Badania archeologiczno-architektoniczne na terenie średniowiecznej rezydencji książęcej w północnej części Wysokiej Górki w Chełmie

• Authors: Tomasz Dzieńkowski
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Archaeological research of the medieval princely residence in Chełm were conducted by various teams throughout 11 excavation seasons between 1910 and 2013. The results of works conducted until the 70s confirmed the presence of a stone residential and sacral architecture, which has been interpreted as a residence of Prince Daniel Romanowicz. The main building has been identified as a princely palace, the walls found in the northernpart of the establishment have been defined as relicts of the burnt Orthodox church of Saint John while those exposed inside, in the form of a stone quadrangular structure, were identified as the remains of a bastille-tower or a well. In the 60s one more object laid with stone, in a form of a tower dated to the times of Casimir the Great, became excavated. Moreover, wooden constructions, associated with the revetment of embankment or the elderborough, were encountered on a slope of the hill. The latest findings made on the basis of the excavations from 2010-2013 confirm that in the area of the hill there were as much as 6 stone-laid structures (A, A1, B, C, C1, D), 3 of which have already been found in previous excavations, although the interpretation of their form and chronology are currently subject to change. The remaining 3 are newly discovered structures associated with the expansion of the residence. The oldest phase was a rectangular structure (A1), function of which was either a palace building, which was left unfinished, or a courtyard with entrance gate and internal buildings. Other objects are: structure A, identified with the temple of Jan Złotousty(?) and the least known structures C and C1- tentatively described as the two phases of the tower. The largest amount of data comes from the studies on the tower (structure B), which was erected on the ruins of the ashlar blocks. The discovery in 2013 of another structure of stones and bricks (D), but situated in the northern part of the hill, indicates that this region was also encompassed by the monumental buildings. Stratigraphic contextof the structure confirms its connection with building-ups of the 1st and 2nd phases and the acquired TL dating of brick from the wall places its erection to the 13th century. Unfortunately, the limited scope of excavations does not allow to define the entire sketching of the structure, and subsequently to engage in a wider divagation on its function and its correlation to the buildings in the southern part of the hill. Excavations from the southernpart of Wysoka Górka have confirmed the accumulation of a multi-phased monumental architecture, which had function for nearly 150 years, between the 3rd decade of the 13th century and the ending of the 14th century. The initial architectural analyses indicate that in terms of the form the closest concepts occurred in Hungary- the royal residences in Óbuda and Székesfehérvár. However, the discovery of another structure in the northern part during excavations in 2013 posts thoroughly new questions regarding the form and spatial organisation of the princely residence in Chełm.

PL

Badania archeologiczne średniowiecznej rezydencji książęcej w Chełmie były realizowane przez różne ekipy w ciągu 11 sezonów badawczych pomiędzy 1910 a 2013 rokiem. Wyniki badań prowadzonych do lat 70. potwierdziły obecność kamiennej architektury rezydencjalno-sakralnej, którą zinterpretowano jako rezydencję księcia Daniela Romanowicza. Główną budowlę uznano za pałac książęcy, mury odkryte w północnej części założenia określono jako relikty spalonej cerkwi św. Jana, natomiast te odsłonięte wewnątrz w postaci kamiennej, czworokątnej budowli uznano za pozostałości baszty-wieży lub studni. W latach 60. odsłonięto jeszcze jeden murowany obiekt w postaci wieży datowanej na czasy Kazimierza Wielkiego. Ponadto na stoku wzgórza natrafiono na konstrukcje drewniane wiązane z umocnieniem nasypu lub starszym grodem. Najnowsze ustalenia dokonane na podstawie badań z lat 2010-2013 potwierdzają, iż na terenie wzgórza wzniesiono aż 6 budowli murowanych z kamienia (A, A1, B, C, C1, D), z których 3 odkryto we wcześniejszych badaniach, choć obecnie uległa zmianie interpretacja ich formy i chronologii. Pozostałe 3 to nowoodkryte budowle łączone z rozbudową rezydencji. Najstarszą fazę stanowiła prostokątnabudowla (A1) pełniąca funkcję albo budowli pałacowej, której nie ukończono, albo dziedzińca z bramą wjazdową i wewnętrznymi budynkami. Kolejne obiekty to budowla A identyfikowana ze świątynią Jana Złotoustego (?) oraz najmniej rozpoznane budowle C i C1 – wstępnie uznawane za dwie fazy wieży. Najwięcej danych pochodzi z badań wieży (budowla B), którą wzniesiono na ruinach murów ciosowych. Odkrycie w 2013 roku kolejnejbudowli kamienno-ceglanej (D), ale usytuowanej w część północnej wzgórza wskazuje, iż rejon ten również został objęty monumentalną zabudową. Kontekst stratygraficzny budowli potwierdza jej związek z nawarstwieniami fazy 1 i 2, a uzyskane datowanie TL cegły z muru osadza jej budowę w wieku XIII. Niestety, niewielki zakres prac nie pozwala na określenie pełnego narysu budowli, a tym samym podjęcie szerszych dywagacji nad jej funkcją i relacjami z zabudową z części południowej wzgórza. Badania części południowej Wysokiej Górki w Chełmie Archaeological and Architectural Research in the Area of the Medieval Princely Residence in the Northern Partof Wysoka Górka in Chełm Wysokiej Górki potwierdziły nagromadzenie wielofazowej architektury monumentalnej, która funkcjonowała blisko 150 lat, pomiędzy 3. dekadą XIII wieku, a końcem wieku XIV. Wstępne analizy architektoniczne wskazują najbliższe formą założenia na terenie Węgier- rezydencje królewskie w Óbudzie i Székesfehérvár. Jednak odkrycie kolejnej budowli w części północnej podczas badań w 2013 roku stawia zupełnie nowe pytania o formę i organizację przestrzenną rezydencji książęcej w Chełmie.

