Słaba płeć? O nauczycielkach domowych w Królestwie Polskim w XIX i początkach XX wieku

• Authors: Monika Hajkowska
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rozwój ruchu emancypacyjnego w XIX wieku przyczynił się do podejmowania pracy przez przedstawicielki płci pięknej. Posiadanie męża i rodziny nie zaspokajało ich potrzeb i ambicji. Redakcje czasopism kobiecych wychodziły naprzeciw oczekiwaniom kobiet, informując o potencjalnych zawodach, w których mogłyby się realizować. Praca w zawodzie nauczycielki domowej była uznawana za atrakcyjną. Jednak niewiele kobiet zdawało sobie sprawę, że jest to zawód trudny, wymagający poświęcenia. W walce o posadę rywalizowały nie tylko z kobietami, ale również z mężczyznami. Musiały zjednać sobie pracodawców i ich rodziny, zaskarbić względy uczniów. Nierzadko z uwagi na dużą ilość obowiązków odkładały plany o założeniu rodziny na później lub całkiem z nich rezygnowały, wybierając samotne życie. Niewiele z nich potrafiło łączyć pracę z obowiązkami rodzinnymi.

EN

The development of the emancipation movement in the nineteenth century contributed to taking up employment by the representatives of the fair sex. Being married and having family did not satisfy women's needs and life ambitions. The editors of women's magazines addressed their expectations by providing information about potential professions in which they could find career fulfillment. Working as a home teacher was considered attractive. However, few women realized that it was a difficult profession requiring sacrifice. In a fight for the position, they competed not only with women but also with men.  They had to gain the support of the employers and their families and win the favor of the students. Not infrequently, due to a large number of duties, they postponed plans to start a family or relinquished them, choosing a single life. A small group of them was able to combine work with family responsibilities.

Keywords

PL

nauczycielka domowa; Królestwo Polskie; płeć; emancypacja

EN

female home teacher; The Kingdom of Poland; gender; emancipation.

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Lubelski Rocznik Pedagogiczny
• Year: 2020
• Volume: 39
• Issue: 1

Dates

published

2020

online

2020-04-09

Contributors

author

Monika Hajkowska

• Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Instytut Pedagogiki, Zakład Historii Wychowania i Pedagogiki Porównawczej

