz Bakalarz. Łódź: Studio EMKA, 2012.
• Stephens, Sonia. „From Tree to Map: Using Cognitive Learning Theory to Suggest Alternative Ways to Visualize Macroevolution”. Evolution: Education and Outreach 5, nr 4 (2012): 603–618.
• Torrens, Erica, Ana Barahona. „Why Are Some Evolutionary Trees in Natural History Museums Prone to Being Misinterpreted?”. Evolution: Education and Outreach 5, nr 1 (2012): 76–100.
• Tylor, Edward B. Primitive culture: Researches into the development of mythology, philosophy, religion, language, art, and custom. London: John Murray, 1920.
• Ukryte teorie nauki. Red. Robert B. Silvers. Tłum. Andrzej Pawelec. Kraków: Znak, 1996.
• Wolf, Aaron B., Joshua M. Akey. „Outstanding questions in the study of archaic hominin admixture”. PLOS Genetics 14, nr 5 (2018): https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5978786/ (dostęp: 27.07.2022).
• https://www.sciencephoto.com/media/679407/view/haeckel-s-scheme-of-evolution (dostęp: 15. 03.2022)
• https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_evolutionary_thought#/media/File:Darwins_first_tree.jpg (dostęp: 15.03.2022)
• https://pl.pinterest.com/pin/225461525068364533/ (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.researchgate.net/publication /234027986_The_Tree_of_Life_Tangled_Roots_and_Sexy_Shoots (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.researchgate.net/publication/234027986_The_Tree_of_Life_Tangled_Roots_and_Sexy_Shoots (dostęp: 15.03.2022)
• http://labs.icb.ufmg.br/lbem/aulas/grad/evol/treeoflife-complexcells.pdf (dostęp: 15.03.2022)
• https://link.springer.com/article/10.1007/s11692-019-09474-w (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.ucdavis.edu/news/reconstruction-ancient-chromosomes-offers-insight-mammalian-evolution (dostęp: 15.03.2022)
• https://research.amnh.org/paleontology/perissodactyl/node/55 (dostęp: 15.03.2022)
• https://imagesociale.fr/3522 (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.gutenberg.org/files/2931/2931-h/2931-h.htm (dostęp: 15.03.2022)
• https://milnepublishing.geneseo.edu/the-history-of-our-tribe-hominini/chapter/primate-classification/ (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.dhushara.com/book/unraveltree/unravel.htm (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Human_evolution (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.newscientist.com/article/dn9989-timeline-human-evolution/(dostęp: 15.03.2022)
• https://www.britannica.com/science/human-evolution (dostęp: 15.03.2022)
• http://humanorigins.si.edu/file/primate-family-tree-780x5200gif (dostęp: 15.03.2022)
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12540910/ (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.nhm.ac.uk/discover/the-origin-of-our-species.html (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.americangeosciences.org/news/earth-redefining-homo-does-our-family-tree-need-more-branches (dostęp: 15.03.2022)
• https://news.berkeley.edu/2013/12/18/neanderthal-genome-shows-evidence-of-early-human-interbreeding-inbreeding/ (dostęp 15.03.2022)
• https://www.pnas.org/content/108/37/15123 (dostęp: 15.03.2022)
• https://archive.org/details/anthropologicalt00blum/page/n17 (dostęp: 15.03.2022)
• https://digital.lib.usu.edu/digital/collection/Complicat/id/391 (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.researchgate.net/publication/315117095_The_Gut_Microbiota_of_Bali_among_the_World_Populations_Connecting_Diet_Urbanisation_and_Obesity (dostęp: 15.032022)
• https://www.phylotree.org/ (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/y-chromosome-haplogroup (dostęp: 15.03.2022)
• https://www.news.com.au/technology/science/evolution/human-evolution-artificial-intelligence-offers-new-clues-to-where-or-what-we-came-from/news-story/d2939cd1aff290e97f77c6b3ddc46016(dostęp: 15.03.2022)
• https://www.eupedia.com/europe/maps_mtdna_haplogroups.shtml (dostęp: 15.03.2022)

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2022.33.83-114

Biblioteka Nauki

31231848