Działalność podziemia antykomunistycznego na Południowym Podlasiu (1944-1948)

• Authors: Wiesław Charczuk
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przez Południowe Podlasie rozumiem tereny, które administracyjnie, politycznie i etnicznie dzisiaj należą do województwa mazowieckiego, stanowiąc jego wschodnią część, i województwa lubelskiego. Przebieg działań wojennych na froncie wschodnim w lipcu i sierpniu 1944 r. wywarł duży wpływ na losy konspiracji antykomunistycznej na terenie Południowego Podlasia. Nasycenie terenu Podlasia żołnierzami ACz pod koniec 1944 r. nie sprzyjało uaktywnieniu się podziemia. Uznanie rządu komunistycznego przez aliantów stworzył dla Polski nowy wizerunek na forum międzynarodowym. Znalazło toodbicie w postrzeganiu sytuacji politycznej w dowództwie podziemia. Stąd też w sierpniu 1945 r. płk Jan Rzepecki wydał rozkaz rozwiązujący Delegaturę Sił Zbrojnych. W związku z nową sytuacją polityczną w Europie i Polsce 2 września 1945 r. została powołana nowa organizacja konspiracyjna Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość, która miała mieć charakter cywilny, polityczny, a nie wojskowy. W sumie w wyniku działalności podziemianiepodległościowego na Południowym Podlasiu w latach 1944-1948 zginęło ok. 900 osób, w tym w powiecie łukowskim-95, siedleckim-135, sokołowskim-98, węgrowskim-66, bialskim-282 i radzyńskim-130 osób. Podziemie niepodległościowe według moich obliczeń przeprowadziło ok. 1500 akcji wymierzonych w dezorganizację systemu władzy komunistycznej. Znalazły się wśród nich akcje spektakularne, np. akcja przeprowadzona przez oddział Leona Taraszkiewicza ps. „Jastrząb” 17 lipca 1946 r., kiedy partyzanci zatrzymali samochód z siostrą Bolesława Bieruta-Zofią Malewską z rodziną. Działalność zbrojna podziemia antykomunistycznego na Południowym Podlasiu 1944-1948 zebrała krwawe żniwo po obu stronach barykady politycznej. Z rąk komunistów w powiecie sokołowskim zginęło ok. 240 osób, w powiecie siedleckim w latach 1944-1954 straty wyniosły 430 osób, w powiecie radzyńskim ok. 120 osób, w powiecie włodawskim ponad 1300 osób. W sumie z rąk władzy komunistycznej zginęło na Południowym Podlasiu w latach 1944-1948 ok. 2 500 osób. Do tego trzeba doliczyć ofiary ludowego wymiaru sprawiedliwości, który skazał na karę śmierci 100 osób, co nam daje 2 600 ofiar komunizmu na Podlasiu. Jeżeli do sumy 176 ofiar komunizmu doliczymy ok. 900 osób zabitych z rąk podziemia niepodległościowego, otrzymamy ofiary w liczbie ok. 3 500 osób. Jest to cena jaką zapłaciło społeczeństwo Południowego Podlasia w czasie walki o władzę w latach 1944-1948.

