Wartości purytańskie a współczesność. Pytania o ich aktualność w kontekście amerykańskim

• Authors: Piotr Stawiński

Title variants

EN

Puritan Values Today. Remarks on their Topicality in the American Context

Abstracts

DE

Ziel des Artikels ist es, einige Aspekte der Diskussion über die Dauerhaftigkeit und Bedeutung puritanischer Werte im zeitgenössischen Leben der Amerikaner. Die Frage nach dem Einfluss des theologisch-sozialen Denkens des siebzehnten Jahrhunderts auf das Wertesystem zu Beginn der kolonialen und dann staatlichen Realität der Vereinigten Staaten ist einer der bedeutendsten Fäden ihrer Geschichtsschreibung und sozialen Reflexion. Positionen zu diesem Thema entwickelten und erlangten Anerkennung auf verschiedene Weise, in der Regel zentriert um den Glauben an die Existenz dieses Einflusses, unterschiedlich in ihren Ansichten über die Bedeutung seiner einzelnen Elemente und ihre Vitalität. Der Autor vertritt den Standpunkt, dass puritanische Ideale einen bedeutenden Einfluss auf die amerikanische Gesellschaft hatten und zu einer der stärksten Säulen der amerikanischen historischen und kulturellen Identität wurden. Ausgehend von der Charakteristik des Puritanismus, die sich auf wichtige Aspekte der Theologie (Bündnistheologie oder Bundestheologie) bezieht, konzentriert sich die Analyse auf solche Merkmale wie individuelle Freiheit und Eigenständigkeit, Antiautoritarismus, Mitverantwortung mit Elementen der Demokratie und die Wertschätzung von Bildung.

EN

The paper aims to present some aspects of the discussion OF the durability and significance of Puritan values in contemporary life of Americans. The issue of the influence of the 17th-century theological and social thought on the system of values, the colonial at the beginning and then the state reality of the United States, has been one of the most vital themes in their historiography and social reflection. Positions on the matter developed and gained recognition in various ways, but they usually centered around the belief in the existence of the influence, differing in their estimation of the importance of its individual elements and their vitality over the time. The author takes the view that Puritan ideals have significantly influenced American society, becoming one of the strongest pillars of the American historical and cultural identity. Starting with a characterisation of some important aspects of the theology of Puritanism (covenant or federal theology), the analysis focuses on its features such as individual freedom and self-reliance, anti-authoritarianism, co-responsibility with elements of democracy, and respect for education.

PL

Celem artykułu jest przedstawienie niektórych aspektów dyskusji na temat trwałości i znaczenia wartości purytańskich we współczesnym życiu Amerykanów. Kwestia oddziaływania XVII-wiecznej myśli teologiczno-społecznej na system wartości na początku kolonialnej, a potem państwowej rzeczywistości Stanów Zjednoczonych jest jednym z istotniejszych wątków ich historiografii i refleksji społecznej. Stanowiska w tej sprawie rozwijały się i zdobywały uznanie w różny sposób, zwykle skupiając się wokół wiary w istnienie tego oddziaływania, różniąc się poglądem na znaczenie poszczególnych jego elementów i ich żywotność. Autor stoi na stanowisku, że ideały purytańskie wywarły znaczący wpływ na społeczeństwo amerykańskie, stając się jednym z najsilniejszych filarów amerykańskiej tożsamości historycznej i kulturowej. Począwszy od charakterystyki purytanizmu, odwołującej się do ważnych aspektów teologii (teologia przymierza lub federalna), analiza koncentruje się na takich cechach, jak indywidualna wolność i samodzielność, antyautorytaryzm, współodpowiedzialność z elementami demokracji i dowartościowanie edukacji.

Keywords

DE

Religion; Puritanismus; Bundestheologie; traditionelle amerikanische Werte; amerikanische Kultur

EN

religion; Puritanism; Covenant Theology; traditional American values; American culture

PL

religia; purytanizm; teologia przymierza; tradycyjne wartości amerykańskie; kultura amerykańska

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Kultura i Wartości
• Year: 2022
• Issue: 34
• Pages: 143-162

Dates

published

2022

Contributors

author

Piotr Stawiński

• Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Instytut Filozofii i Socjologii, Katedra Socjologii Religii

