Tekla z Wodzickich Małachowska jako protektorka Towarzystwa Dobroczynności w Krakowie. Przyczynek do biografii

• Authors: Elżbieta Krzewska , Ryszard Skrzyniarz
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Bohaterką tekstu jest Tekla z Wodzickich Małachowska (1764–1829), córka Eliasza, starosty krakowskiego, i Ludwiki z Wielopolskich. Tekla była drugą żoną Piotra Małachowskiego (ok. 1730–1799), wojewody krakowskiego. Po śmierci męża zamieszkała w Stopnicy pod Krakowem. Do życia publicznego powróciła w okresie Księstwa Warszawskiego. Wtedy przeniosła się do Krakowa. Włączyła się w działania przy organizacji Towarzystwa Dobroczynności. W lutym 1817 roku została pierwszą prezeską Towarzystwa. Troszczyła się o swoich podopiecznych, organizowała koncerty charytatywne, bale, na których zbierała pieniądze dla Towarzystwa. Walory osobiste i działalność społeczno-charytatywna zyskały jej powszechny szacunek. Do grona przyjaciół zaliczali ją nie tylko przedstawiciele rodów magnackich osiadłych w Krakowie, ale także czołowi intelektualiści epoki, m.in. Jan Śniadecki. Testamentem zapisała 12 tys. złp na edukację dzieci w Niedźwiedziu. Zmarła 22 grudnia 1929 roku, pochowana obok męża w Niedźwiedziu. Towarzystwo było bardzo wdzięczne protektorce za opiekę, dlatego 11 lutego 1821 roku uchwaliło, aby malowane na blasze portrety jej i Stanisława Mieroszewskiego zawiesić w kaplicy ubogich na Wawelu. Portrety te, odbite na miedzi, później rozpowszechnione zostały wśród członków towarzystwa. Po śmierci Małachowskiej 16 stycznia 1830 roku w kaplicy ubogich odprawiono żałobne nabożeństwo za jej duszę. Wygłoszone na nim wtedy kazanie ku czci Tekli Małachowskiej kilka lat później wpisano do pamiątkowej Księgi zmarłych dobroczyńców Towarzystwa.

EN

The person I described in my article is Tekla Małachowska nee Wodzicka (1764–1829), daughter of Eliasz, a starost of Krakow, and Ludwika Wielopolska. Tekla was the second wife of Piotr Małachowski (1730–1799), the governor of Krakow province. After her husband’s death, she settled in Stopnice near Krakow. She came back to public life during the period of the Duchy of Warsaw. Then she moved to Krakow and rendered services to the cause of organizing the Charity Association in Krakow. In February 1817 Małachowska became the first President of the Charity Association. She was taking care of the persons under the Charity Association’s charge, organizing charitable concerts and balls where she assembled money for the Charity Association. Thanks to her personal qualities and welfare-and-social work Małachowska gained the general respect of community. Her friends were not only among the representatives of aristocratic houses but also leading intellectualists of the time, such as Jan Śniadecki, who bequeathed 12 thousands Polish zlotys for education of children in Niedźwiedź. Tekla Małachowska died on 22 December 1829, and was buried with her husband in Niedźwiedź In token of gratitude for her protection, on 11 February 1821 the Charity Association resolved to hang the portraits painted on metal of Tekla Małachowska and Stanisław Mieroszewski in the Chapel of the Poor in the Wawel Castle. These portraits, stamped in copper, were distributed later among the members of the Charity Association. After Małachowska’s death, a funeral mass for her soul was said on 16 January 1830 was. A few years later that sermon was recorded in the commemorative book/visitor’s book of the deceased benefactors of the Charity Association in Cracow.