EN

The Southern Podlachia is understood as the area which administratively, politically and ethnically nowadays belongs to the Masovia Voivodeship, constituting its eastern part and Lublin Voivodeship. Course of military actions alongside the eastern front in July and August 1944 had a great impact on the future of the anti-communist conspiracy in the Southern Podlachia. Saturation of the area of Podlachia with the Red Army soldierstowards the end of 1944 did not encourage the activation of the resistance. The acceptance of the communist government by the Allies created a new image of Poland at an international forum. This was reflected by the perception of the political situation in the resistance leadership. Therefore already in August 1945, col. Jan Rzepecki gave an order to disband the Armed Forces Delegation. On account of a new political situation in Europeand Poland on the 2nd of September 1945, a new conspiracy organisation, Freedom and Independence, became constituted; it was expected to have a civil and political, and not military, nature. Overall, as a result of the activities of the independence resistance movement in the Southern Podlachia around 900 people were killed in 1944-1948, including 95 in the district of Łuków, 135 in the district of Siedlce, 98 in the district of Sokołów, 66 in the district of Węgrów, 282 in the district of Biała Podlaska and 130 in the district of Radzyń. According to my calculations the resistance movement conducted around 1500 actions targeting disorganisation of the communist authorities’ system. Spectacular actions were found amongst them, i.e. the action lead by the troops of Leon Taraszkiewicz, alias “Jastrząb”, on the 17th of July 1946, when the partisans stopped the car with Bolesław Bierut’s sister, Zofia Malewska, and her family. Military activities of the anti-communist resistance in the Southern Podlachia 1944-1948 ended in bloody harvest on both sides of the political barricade. Around 240 people were killed at the hands of the communists in the district of Sokołów; the losses of people in the district of Siedlce in 1944-1954 amounted to 430, in the district of Radzyń around 120 people, in the district of Włodawa more than 1300 people. Overall, around 2500 people died at the hands of the communist authorities in the Southern Podlachia between 1944 and 1948. It is necessary to add to that the victims of the people’s judicature, which condemned to death penalty 100 people, which gives us 2600 victims of communist in Podlachia. If to the sum of the communism victims we addaround 900 people killed at the hands of the resistance movement, we will get a number of victims of around 3500 people. This is the price the society of the Southern Podlachia paid during the fights for power between 1944 and 1948.

Keywords

PL

ruch oporu, Podlasie, WiN, PAS, NSZ

EN

Southern Podlachia, anti-communist resistance, fighting the anti-communist underground activity by the Polish security service

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2014
• Issue: 38

Dates

published

2014

online

2015-07-21

Contributors

author

Wiesław Charczuk

References

• Bechta M. „...między Bolszewią a Niemcami”. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego na Podlasiu w latach 1939-1952, Warszawa 2008.
• Charczuk W., Formacje zbrojne Obozu Narodowego na Południowym Podlasiu 1939-1947, Siedlce 2003.
• Charczuk W., Walka polityczna na Południowym Podlasiu i Wschodnim Mazowszu w latach 1944-1956, Siedlce 2012.
• Cichosz Z., Obwód Armii Krajowej Łuków „Łoś”, „Wielkie Łuki”, „Maciek” 1939-1945, Łuków 2009.
• Dzieje Lubelszczyzny, t. 1, red. T. Mencel, Warszawa 1974.
• Grabowski W., Delegatura Rządu RP na Kraj, Warszawa 1995.
• Komunikaty konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, red. J. Żaryn, Poznań 2006.
• Komunistyczne amnestie lat 1945-1947- drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W. J. Muszyński, Warszawa 2012.
• Kopiński J., Konspiracja akowska i poakowska na terenie Inspektoratu Rejonowego „Radzyń Podlaski” w latach 1944-1956, Biała Podlaska 1998.
• Korneć G., Tajna oświata na Południowym Podlasiu i Wschodnim Mazowszu 1939-1944, Siedlce 2006.
• Krajewski K., Łabuszewski T., „Łupaszka”, „Młot”, „Huzar”. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK (1944-1952), Warszawa 2002.
• Pająk H., Jastrząb kontra UB, Lublin 1993.
• Pająk H., Zbrodnie UB-NKWD, Lublin 1991.
• Powiat Siedlce w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, Warszawa b.d.w.
• Smolarek D., Władze komunistyczne wobec opozycji na Południowym Podlasiu w latach 1944-1947, Siedlce 2005.
• Sozańska D., Chrześcijańska Demokracja w Polsce, Kraków 2011.
• Tarkowski P., Biała Podlaska w latach 1944-1989, t. IV, Biała Podlaska 2011.
• Tłomacki A., Akcja „Wisła” w powiecie bialskim na tle walki politycznej i zbrojnej w latach 1944-1947, Biała Podlaska-Warszawa 2003.
• Wereszko A., W szeregach walczącego Podlasia. Zapiski oficera Armii Krajowej i Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość 1939-1947, Biała Podlaska 2006.
• Wnuk R., Konspiracja akowska i poakowska na Zamojszczyźnie od lipca 1945 do 1956, Zamość 1993.
• Wnuk R., Lubelski Okręg AK 1944-1947, Warszawa 2000.
• Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2014.38.175