Wychowanie państwowe w Drugiej Rzeczypospolitej w świetle programów szkolnych (po wprowadzeniu Reformy Oświatowej z 1932 roku)

• Authors: Michał Stolarczyk
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Lansowana przez obóz Józefa Piłsudskiego idea budowy wielkomocarstwowej Polski wiązała się z potrzebą stworzenia silnej organizacji państwowej oraz ukształtowania skonsolidowanego, homogenicznego światopoglądowo społeczeństwa, solidarnie i wytrwale pracującego na rzecz dobra najwyższego, czyli – w retoryce sanacyjnej – państwa. Nie mogło się to odbyć bez przyjęcia przez obóz władzy odpowiedniej doktryny wychowawczej i przekucia jej w sprawnie działający system edukacyjny obejmujący jak najszersze kręgi społeczne. W efekcie krystalizująca się po 1926 r. ideologia wychowawcza sanacji zyskała miano tzw. wychowania państwowego2, przez które, urabiając pożądany ideał obywatela-państwowca, spodziewano się „uzdrowić” stosunki społeczne w kraju. Jego konceptualizacją stała się reforma szkolnictwa z 1932 r. przynosząca nową ramę programową. Wytykając starym programom miałkość celów i zbytnią ogólnikowość, autorzy nowej podstawy stawiali na wybitnie praktyczny charakter nauczania. Hasło, jakie miało mu przyświecać, to Polska i jej kultura. Spodziewano się bowiem, iż położenie akcentu na dorobek kulturalny Polski wniesie walor integrujący w zróżnicowane etnicznie społeczeństwo II Rzeczypospolitej. Dawano w ten sposób do zrozumienia, że Polska to spuścizna wielu nacji, które tworzyły jej mozaikę kulturową w swoisty sposób przyczyniającą się do ciągłości państwa, pomimo jego formalnie ponad stuletniej nieobecności zarówno na mapach, jaki i w ludzkiej świadomości. W myśl nowych założeń, najważniejszym dla każdego obywatela winno stać się poszanowanie tej wartości, jakim było państwo, oddanie dla jego rozwoju, kształtowanie poczucia odpowiedzialności obywatelskiej niezależnie od przynależności do grupy narodowej. Krzewienie tychże wzorców musiało odbywać się na wielu płaszczyznach życia społecznego, nie tylko instytucjonalnej. Stąd kładziono nacisk na powiązanie pracy dydaktycznej z oddziaływaniem wychowawczym, pracy szkolnej z pozaszkolną. Niniejszy artykuł zajmuje się analizą założeń programów szkolnych, szkoły powszechnej i średniej pod kątem treści związanych z wychowaniem państwowym.

EN

The idea of ensuring Poland the status of power, promoted by Józef Piłsudski’s camp, entailed the need to create a strong state organization and shape consolidated society, homogenous in respect of its world view, solidarily and persistently working for the highest good, that is, the state, if taken into consideration the rhetoric of the sanation camp. This could not be done without the adoption of the appropriate educational doctrine and its conversion into an efficient educational system covering possibly the broadest spectrum of society. As a result, crystallising after 1926, the educational ideology of the sanation became known as the so-called state education, which, by shaping the desired ideal of the citizen – the state adherent – was expected to “remedy” social relations in the country. The school reform of 1932, bringing a new program framework, became its conceptualization. By pointing out shallowness of goals drawn in the old curricula and their excessive vagueness, the authors of the new core curriculum focused on the very practical character of teaching. The slogan that followed it was “Poland and its culture”. It was expected that emphasisng the cultural heritage of Poland would have an integrative value in the ethnically diversed society of the Second Polish Republic. This gave rise to an implication that Poland was the legacy of many nations that created its cultural mosaic, contributing in a unique manner to the continuity of the state, despite its formal, over 100-year absence both on maps and in human consciousness. According to new assumptions, the most important for every citizen was to respect the value of the state, to be devoted to its development, to shape a sense of civic responsibility regardless of belonging to the specified national group. The promotion of these patterns had to take place on many levels of social life, not only on the institutional one. Hence, emphasis was placed on linking didactic work with educational influence and school work with non-school activities. This article deals with the assumptions of curricula in a relation to teaching contents referring to the state education.