References

• „Cirkular po Warszawskomu Uczebnomu Okrugu”, 1898, nr 1,38; nr 10, 288.
• „Kurier Warszawski” 1849, nr186, 920; nr 301, 1594; 1851, nr 30, 155; nr 177, 944; nr 263, 1388.
• „Przegląd Pedagogiczny” 1888, nr 5, 60; 1895, nr 14, 215; 1898, nr 4, 52.
• AP L, GWL, sygn. 509. Pismo S. Czernickiego z dn. 31 grudnia 1847 r.
• AP L, GWL, sygn, 510, sygn. 512.
• AP L, GWL, sygn. 516. Świadectwo wydane przez Kuratora ON W z dn. 1 czerwca 1844 r.
• AP L, GWL, sygn. 516. Świadectwo wydane przez Kuratora ON W z dn. 16 maja 1845 r.
• AP L, GWL, sygn. 521. Świadectwo wydane przez Kuratora ON W z dn. 7 marca 1844 r.
• AP L, GWL, sygn. 562. Wykaz imienny guwernerów i nauczycieli prywatnych w guberni lubelskiej za rok 1841/42.
• Arct A., 1962, Okruchy wspomnień. Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1962.
• B.A., 1872, Wiadomości literackie. Kilka myśli o wychowaniu i wykształceniu niewiast naszych przez Dzieduszycką A. „Kronika Rodzinna”, nr 8, 115–117.
• Baculewski J., 1968, Konopnicka Maria. W: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny. T. 13. Wrocław – Warszawa – Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 576.
• Caban W., 1992, Nauczycielki w szkołach elementarnych w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku. W: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów. T. 2, cz. 1. Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 257–265.
• Czesława M., 1900, Z życia nauczycielki. „Bluszcz”, nr 36, 284.
• Eger E., 1874, Słówko o obowiązkach rodziców i nauczycielek w prowadzeniu dzieci. „Kronika Rodzinna”, nr 12, 191–200.
• Garczyńska M., 1896, W kwestii położenia nauczycielek. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 6, 103.
• Goździewicz J., 1904a, Kwestya kobieca ze stanowiska społeczno – etycznego. Poznań, nakł. i dr. Druk. i Księg. św. Wojciecha.
• Goździewicz J.1904b, O emancypacyi zarobkowej kobiet. Poznań, nakł. i dr. Druk. i Księg. św. Wojciecha.
• Grodzicka M., 1999, Wśród polskich pól przed laty. wspomnienia. Włocławek, „Lega”.
• Grudzińska A., 1914, O powołaniu kobiety. W: A. Szycówna (red.), Dziewczę polskie. Książka zbiorowa dla dorastających panien. Warszawa, E. Wende.
• Hajkowska M., 2009, Zatrudnienie, praca i warunki bytowe
• nauczycieli domowych w Królestwie Polskim. W: S. Popek, A. Winiarz (red.), Nauczyciel. Zawód. Powołanie. Pasja. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, s. 126–140.
• Ilnicka M., 1893, Zarobkowa praca kobiety. „Bluszcz”, nr 5, 33–34.
• Iwański A. (senior), 1968, Pamiętniki 1832–1876. W: A. Iwański (junior). Wspomnienia 1881–1939. Słowo wstępne J. Iwaszkiewicz, opracował W. Zawadzki. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Janiszewska J., 1866, Kobieta na katedrze. „Kółko Domowe”, z. 6, 37–39.
• Jaworski K., 1968, Wywoływanie cieni. Lublin, Wydawnictwo Lubelskie.
• J.K., 1895, Kilka słów o materialnem położeniu nauczycielek. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 14, 215.
• J.M., 1886, Położenie nauczycielek. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 3, 41.
• J.M., 1904, Opieka nad kobietami poszukującymi pracy u nas i na zachodzie. W: Kobieta współczesna. Książka zbiorowa. Nakład tygodnika „Bluszcz”. Warszawa skł. gł. w Księgarni Gebethnera i Wolffa, 304–315.
• Kaczyński T., 1987, Z żółtym kuferkiem. Wspomnienia ludowca i nauczyciela. Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Kieniewicz A., 1989, Nad Prypecią, dawno temu. Wspomnienia zamierzchłej przeszłości. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kleniewska M., 2002, Wspomnienia. Redakcja i opracowanie tekstu. W. Włodarczyk. Wilków, Regionalne Towarzystwo Powiślan.
• Koestler N., 1992, Kobiety polskie między społeczeństwem tradycyjnym a nowoczesnym. W: Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX
• i XX w. Zbiór studiów. T. 2. , cz. 1,Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 31–43.
• Kopczyński B., 1959, Przy lampce naftowej. Wspomnienia o dawnej Warszawie, Krakowie, wędrówkach z farbami, spotkanych ludziach 1882–1952. Warszawa, Czytelnik.
• Kowalska-Glikman S., 1990, Kobiety w procesie przemian społecznych w Królestwie Polskim w XIX wieku. W: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w. Zbiór studiów. Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 10–24.
• K.L., 1898, Dola i niedola nauczycieli szkół prywatnych. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 5, 53–54.
• Listy z praktyki nauczycielskiej, 1875, „Opiekun Domowy”, nr 29, 455– 456.
• M.W., 1887, Pewne drogi pracy dla kobiet. „Kronika Rodzinna”, nr 20, 609–612.
• Mitkiewicz K., 1970, Spojrzenie wstecz. Warszawa, Czytelnik.
• Młoda Nauczycielka, 1888, Głosy wychowawców. Francuzo – i muzykomanija. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 10, 117–118.
• Nauczycielka, 1896, O położeniu nauczycielek. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 8, s. 143–144.