References

• Andrzejczak, Krzysztof. Opowieści literackiej Ameryki. Zarys prozy Stanów Zjednoczonych od początku do czasów najnowszych. Kraków: Universitas, 2012.
• Beeke, Joel R., Randall J. Pederson. Purytanie. Biografie i dzieła. Tłum. Jacek Sałacki. Warszawa: Grand Rapids – Instytut Tolle Lege, 2010.
• Bercovitch, Sacvan. The American Jeremiad. Madison: University of Wisconsin Press, 2012.
• Bercovitch, Sacvan. The Puritan Origins of the American Self. New Haven: Yale University Press, 1975.
• Bremer, Francis J. Puritanism. A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Bremer, Francis J. The Puritan Experiment. New England Society from Bradford to Edwards. Hanover: University Press of New England, 1995.
• Bryk, Andrzej. „Introduction: The Transatlantic Civilisation and Modernity Today”. Krakowskie Studia Międzynarodowe 2008, nr 1: 9–60.
• Buell, Lawrence. New England Literary Culture. From Revolution Through Renaissance. London: Cambridge University Press, 1986.
• Butts, Francis T. „The Myth of Perry Miller”. The American Historical Review 87, nr 3 (1982): 665–694.
• Chylińska, Bożenna. The Gospel of Work and Wealth in the Puritan Ethic. From John Calvin to Benjamin Franklin. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
• Cohen, Charles Lloyd. God’s Caress: The Psychology of Puritan Religious Experience. New York: Oxford University Press, 1986.
• Collinson, Patrick. The Puritan Character – Polemics and Polarities in Early Seventeenth-century English Culture. Los Angeles: William Andrews Clark Memorial Library, 1989.
• Commager, Henry Steele. American Mind, An Interpretation of American Thought and Character Since the 1880's. New Haven: Yale University Press, 1950.
• Cosby, Brian H. „Toward a Definition of ‘Puritan’ and ‘Puritanism’, A Study in Puritan Historiography”. Churchman 122, nr 4 (2008): 297–314.
• Drozdowicz, Zbigniew. „Portrayals and Appraisals of Puritans and Puritanism”. Humaniora. An Online Journal 29, nr 1 (2020): 15–29. DOI: 10.14746/h.2020.1.2
• Fischer, David H. Albion's Seed. Four British Folkways in America. New York: Oxford University Press, 1989.
• Fischer, Kahlib J. „The Power of the Covenant Idea for Leadership, Reform, and Ethical Behavior”. The Journal of Values-Based Leadership 10, nr 2 (2017): b.s
• Greene, Jack P. Pursuits of Happiness. The Social Development of Early Modern British Colonies and the Formation of American Culture. Chapel Hill: University of North Caroli-na Press, 1988.
• Guanghua, Li. „The Influence of Puritanism on the Shaping of Traditional American Values”. International Journal of English Literature and Social Sciences 6, nr 4 (2021): 222–225. DOI: 10.22161/ijels.64.34
• Hammer, Dean C. „The Puritans as Founders: The Quest for Identity in Early Whig Rhetoric”. Religion and American Culture: A Journal of Interpretation 6, nr 2 (1996): 161–194. DOI: 10.2307/1124007
• Hill, Christopher. Society and Puritanism in Pre-Revolutionary England. London: Pimlico, 2003.
• Kang, Ning. „Puritanism and its Impact upon American Values”. Review of European Studies 1, nr 2 (2009): 148–151. DOI: 10.5539/res.v1n2p148
• Kaufmann, Michael W. Institutional Individualism. Conversion, Exile, and Nostalgia in Puritan New England. Hanover: Wesleyan University Press, 1998.
• Kearny Datesman, Marianne, JoAnn Crandall, Edward N. Kearny. The American Ways. An Introduction to American Culture. White Plains: Pearson Education, 2005.
• Konkle, Lincoln. Thornton Wilder and the Puritan Narrative Tradition. Columbia: University of Missouri Press, 2006.
• Loverenz, David. The Language of Puritan Feeling: An Exploration in Literature, Psychology and Social History. New Brunswick: Rutgers University Press, 1980.
• Miller, Perry. „Declension in a Bible Commonwealth”. Proceedings of the American Antiquarian Society 1941, nr 51: 37–94.
• Miller, Perry. The New England Mind: From Colony to Province. Cambridge: Harvard University Press, 1953.
• Morison, Samuel E. Builders of the Bay Colony. Boston: Northeastern University Press, 1981.
• Murdock, Kenneth B. Literature and Theology in Colonial New England. Cambridge: Harvard University Press, 1949.
• Napierała, Paulina. „Relacje między purytanami a kwakrami w XVII-wiecznej Nowej Anglii”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Sociologica 2, nr 9 (2017): 101–124. DOI: 10.24917/20816642.9.2.7
• Niebuhr, Richard. „The Idea of Covenant and American Democracy”. Church History 23, nr 2 (1954): 126–135.
• Osiatyński, Wiktor. Ewolucja amerykańskiej myśli społecznej i politycznej. Warszawa: PWN, 1983.
• Paul, Heike. The Myths That Made America. An Introduction to American Studies. Bielefeld: Transcript Verlag, 2014.
• Peterson, Mark A. „The Plymouth Church and the Evolution of Puritan Religious Culture”. The New England Quarterly 66, nr 4 (1993): 570–593.
• Potz, Maciej. Teokracje amerykańskie. Źródła i mechanizmy władzy usankcjonowanej religijnie. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.
• Queen, Edward L. II, Stephen R. Prothero, Gardiner H. Shattuck, Jr. Encyclopedia of American Religious History. Boston: Facts On File, 2009.
• Simpson, Alan. Puritanism in Old and New England. Chicago: University of Chicago Press, 1955.
• Spurr, John. English Puritanism 1603–1689. New York: Palgrave Macmillan, 1998.
• Stawiński, Piotr. Boży eksperyment. Purytanie w siedemnastowiecznej Ameryce. Lublin: Polihymnia, 2012.
• Stawiński, Piotr. Demonizm i czary w życiu społecznym purytanów amerykańskich okresu kolonialnego. Częstochowa: WSP, 1997.
• Stawiński, Piotr. „John Winthrop i jego »Wzór chrześcijańskiego miłosierdzia: [1630]«”. W: Doskonałość, zbawienie, rodzina. Z badań nad protestantyzmem, red. Zbigniew Pasek, 59–67. Kraków: WiR Partner, 2005.
• The Puritans. A Sourcebook of their Writings, vol. 1, red. Perry Miller, Thomas H. Johnson. New York: Harper & Row, 1963.
• Uhlmann, Eric Luis, Poehlman, T. Andrew Poehlman, David Tannenbaum, John A. Bargh. „Implicit Puritanism in American Moral Cognition”. Journal of Experimental Social Psychology 47, nr 2 (2011): 312–320. DOI: 10.1016/j.jesp.2010.10.013
• „Wprowadzenie do Teologii Przymierza”, https://www.reformowani.pl/index.php/czytelnia/120-wprowadzenie-do-teologii-przymierza (dostęp 20.12.2022).

Identifiers

DOI

10.17951/kw.2022.34.143-162

Biblioteka Nauki

31231861