Keywords

PL

wychowanie państwowe, ideologia, programy szkolne, sanacja, integracja

EN

state education, ideology, curricula, sanation, integration

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Lubelski Rocznik Pedagogiczny
• Year: 2018
• Volume: 37
• Issue: 3

Dates

published

2018

online

2019-04-19

Contributors

author

Michał Stolarczyk

References

• AKTY PRAWNE
• Dz.U. MWRiOP 1937, R. 20, nr 11.
• Ustawa o ustroju szkolnictwa. (Projekt komisji, powołanej przez ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego), 1927. Warszawa.
• Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Okres III. Druk nr 508.
• INNE MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
• Program nauki religii rzymsko-katolickiej w publicznych szkołach powszechnych pierwszego stopnia z polskim językiem nauczania, 1938. Lwów.
• Program nauki w gimnazjach państwowych z polskim językiem nauczania (tymczasowy), 1934. Lwów.
• Program nauki w gimnazjum państwowym. Religia rzymsko-katolicka, 1933. Lwów.
• Program nauki w liceum ogólnokształcącym. Przysposobienie wojskowe. Wydział humanistyczny, klasyczny, matematyczno-fizyczny i przyrodniczy. (Projekt), 1937. Lwów.
• Program nauki w publicznych szkołach powszechnych drugiego stopnia z polskim językiem nauczania, 1936. Lwów.
• Program nauki w publicznych szkołach powszechnych pierwszego stopnia. Historia (Projekt), 1935, Lwów.
• Program nauki w publicznych szkołach powszechnych pierwszego stopnia. Śpiew (Projekt), 1935. Warszawa-Lwów.
• Program nauki w publicznych szkołach powszechnych trzeciego stopnia z polskim językiem nauczania (tymczasowy), 1934. Lwów.
• Program nauki w publicznych szkołach powszechnych trzeciego stopnia. Historia (Projekt), 1933. Warszawa-Lwów.
• Program nauki w publicznych szkołach powszechnych trzeciego stopnia. Geografia, 1935. Lwów.
• Wytyczne dla autorów programów szkół ogólnokształcących. Szkoła powszechna. Gimnazjum, 1932. Lwów.
• Wytyczne dla autorów programów szkół ogólnokształcących. Szkoła powszechna I i II stopnia o 5 i 6 nauczycielach, 1934, Lwów.
• ARTYKUŁY I OPRACOWANIA PRZED 1939
• Aleksandrzak S., 1933, Jak realizować wychowanie państwowe terenie szkoły w związku z nauczaniem rachunków?. „Praca Szkolna”, nr 12.
• Araszkiewicz F.W., 1978, Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej. PWN, Warszawa.
• Araszkiewicz F.W., 1971, Geneza ustaw z roku 1932 o szkolnictwie państwowym i powszechnym. „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, z. 4.
• Arnold S., 1930, Teoretyczne podstawy Nauki o Polsce Współczesnej. „Zrąb”, t. 3.
• Balicki J., 1934, Prace Ministerstwa nad programami szkół ogólnokształcących w związku z realizacją ustawy o ustroju szkolnictwa. „Oświata i Wychowanie”, nr 8–10.
• Berger A., 1933/34, Wychowanie obywatelsko-państwowe w nauczaniu matematyki. „Praca Szkolna”, nr 3.
• Bystroń J.S, 1934, Szkoła jako zjawisko społeczne. Skł. Gł. Książnica-Atlas, Warszawa.
• Chałasiński J., 1930, Dwie koncepcje nauki obywatelstwa i dwa typy podręczników. „Oświata i Wychowanie”, z. 9.
• Chmura F., Doering M., 1933, Ćwiczenia cielesne w szkole powszechnej. Nakładem S-ki Wydawniczej A. Gmachowski i S-ki Częstochowa.
