Galicyjscy popularyzatorzy zdrowia i higieny przełomu XIX i XX wieku

• Authors: Elżbieta Dolata
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

At the turn of the 19th and 20th century, Galicia became the centre of the Polish hygienic movement, the aim of which was to improve the hygienic situation of the country. On the one hand, owing to the autonomy, it had greater opportunities than other partitioned parts of Poland to exchange ideas and experience, and on the other hand, the difficult living conditions of the population and the very bad sanitary and hygienic situation of the cities and villages imposed a necessity to take drastic actions in this scope. The Polish hygienists, doctors and educators joined the actions for improvement of the hygienic conditions in Galicia. Thearticle presents the chosen figures and the popularizing actions for health and hygiene in two centres, i.e. Cracow and Lviv. Tadeusz Żuliński, the author of the first schoolbook on school hygiene, a pioneer of the hygienic thought in Galicia, acted in Lviv. Furthermore, the following persons were engaged in the hygienic action: Józef Żuliński, Edward Madeyski, Mieczysław Tytus Baranowski, Bolesław Adam Baranowski, Bronisław Kaczorowski, Edmund Cenar, Antoni Durski. Henryk Jordan, the professor of the Faculty of Medicine of the Jagiellonian University, became a famous person in Cracow. Apart from him, Eugeniusz Piasecki, Józef Dietl andZygmunt Wyrobek were involved in social work for promoting hygiene.

PL

Na przełomie XIX i XX wieku Galicja stała się centrum polskiego ruchu higienicznego, którego celem była poprawa sytuacji higienicznej w kraju. Z jednej strony dzięki autonomii miała większe niż inne zabory możliwości wymiany myśli i doświadczeń, z drugiej zaś trudne warunki życia ludności oraz bardzo zła sytuacja sanitarno-higieniczna miast i wsi dyktowały konieczność radykalnych przedsięwzięć w tym zakresie. W działania na rzecz poprawy warunków higienicznych w Galicji włączyli się polscy higieniści, lekarze i pedagodzy. W artykule zaprezentowano wybrane sylwetki oraz działania popularyzatorskie na rzecz zdrowia i higieny w dwóch ośrodkach: Krakowie i Lwowie. We Lwowie działał autor pierwszego podręcznika higieny szkolnej, pionier myśli higienicznej w Galicji Tadeusz Żuliński. W działalność higieniczną byli zaangażowani ponadto: Józef Żuliński, Edward Madeyski, Mieczysław Tytus Baranowski, Bolesław Adam Baranowski, Bronisław Kaczorowski, Edmund Cenar, Antoni Durski. W Krakowie znaną postacią stał się Henryk Jordan, profesor Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Oprócz niego w pracę społeczną na rzecz krzewienia higieny byli zaangażowani: Eugeniusz Piasecki, Józef Dietl, Zygmunt Wyrobek.

Keywords

EN

history of education, hygiene, hygienic education, hygienic movement in Galicia

PL

historia wychowania, higiena, wychowanie higieniczne, ruch higieniczny w Galicji

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Lubelski Rocznik Pedagogiczny
• Year: 2016
• Volume: 35
• Issue: 4

