Początki praktyki opiekuńczo-wychowawczej i kształtowania się publiczno-prawnego systemu opieki nad dzieckiem w Piotrkowie Trybunalskim do 1918 roku

• Authors: Katarzyna Magdalena Szymczyk
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Troska o dzieci pozbawione opieki rodzicielskiej jest jednym z najstarszych obowiązków społeczności wobec swych najsłabszych przedstawicieli. Na przestrzeni wieków to do dzieci opuszczonych i sierocych w pierwszej kolejności kierowano działania pomocowe. Od wieków również rozwijano i doskonalono formy niesionej pomocy. Bodaj najstarsze z nich miały charakter samorzutnych inicjatyw indywidualnych bądź społecznych, jeszcze niezorganizowanych, często okazjonalnych, powodowanych ludzką empatią, niekiedy noszących znamiona biologicznego ratownictwa. Mowa tu przede wszystkim o akcjach dożywiania lub zapewnienia schronienia. Kolejne formy były związane z dobroczynną działalnością Kościoła katolickiego oraz innych organizacji najczęściej o charakterze wyznaniowym, które przejęły odpowiedzialność za najbardziej potrzebujących. Wspólne dla nich zdawało się rozumienie opieki jako aktywności społecznej o charakterze dobroczynnym i samopomocowym. Pomoc dzieciom przeważnie łączono z działalnością filantropijną bądź oświatowo-wychowawczą. Jednakże podwalin właściwie pojmowanej opieki systemowej nad najmłodszymi w Polsce możemy odnaleźć dopiero po I wojnie światowej. Niniejszy artykuł jest egzemplifikacją działalności istniejących w Piotrkowie Trybunalskim – mieście o bogatej tradycji filantropijnej – najstarszych organizacji i instytucji kierujących swą pomoc do najmłodszych mieszkańców. Jest zarazem poświadczaniem słów Henryka Sienkiewicza wypowiedzianych w sprawie Macierzy Szkolnej z 1905 roku, że „[…] ofiarność polskiego społeczeństwa jest wprost niewyczerpana. Wielu przyganom może podlegać nasz narodowy charakter i sami zdajemy sobie sprawę z naszych wad i braków, gdy chodzi jednak o poświęcenie grosza dla sprawy publicznej, mało narodów nas przewyższa, a i nawet cudzoziemcy oddają nam pod tym względem sprawiedliwość”. Można sądzić, że współcześnie słowa te nie straciły aktualności.

EN

Caring for children deprived of parental care is one of the oldest responsibilities of the community towards their weakest representatives. Over the ages it was the abandoned and orphaned children who were first placed in the aid. For the centuries its forms were also developed and improved. Supposedly the oldest of them had the character of  spontaneous individual or social initiatives, yet unorganized, often occasional, caused by human empathy or heart reflexes, sometimes bearing a mark of  biological rescue. Above all, it concerns alimentation and shelter. Further forms were associated with charitable activity of the Catholic Church and other organizations, most often of religious nature, that took over the responsibility for the most needy. It seemed common to them to understand care as a social activity of charitable and self-help nature. Help for children was mostly linked to philanthropic or educational activities. However, the fundamentals of properly understood systemic care over the youngest in Poland can only be traced after the First World War. The following article  is an exemplification of the activities of the oldest organizations and institutions in Piotrków Trybunalski, a city of  rich philanthropic tradition, directed to its youngest inhabitants. It is also an attestation to the words of Henryk Sienkiewicz said   about  Polska Macierz Szkolna in a year 1905 that "the sacrifice of the Polish society is simply inexhaustible. Many can be imputed to our national character and we are aware of our faults and shortcomings but when it comes to sacrificing a penny for public affairs few nations surpass us and even foreigners do justice to us in this respect". One may think these words have not lost their relevance today.

Keywords

PL

opieka społeczna; dzieci; pedagogika opiekuńczo-wychowawcza

EN

social care; children; care and education pedagogy

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Lubelski Rocznik Pedagogiczny
• Year: 2020
• Volume: 39
• Issue: 1

Dates

published

2020

online

2020-04-09

Contributors

author

Katarzyna Magdalena Szymczyk

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Filia w Piotrkowie Trybunalskim. Wydział Nauk Społecznych