Keywords

EN

Middle Ages, residential and sacral concept, monumental architecture, princely centre, Chełm

PL

średniowiecze, założenie rezydencjalno-sakralne, architektura monumentalna, ośrodek książęcy, Chełm

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2014
• Issue: 38

Dates

published

2014

online

2015-07-21

Contributors

author

Tomasz Dzieńkowski

References

• Auch M., Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z Chełma, woj. lubelskie, „Archeologia Polski”, 59, 2004, s. 49-94.
• Auch M., Wczesnośredniowieczna ceramika ze Stołpia, gm. Chełm, w: Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003-2005, red. A. Buko, Warszawa 2009, s. 136-162.
• Buko A., Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Gołub S., Petryk W., Rodzińska-Chorąży T., A palatium or a residential complex? Recent research into the northern part of Góra Katedralna (Wysoka Górka) in Chełm, „Sprawozdania Archeologiczne”, 66, 2014, s. 395-448.
• Buko A., Monumentalna zabudowa Góry Katedralnej w Chełmie we wczesnym średniowieczu, „Archaeologia Historica Polona”, 15, 2005, 1, s. 69-83.
• Dąbrowski A., Daniel Romanowicz. Król Rusi (ok. 1201-1264). Biografia polityczna, Kraków 2012.
• Dąbrowski A., Góra Katedralna w Chełmie w świetle źródeł pisanych, Bydgoszcz 2013 (maszynopis w Archiwum IAE PAN w Warszawie).
• Dzieńkowski T., Górka Chełmska we wczesnym średniowieczu, w: Badania archeologiczne. O początkach i historii Chełma, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2002, s. 73-84.
• Dzieńkowski T., Kilka uwag o wczesnośredniowiecznej ceramice naczyniowej z terenu Chełma, w: Hereditas Praeteriti. Additamenta archaeologica et historica dedicata Ioanni Gurba Octogesimo
• Anno Nascendi, red. H. Taras, A. Zakościelna, Lublin 2009, s.371-378.
• Dzieńkowski T., Wołoszyn M., Stołpie, stan. 1, badania 2003 – 2004. Zabytki wydzielone, w: Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003-2005, red. A. Buko, Warszawa 2009, s. 119-136.
• Gołub S., Polsko-ukraiński projekt badań cerkwi Bogurodzicy wybudowanej w Chełmie przez Daniela Romanowicza w XIII w. Wstępne wyniki badań, „Rocznik Chełmski”, 17, 2013, s.293-306.
• Gurba J., Kutyłowska I., Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Chełmie Lubelskim, „Sprawozdania Archeologiczne”, 22, 1970, s.231-241.
• Ipat’evskaja letopis’, w: Polnoe Sobranie Russkich Letopisej, t. II, Moskva 2001.
• 20 PSRL, II, kol. 845; D. Dąbrowski, Daniel Romanowicz…, s. 346; D. Dąbrowski, Góra Katedralna w Chełmie…, s. 14; S. Gołub, Polsko-ukraiński projekt badań cerkwi Bogurodzicy wybudowanej w Chełmie przez Daniela Romanowicza w XIII w. Wstępne wyniki badań, „Rocznik Chełmski”, 17, 2013, s. 293-306.
• Kutyłowska I., Sprawozdanie z badań archeologicznych w latach 1966-1968, Lublin 1968.
• Malevskaja-Malevič M. V., Keramika zapadnorusskich gorodov X-XIII vv., Sankt-Peterburg 2005.
• Rappoport P. A., Cholm, „Sovietskaja Archeologija”, 20, 1954, s.313-323.
• Wołoszyn M., Między Gnieznem, Krakowem a Kijowem. Archeologia o wczesnośredniowiecznych relacjach polsko-ruskich i formowaniu polsko-ruskiego pogranicza, w: U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej: pogranicze polsko-ukraińskie w perspektywie badań archeologicznych, red.
• M. Dębiec, M. Wołoszyn, Rzeszów 2007, s. 177-206.
• Zin W., Grabski W., Wyniki badań architektonicznych nad wczesnośredniowiecznym Chełmem, „Sprawozdania z posiedzeń komisji PAN Oddział w Krakowie”, VII-XII, 1966, s. 725-729.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2014.38.201