• Niedźwiedzki W., 1909, Słownik języka polskiego. Z udziałem K. Króla. T. 5. Warszawa, nakł. prenumeratorów i kasy im. Mianowskiego.
• Nietyksza M., 1990, Przemiany aktywności zawodowej kobiet. Warszawa na przełomie XIX i XX wieku. W: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w. Zbiór studiów. Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 139–160.
• Niklewska J., 1992, Być kobietą pracującą – czyli dola warszawskiej nauczycielki na przełomie XIX i XX wieku. W: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów. T. 2. Cz.1. Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 267–280.
• Ogłoszenia, 1895, „Przegląd Pedagogiczny”, nr 1, 8; nr 7, 100.
• Olszyc J. dr, 1877, Proletaryat kobiecy. II. Stosunki ekonomiczne dawniejsze i obecne. „Kronika Rodzinna”, 1877, nr 13, 193–194.
• Orzeszkowa E., 1873, Kilka słów o kobietach. Warszawa, S. Lewental.
• Orzeszkowa E., 1896, W kwestyi równouprawnienia kobiet wobec nauki, pracy i dostojności ludzkiej (List otwarty do kobiet niemieckich). „Bluszcz”, 1896, nr 53, 418–419.
• Orzeszkowa E., 1897, W kwestyi równouprawnienia kobiet wobec nauki, pracy i dostojności ludzkiej (List otwarty do kobiet niemieckich). „Bluszcz”, nr 3, 20–21.
• Orzeszkowa E., 1948, Nad Niemnem. T. 1. Warszawa Gebethner i Wolff.
• Pachucka R., 1914, Wybór zawodu i nauczycielstwa. „Dziecko”, z. 8/9, 460–461.
• Porazińska J., 1988, I w sto koni nie dogoni. Gawęda o moim dzieciństwie. Warszawa, Czytelnik.
• Prus, B., 1957, Kroniki. T. 6. Opracował Z. Szweykowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Rogowska P.K., 2000, Pamiętnik warszawskiej pensjonarki. Warszawa: „DiG”.
• Rogożewski R., 1914, Wybór zawodu. „Dziecko”, 1914, z. 8/9, 457–458.
• Skrzyńska K., 1902, Co robić z sobą. Praca zawodowa kobiet. „Tygodnik Ilustrowany”, nr 7, 122–123.
• Słownik języka polskiego, 1861, wypracowany przez A. Zdanowicza, M. Bachuna
• Szynkę, J. Filipowicza, W. Tomaszewicza, F. Czepielińskiego i W. Korotyńskiego, z udziałem B. Trentowskiego, cz. 1. Wilno, M. Orgelbrand.
• Słowo prawdy. Do moich towarzyszek, 1884, „Biesiada Literacka”, nr 430, 203.
• Stachowicz I. (Czajka), 1958, Córka czarownicy na huśtawce. Warszawa, Czytelnik.
• Struve H., 1867, O emancypacyi kobiet. „Kronika Rodzinna”, nr 4, 49–53.
• Sukertowa-Biedrawina E., 1965, Dawno a niedawno: wspomnienia. Olsztyn, Pojezierze.
• Szczęsna, 1887, Ziarnko gorczycy. „Bluszcz”, nr 3, 23.
• Szwarc A., 1992, Aspiracje edukacyjne i zawodowe kobiet w środowiskach inteligencji Królestwa Polskiego u schyłku XIX wieku. W: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów. T. 2, cz. 1. Warszawa, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, 31–43.
• Szyc A., 1904, Kobieta w pedagogice. Znaczenie i warunki pracy wychowawczej. W: Kobieta współczesna. Książka zbiorowa. Nakład tygodnika „Bluszcz”. Warszawa skł. gł. w Księgarni Gebethnera i Wolffa.
• Szycówna A., 1909, Nauczanie domowe. W: J.T. Lubomirski, E. Stawiński, S. Przystański, J.K. Plebański (red.), Encyklopedya Wychowawcza. T. 7. Warszawa, skł. gł. Księg. Gebethner i Wolff.
• Szycówna A., 1908, Kobieta w pedagogice. Matka. T. 7. Warszawa, skł. gł. w Księgarni Gebethnera i Wolffa.
• Szycówna A., 1915, O powinnościach nauczyciela i jego kształceniu. Warszawa, Księgarnia J. Lisowskiej.
• Tańska K., 1876, Pamiątka po dobrej matce. W: N. Żmichowska (red.), Dzieła Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. T. VIII , Warszawa, 310, 314.
• Tatarkiewiczowie W.T., 1979, Wspomnienia. Posłowie K. Tatarkiewicz. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Trentowski B., Trentowski o kobietach (Z rękopisu). „Bluszcz”, 1899, nr 8, 57–58.
• Tyszkówna J., 1914, Nauczycielka a wakacye. „Dziecko”, 1914, nr 7, 398.
• W.H., 1895, Praca nocna i wyczerpanie mózgowe. „Przegląd Pedagogiczny”, nr 12, 181–182.
• Walewska C., 1914, Co robić po skończeniu pensyi. W: A. Szycówna, (red.), Dziewczę polskie. Książka zbiorowa dla dorastających panien. Warszawa, E. Wende, 55–68.
• Wawrzykowa-Wierciochowa D., 1975, Wysłouchowa. Opowieść biograficzna. Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Waydel-Dmochowska J., 1958, Dawna Warszawa. Wspomnienia. Warszawa, Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Wernic H., 1958, Przewodnik wychowania. W: R. Wroczyński (oprac.) Pedagogika pozytywizmu warszawskiego. Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wiercieński H., 1974, Pamiętniki. Lublin, Wydawnictwo Lubelskie.
• Z pedagogiki, 1868, „Bluszcz”, nr 1, 58.
• Żardecki W., 1914, Wychowawca domowy. I., „Dziecko”, z. 1, 2.
• Żarnowska A., 2000, Praca zarobkowa kobiet i ich aspiracje zawodowe w środowisku robotniczym i inteligenckim na przełomie XIX i XX wieku. W: A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i praca: wiek XIX i XX : zbiór studiów. T. 6 Warszawa, „DiG”, 29–52.

Identifiers

DOI

10.17951/lrp.2020.39.1.11-26