Dates

published

2016

online

2017-06-22

Contributors

author

Elżbieta Dolata

References

• Baranowski B., 1884, Kolonie wakacyjne. Uwagi o potrzebie i sposobach urządzania w naszym kraju. Lwów, Wyd. Nakładem Towarzystwa Pedagogicznego, I Związkowa Drukarnia we Lwowie.
• Baranowski B., 1911, Szkolnictwo ludowe w Galicji w swym rozwoju liczebnym od roku 1868 do roku 1909 z uwzględnieniem stosunków higienicznych. Lwów, Wyd. Nakładem Wydawnictwa „Rodziny i Szkoły”, Drukarnia Udziałowa we Lwowie.
• Baranowski M., 1881, Zarys higieny i dietetyki ciała i ducha w zastosowaniu do młodzieży szkolnej i do wieku dziecięcego. Stanisławów, Wyd. Nakładem dra J. Dankiewicza.
• Baranowski M., 1885, Jakie następstwa pod względem wpływu na zdrowie dzieci sprowadza przepełnienie klas w szkole. „Szkoła”, nr 28, 231.
• Baranowski M., 1888, O ławkach szkolnych i ich wpływie na zdrowie młodzieży. „Szkoła”, nr 22, 186–187.
• Baranowski M., 1894, Higiena szkolna. „Szkoła”, nr 24, 271.
• Bruchnalski K., 1935a, Baranowski Bolesław (1844–1916). W: Polski słownik biograficzny, t. 1. Kraków, Polska Akademia Umiejętności, 276–277.
• Bruchnalski K., 1935b, Baranowski Mieczysław Tytus (1851–1898). W: Polski słownik biograficzny, t. 1. Kraków, Polska Akademia Umiejętności, 282–283.
• Cenar E., 1907, Działalność Edwarda Madeyskiego na polu gimnastyki, Dodatek do „Przewodnika Gimnastycznego Sokół”, nr 1.
• Demel M., 2000, Z dziejów promocji zdrowia w Polsce. Kraków, Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha.
• Dolata E., 2002, Tadeusz Żuliński – biogram. W: Opieka nad dzieckiem w Galicji. Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 207–213.
• Dolata E., 2010, Czasopisma galicyjskie wobec problemów higieny szkolnej. W: I. Michalska, G. Michalski (red.), Czasopiśmiennictwo XIX i XX wieku jako źródło do historii edukacji. Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 253–264.
• Dolata E., 2011, Józef Żuliński i jego wkład w organizację kolonii dziecięcych w Galicji, „Rocznik Komisji nauk Pedagogicznych”, t. 54. Kraków, Polska Akademia Nauk, 17–30.
• Fijałek J., 1998, Tradycje zdrowia publicznego w historii medycyny powszechnej i polskiej. Łódź, Akademia Medyczna.
• Godycki M., 1939, W pięćdziesięciolecie Parku Jordana. „Higiena Szkolna”, t. 1, z. 1. Poznań, 27–32.
• Górski W., 1927, Niepospolita rodzina. Monografia rodziny Żulińskich. Warszawa, Zakłady Drukarskie Wyszyński i S-ka.
• Grot-Toporowicz K., 1967, Wyrobek Zygmunt. W: R. Wroczyński (red.), Słownik biograficzny wychowania fizycznego i sportu. Warszawa, Wydawnictwo PWN, 115–116.
• Gutkowski J., 1893, Korpusy wakacyjne dla uczniów szkół ludowych miasta Lwowa. „Szkoła”, nr 9.
• Jordan H., 1891, O zabawach młodzieży. „Przewodnik Higieniczny”, nr 2, 33–52.
• Jordan H., 1894, Miejski Park dr Jordana w Krakowie. Kraków, Nakładem dra H. Jordana.
• Kacprzak M., 1932, O higienie i zawodzie higienisty. Warszawa, Drukarnia „Siła”.
• Korczyński L., 1899, Zarys dziejów kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego od jej założenia do 1875 roku. Kraków, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarz. Józefa Filipowskiego, 145–172.
• Krzanowski A., 2002, Zygmunt Wyrobek (1872–1939). W: A. Meissner (red.), Opieka nad dzieckiem w Galicji. Rzeszów, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego Sokół we Lwowie, 1892. Lwów, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
• Marcinkowski T., 1988, Początki profilaktyki i medycyny społecznej. W: T. Brzeziński (red.), Historia medycyny. Warszawa, Zakład Wydawnictw Lekarskich, 250–260.
• Meissner A., 1997, Bolesław Adam Baranowski – przedstawiciel galicyjskiej pedagogiki urzędniczej. W: Cz. Majorek, J. Potoczny (red.), Biografie pedagogiczne, seria: Galicja i jej dziedzictwo, t. 9. Rzeszów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 81–92.
• NN, 1889, Wiadomości potoczne. „Przegląd Lekarski” nr 36, 439.
• NN, Wspomnienie pośmiertne, „Szkoła” 1898, nr 49.
• Potoczny J., 1997, Pedagogiczne wyznania Mieczysława Tytusa Baranowskiego. W: Cz. Majorek, J. Potoczny (red.), Biografie pedagogiczne, seria: Galicja i jej dziedzictwo, t. 9. Rzeszów, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 103–110.
• Półwiekowa działalność Towarzystwa Kolonii Leczniczych dla Dzieci we Lwowie 1885–1935, 1935. Lwów, Towarzystwo Kolonii Leczniczych dla Dzieci we Lwowie.
• Regulamin Korpusów wakacyjnych młodzieży szkolnej miasta Lwowa, 1893. Lwów.
• Smarzyński H., 1958, Henryk Jordan – pionier nowoczesnego wychowania fizycznego w Polsce. Kraków, Wydawnictwo PWN.
• Szczepańska B., 2014, Higiena szkolna w Drugiej Rzeczypospolitej. Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Szumowski W., 1938, Józef Dietl jako ojciec balneologii polskiej. Kraków.
• Talarczykówna R., 1939, Zasługi Henryka Jordana na polu higieny i wychowania fizycznego młodzieży. „Higiena Szkolna”, t. 1, z. 1, 16–17.
• Terlecki R., 1990, Oświata dorosłych i popularyzacja nauki w Galicji w okresie autonomii. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Toporowicz K., 1974, Madeyski Edward. W: Polski słownik biograficzny. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Polska Akademia Nauk, 120–121.
• Toporowicz K., 1988, Eugeniusz Piasecki (1872–1947) życie i dzieło. Warszawa–Kraków, Wydawnictwo PWN.
• Vigarello G., 1998, Czystość i brud. Higiena ciała od średniowiecza do XX wieku. Warszawa, Wydawnictwo W. A. B.
• Wolańczyk M., 1948, Durski Antoni Maciej. W: Polski Słownik Biograficzny, t. 6. Kraków, Polska Akademia Umiejętności, 11.
• Wroczyński R., 1975, Henryk Jordan – propagator gier i zabaw ruchowych. Warszawa, Nasza Księgarnia.
• Wrzosek A., 1939–1946, Józef Dietl. W: Polski słownik biograficzny, t. 5. Kraków, Polska Akademia Umiejętności, 158–166.
• Wyrobek Z., 1927, Podjęcie idei Jordanowskiej – zadaniem sekcji wychowania fizycznego i higieny szkolnej. „Wychowanie Fizyczne”, z. 7–8, 187.

Identifiers

DOI

10.17951/lrp.2016.35.4.79