References

• Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Akta miasta Piotrkowa, sygn. 3507; sygn. 1303. Regulamin Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan.
• Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Akta miasta Piotrkowa, sygn. 3507, Wykaz towarzystw dobroczynnych w Piotrkowie.
• Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Akta miasta Piotrkowa, sygn. 3931. Wykaz placówek opiekuńczo-wychowawczych w Piotrkowie.
• Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim, Inspektorat Szkolny w Piotrkowie, sygn. 55. Wykazy zakładów opiekuńczo-wychowawczych w Piotrkowie za lata 1915–1918, b.p.
• Balcerek M., 1978, Rozwój opieki nad dzieckiem w Polsce w latach 1918–1939. Warszawa, PWN.
• Balukiewicz M., 2000, Protektoraty lwowskie. Początki i rozwój praktyki opiekuńczo-wychowawczej we Lwowie i na ziemi lwowskiej od końca XVIII stulecia do wybuchu II wojny światowej. Katowice, Wydawnictwo UŚ.
• Baranowski B., 1989, Stosunki gospodarcze i społeczne w II połowie XVII i w XVIII w. W: B. Baranowski (red.), Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego. Łódź, Wydawnictwo Łódzkie.
• Bunsch-Konopka H., 1985, Historia Opieki Społecznej w Polsce. W: J. Staręga-Piasek (red.), Pomoc społeczna w Polsce, cz. II . Warszawa, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego.
• Cioch H., 2002, Prawo fundacyjne. Warszawa, „Difin”.
• Cutter Z., Sadowska E., 2008, Opieka nad ludnością II Rzeczypospolitej ze szczególnym uwzględnieniem mniejszości żydowskiej. W: S. Walasek (red.), Opieka nad dziećmi i młodzieżą. Studia z dziejów oświaty w XX wieku. Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Dobrowolska M., 2004, Działalność Piotrkowskiego Oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Dobroczynności Królestwie Polskim (1886–1914). „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, nr 6.
• Feinkind M., 1930, Dzieje Żydów w Piotrkowie i okolicy od czasów najdawniejszych do chwili obecnej. Piotrków Trybunalski, [b.w.].
• Felchner A., 2006, Zdrowie i zdrowotność piotrkowian. Z problematyki zdrowotności mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego i powiatu piotrkowskiego na tle całego kraju (od końca lat 20-tych do początku 70-tych XX wieku). Wrocław, Oficyna Wydawnicza Arboretum.
• Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, Opaliński E., Wiślicz T. (red.), 2000. Warszawa, „Neriton” Instytut Historii Państwowej Akademii Naukowej.
• Giedroyć F., 1908, Zapiski do dziejów szpitalnictwa w dawnej Polsce, Warszawa 1908, s. 3–11; cyt. za: M. Kolankiewicz, 2006, Zapiski o instytucjonalnej opiece nad dziećmi, „Dziecko Krzywdzone”, nr 17.
• Glinkowski W., 1989, Układ przestrzenny, obwarowania i zabudowa miasta w XVI–XVIII w. W: B. Baranowski (red.), Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego. Łódź, Wydawnictwo Łódzkie.
• Janczak J.K., 1989, Ludność. W: B. Baranowski (red.), Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego. Łódź, Wydawnictwo Łódzkie.
• Jasiewicz K., 1990, Polityka fundacyjna w II Rzeczypospolitej. „Polityka Społeczna”, nr 2.
• Kępski C., 1991, Dziecko sieroce i opieka nad nim w Polsce w okresie międzywojennym. Lublin, Wydawnictwo UMCS.
• Kępski C., 1993, Towarzystwa dobroczynności w Królestwie Polskim (1815–1914). Lublin, Wydawnictwo UMCS .
• Koralewski K., 1918, Opieka społeczna. Dobroczynność publiczna. Warszawa, Wydawnictwo B. Wierzbicki.
• Kośka M., 1998, Rada Główna Opiekuńcza Szpitali, W: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Przewodnik po zespołach, t. 2. Epoka Porozbiorowa. Warszawa, PWN.
• Leś E., 1999, Działalność dobroczynna w Europie i Ameryce. Tradycje i współczesność, cz. II. Dzieje organizacji społecznych w Polsce i w krajach zachodnich. Od rewolucji przemysłowej do wybuchu II wojny światowej. Warszawa, Centrum Informacji dla Organizacji Pozarządowych Bordo.
• Leś E., 2001, Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce. Warszawa, Prószyński i S-ka.
• Łopato J., 1982, Miłosierdzie i dobroczynność w Polsce. „Polityka Społeczna”, nr 5.
• Otciet o Diejatieilnosti Petrokowskiego Otdiela Russkawo Błogotworitielnowo Obściestwa w Carstwie Polskom, za 1905 gad. 1906, Piotrków.
• Pamiatnaja Kniżka Petrokowskoj Guberni za 1885; 1885, Piotrków.
• Pamiatnaja Kniżka Petrokowskoj Guberni za 1889 god, 1889, Piotrków.
• Petrokowskoje Gubernialny je Wiedomosti, 1873, nr 22.
• Piasta A., 2007, Piotrków Trybunalski w latach pierwszej wojny światowej. Piotrków Trybunalski, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie.
• Rawita-Witanowski M., 1923, Przewodnik po Piotrkowie Trybunalskim (z planem miasta). Piotrków Trybunalski, Wydawnictwo Oddziału Piotrkowskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
• Rawita-Witanowski M., 1935, Dzieje Towarzystwa Dobroczynności dla Chrześcijan w Piotrkowie Trybunalskim z powodu pięćdziesięciolecia istnienia. Piotrków Trybunalski, [b.w.].
• Rybus H., 1989, Regesty wybranych zapisek z akt arcybiskupów gnieźnieńskich, „Archiwa. Biblioteki. Muzea Kościelne” 1961/16, s. 111, cyt za: H. Żerek-Kleszcz, Życie religijne i kulturalne w XVI-XVIII w. W: B. Baranowski (red.), Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego. Łódź, Wydawnictwo Łódzkie.
• Rzędowska A., Hałaczkiewicz B., 2008, Historia piotrkowskich Żydów (do 1939 roku). Piotrków Trybunalski, nakł. Urzędu Miasta.
• Samuś P., 1989, Życie społeczno-polityczne w latach 1867–1914. W: B. Baranowski (red), Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego. Łódź, Wydawnictwo Łódzkie.
• Sosnowska J., 2011, Działalność socjalna i opiekuńcza Łódzkiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Dobroczynności (1885–1940). Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Wawrzyński M., 1997, Fundacje w Polsce. Zarys historii i stan w latach dziewięćdziesiątych. Bariery i możliwości działania. Warszawa, „Ulica Lipowa”.
• Z życia naszych ochronek, „Tydzień” 1904, nr 44.
• Załuski M., 2013, Ustanowienie fundacji w testamencie. „Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej”, nr 1(7).

Identifiers

DOI

10.17951/lrp.2020.39.1.57-74