Keywords

PL

Tekla z Wodzickich Małachowska; Towarzystwo Dobroczynności w Krakowie; filantropia

EN

charity in Krakow; Tekla Wodzicka Małachowska

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Lubelski Rocznik Pedagogiczny
• Year: 2015
• Volume: 34
• Issue: 1

Dates

published

2015

online

2015-09-07

Contributors

author

Elżbieta Krzewska

author

Ryszard Skrzyniarz

References

• Archiwa
• Archiwum Narodowe w Krakowie, Towarzystwo Dobroczynności w Krakowie, sygn. 29/547/24, Księga wspomnień zmarłych dobroczyńców Zakładu i odznaczających się poświęceniem członków Towarzystwa Dobroczynności w Krakowie.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, Towarzystwo Dobroczynności w Krakowie, sygn. 29/547/1, Protokoł pierwszy posiedzeń Towarzystwa Dobroczynności w Krakowie, 1816–1827.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, Towarzystwo Dobroczynności w Krakowie, sygn. 29/547/1, Protokoł drugi posiedzeń Towarzystwa Dobroczynności w Krakowie, 1827–1838.
• Zakład Narodowy im. Ossolińskich, sygn. Manuskrypt 6641/I, Archiwum Wodzickich z Kościelnik, Dziennik i zapiski Tekli z Wodzickich Małachowskiej z lat 1826–1827.
• Opracowania
• Barnaś E. (1997). Powstanie i pierwsze lata działalności Krakowskiego Towarzystwa Dobroczynności (1816–1820). „Zeszyty Naukowe WSP w Rzeszowie. Pedagogika i Psychologia” z. 3, s. 87–99.
• Bąk J. (1975). Opieka społeczna nad sierotami w Krakowskim Towarzystwie Dobroczynności w latach 1816–1916. „Rocznik Krakowski” t. XLVI, s. 99–112.
• Bek J. (1916). Opieka nad sierotami. Lwów.
• Bieniarzówna J. (1976). Mieroszewski (Miroszewski, Mieroszowski) Stanisław h. Ślepowron. W: E. Rostworowski (red.). Polski słownik biograficzny [dalej: PSB], t. 21. Kraków–Wrocław, s. 2–3.
• Bystrzonowski A. (1937). Bystrzonowski Antoni Onufry h. Starykoń. W: W. Konopczyński (red.). PSB. T. 3. Kraków, s. 173–174.
• Czartoryski A. (1830). Pochwała Jana Pawła Woronicza czytana na posiedzeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1830 r. Puławy.
• Dydusiak L. (1938). Zagadnienie żebractwa w Polsce. Borysław.
• Estreicher K. (1978). Bibliografia polska, cz. 1: Stolecie XIX [1800–1880], t. 3: Ł–Q. Warszawa, s. 56.
• Gach P. P. (1973). Sieć szpitali w diecezji krakowskiej w połowie XVIII wieku. Lublin.
• Gach P. P. (2001/2002). Udział zakonów w działalności dobroczynnej na ziemiach polskich w XIX wieku, „Summarium” 30/31, s. 135–149.
• Gajda M. (1988). Krakowskie Towarzystwo Dobroczynności w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 38, s. 143.
• Gerhardt A. (2001). Rodzina Wodzickich w Krakowie w XVIII i XIX wieku. Kraków.
• Głębocki J. T. (1852). Zakłady ku ulżeniu cierpieniom bliźnich obecnie w Krakowie istniejące z krótką wzmianką o dawniejszych, a dziś nie istniejących tego rodzaju. Kraków.
• Górski K. (1931). Kronika Krakowa. Śmiertelność dzieci w zakładach opiekuńczych. „Opieka nad Dzieckiem” R. IX, nr i, s. 22–27.
• Haratyk A. (2002). Rozwój opieki nad dziećmi i młodzieżą w Galicji doby autonomicznej. Wrocław.
• Haratyk A. (2004). Udział społeczeństwa krakowskiego w niesieniu pomocy dzieciom w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. „Przegląd Historyczno-Oświatowy” nr 1/2, s. 85–101.
• Haratyk A. (2007). Udział społeczeństwa galicyjskiego w opiece nad dziećmi ubogimi i osieroconymi (1867–1914). Kraków.