• Czerwiński S., 1934, O nowy ideał wychowawczy. Wydawnictwo Towarzystwa Kultury i Oświaty, Warszawa.
• Dancewiczowa I., 1933, Jak realizować nowy program języka polskiego, cz. I. Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Drzewiecki S., 1934a, Wychowanie obywatelsko-państwowe a nauka języka polskiego. W: Z teorji i praktyki wychowania. Wydaw. Kuratorjum Okręgu Szkolnego, Warszawa.
• Drzewiecki S., 1934b, Wychowanie obywatelsko-państwowe w nowych programach. Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Dutkiewicz J., 1937, Dydaktyka nauki obywatelstwa, [w:] Encyklopedja wychowania, t. 2, pod red. S Łempiskiego i in. Wydaw. „Naszej Księgarni” Zw. Naucz. Polskiego, Warszawa.
• Hłasko-Pawlicowa A., 1936, Więcej geografii politycznej. „Gimnazjum”, nr 6
• Hoszowska W., 1933a, Zajęcia praktyczne w zakresie kultury życia codziennego w szkole powszechnej. Nasza Księgarnia, Warszawa.
• Hoszowska W., 1933b, Jak realizować nowy program historii, cz. 1. Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Jędrzejewicz J., 1930, Współczesne zagadnienie wychowawcze. „Zrąb” nr 1.
• Kijas J., 1932, Wychowanie obywatelsko-państwowe w nauczaniu języka polskiego. „Polonista”, r. II, z. 4.
• Kosiński K., 1930, Wychowanie obywatelskie a nauka historii literatury w szkole średniej. „Zrąb”, t. 2.
• Kosiński M., 1937, Biologia w nowym gimnazjum. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 14.
• Kuchta J., 1934, Psychologja dziecka wiejskiego a praca szkolna: ze szczególnym uwzględnieniem „zajęć cichych”. Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Łempicki S., 1939, Polska pieśń narodowa jako czynnik wychowawczy. „Kultura i Wychowanie”, z. 2.
• Machowski S., 1933, Wychowanie gospodarcze w nowych programach. Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Michałowska J., 1935, Oblicze nowych programów. Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Michałowska J., 1933, Zagadnienia wychowawcze w nowych programach. Gebethner i Wolff, Warszawa.
• Mścisz M., 1936, Geografia w nowym programie gimnazjum ogólnokształcącego. „Gimnazjum”, nr 8/9.
• Petrykowski R., 1927, O naprawę programu szkolnego. Metoda pracy nad reformą programu powszechnej. Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, Warszawa.
• Pohoska H., 1934, Wychowanie obywatelsko-państwowe. W: S. Łempicki i in. (red.), Encyklopedia wychowania, t. 1: Wychowanie, cz. 2. Wyd. „Naszej Księgarni”, Związku Nauczycielstwa Polskiego,Warszawa.
• Saloni J., 1936, O celach nauczania języka polskiego, „Polonista”, z. 4.
• Skwarczyński A., 1934, Myśli o nowej Polsce. Drukarnia Artystyczna, Warszawa.
• Śliwiński F., 1928, Ustawodawstwo szkolne i organizacja polskich władz szkolnych oraz szkolnictwa wszystkich stopni w wszystkich stopni w Polsce Odrodzonej. Rada Szkolna Okręgowa Łódzka, Łódź.
• Ubysz S., 1933, Ćwiczenia cielesne jako czynnik wychowania moralnego. „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 3–4.
• Walek-Czernecki T., 1930, Kultura klasyczna a wychowanie państwowe. „Zrąb”, t. 3.
• Wittekówna M., 1935, Wychowanie fizyczne w służbie ideału. „Zrąb”, t. 22.
• ARTYKUŁY I OPRACOWANIA PO 1939