• Hayto L. (1984–1985). Potulicki Bonawentura Michał h. Grzymała (1756–1805). W: PSB. T. 28. Wrocław, 251–252.
• Homola-Skąpska I. (2000). W salonach i w traktierniach Krakowa. „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” 45, s. 191–228.
• Jougan A. (1908). Ks. Prymas Woronicz. Monografia, cz. 1–2. Lwów.
• Kargol T. (2007). Rola ziemianek w powstaniu oraz działalności instytucji opieki społecznej i dobroczynności publicznej Lublina, Warszawy i Krakowa. W: H. Łaszkiewicz (red.). Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III. Panie z dworów i pałaców, t. 2. Lublin, s. 167–184.
• Karpiński A. (1995). Kobieta w mieście polskim w drugiej połowie XVI i XVII wieku. Warszawa.
• Kicińska U. (2013). Wzorzec szlachcianki w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku. Warszawa.
• Kicińska U. (2013–2014). Rola wdowy w rodzinie i społeczeństwie staropolskim na podstawie polskich drukowanych oracji pogrzebowych XVII wieku. „Sensus Historia” 12, s. 135–148.
• Koźmian K. (1858). Pamiętnik […] wspomnienia od 1780 do roku 181. Poznań.
• Krzyżanowska Z. (1931). Dobroczynność w Krakowie. Kraków.
• Kuklo C. (1998). Kobieta samotna w społeczeństwie miejskim u schyłku Rzeczypospolitej szlacheckiej. Studium demograficzno-społeczne. Białystok.
• Kuklo C. (2009). Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej. Warszawa.
• Łętowski L. (1830). Mowa przy żałobnem nabożeństwie J. W. z hrabiów Wodzickich Tekli hrabinie Małachowskiej wojewodziny krakowskiej, prezesowej Towarzystwa Dobroczynności, Damy orderowej gwiaździstej powiedziana w kaplicy Towarzystwa Dobroczynności dnia 16 stycznia 1830 r. przez […]. Kraków.
• Maczakiewicz A. (1930). Mowa przy złożeniu w grobie Niedźwiedzkim przywiezionych z Krakowa zwłok ś.p. J. W. z hr. Wodzickich hr. Tekli Małachowskiej, wojewodziny krakowskiej przez […] plebana w Górce Kościelnickiej w d. 28 Grudnia 1829 miana. Na korzyść ubogich. Kraków.
• Mieroszewscy S. i S. (1964). Wspomnienia lat ubiegłych, przygot. do dr. Maria i Henryk Baryczowie. Kraków.
• Palarczykowa A. (1983). Potocka z Branickich Zofia. W: S. Kieniewicz (red.). PSB. T. 27. Wrocław–Kraków, s. 747–749.
• Panek B. (1986). Krakowskie organizacje charytatywne w latach 1918—1939. Kraków.
• Pugacewicz I. (2008). Wizerunek dobrej wdowy w opiniach Ojców Kościoła i moralistów w epoce wczesno nowożytnej. W: C. Kuklo (red.). Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze. Warszawa, s. 247–260.
• Strojek L., Friedberg M. (1935). Bartsch Walenty. W: W. Konopczyński (red.). PSB. T. 1. Kraków, s. 332.
• Śniadecki J. (1878). Listy […] w sprawach publicznych od 1788 do 1830. Poznań.
• Wawel-Louis J. (1890). Przechadzki kronikarza po Rynku krakowskim. Kraków.
• Wężyk F. (1830). O życiu i zgonie Tekli z Wodzickich Małachowskiej Wojewodziny Krakowskiej, przez […], Senatora Kasztelana, byłego Senatu Królestwa Polskiego. Kraków.
• Wiśniewska H. (2009). Świat płci żeńskiej baroku zaklęty w słowach. Lublin.
• Wodzicki S. (1888). Pamiętniki […]. Kraków.
• Wodzicki Stanisław. W: Bibliografia Literatury Polskiej. Nowy Korbut, t. 6, cz. 1: Oświecenie. Warszawa 1970, s. 439–444;
• Złomska M. Małachowski Piotr h. Nałęcz (ok. 1730–1799). W: PSB, t. 19. s. 409–411.

Identifiers

DOI

10.17951/lrp.2015.34.1.123