• Bartnicka K., 1972, Wychowanie państwowe. „Rozprawy z dziejów oświaty”, t. 15, Wrocław.
• Felchner A., 2014, Współczesne dylematy wokół wychowania państwowego. „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika”, t. 23, s. 15–31.
• Garbowska W., 1976, Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1932–1939. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Glimos-Nadgórska A., 2010, Edukacja historyczna w Drugiej i Trzeciej RP – podobieństwa i różnice w kontekście sytuacji politycznej. W: M. Fic, L. Krzyżanowski, M. Skrzypek (red.), Dwa dwudziestolecia Rzeczypospolitej. Oświata – religia – kultura i społeczeństwo. Próba bilansu, t. 1. 4DPlus, Katowice.
• Glimos-Nadgórska A., 2015, Miejsce nauczania historii w polskim systemie edukacyjnym XX wieku. „Prace Historyczne”, nr 142(2).
• Grochowski L., 1996, Studia z dziejów polskiej szkoły i pedagogiki lat międzywojennych: w kontekście europejskim. Warszawa, Żak.
• Iwanicki M., 1986, O ideowo-wychowawczym oddziaływaniu sanacji na młodzież szkolną i akademicką. Siedlce, WSR-P.
• Jakubiak M.A., 2003, Ideologia wychowawcza sanacji. „Saeculum Christianum”, nr 1.
• Juśko E., Patriotyzm w wychowaniu szkolnym dziś i wczoraj. Działania wychowawcze szkół powszechnych powiatu tarnowskiego w zakresie patriotyzmu w latach 1918–1939 www.kul.pl/files/803/biblioteczka_cyfrowa/jusko_Patriotyzm_w_wychowaniu.pdf
• Juśko E., 2003, Szkolnictwo powszechne w powiecie tarnowskim w latach 1918–1939. Lublin, TNKUL.
• Kamińska J., 2014, Wokół pacy doktorskiej Anny Radziwiłł. „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 1–2.
• Konopka H., 1986, Spór o oblicze ideowo-wychowawcze szkoły polskiej w latach 1918–1939. W: J. Maternicki (red.), Problemyedukacji historycznej i obywatelskiej młodzieży w latach 1918–1939. Warszawa, Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych.
• Konopka H., Wójcik-Łagan H., Stępnik A.,1986, Problemy edukacji historycznej i obywatelskiej młodzieży w latach 1918–1939. Warszawa, Centralny Ośrodek Metodyczny Studiów Nauk Politycznych.
• Kulczykowska A., 1972, Programy nauczania historii w Polsce 1918–1932. PWN, Warszawa.
• Magiera E., 2003, Wychowanie państwowe w szkolnictwie powszechnym Drugiej Rzeczypospolitej. Szczecin, Wydawnictwo Naukowe UŚ.
• Malinowski L., 2015, Wychowanie państwowe w Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
• Przerembska V., 2008, Ideały wychowania w edukacji muzycznej w II Rzeczypospolitej. Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Radziwiłł A., 1966, Ideologia wychowawcza sanacji i jej odbicie w polityce szkolnej w latach 1926–1939. Warszawa, maszynopis pracy doktorskiej sygn. WH 530–269.
• Radziwiłł A., 2014, Ideologia wychowawcza sanacji i jej odbicie w polityce szkolnej w latach 1926–1939. „Kwartalnik Pedagogiczny”, 59, nr 1/2.
• Sadowska J., 2001, Ku szkole na miarę Drugiej Rzeczypospolitej. Geneza, założenia i realizacja reformy Jędrzejewiczowskiej. Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Sadowska J., 2004, Wychowanie państwowe i jego odbicie w programach szkolnych doby sanacji. „Res Historica”, z. 16.

Identifiers

DOI

10.17951/lrp.2018.37.3.215-235