Zmienna amplituda stosunków państwo–Kościół katolicki w PRL w latach 80. XX w.

• Authors: Rafał Łatka
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejsza analiza ma za zadanie przedstawić zmienną amplitudę relacji między władzami PRL a Kościołem w latach 80. XX w. Prezentuje przy pomocy najważniejszych dokumentów programowych władz, w jaki sposób kształtowały się stosunki wzajemne w kolejnych latach. Zmienność relacji między państwem a Kościołem była cechą charakterystyczną dla wspomnianej dekady i wyróżniała ją wyraźnie spośród całego okresu Polski Ludowej. Zamiarem autora jest syntetyczne opisanie relacji wzajemnych wspomnianych instytucji w dekadzie lat osiemdziesiątych przy wykorzystaniu najważniejszych materiałów źródłowych, dotąd szerzej niewykorzystywanych przez badaczy dziejów najnowszych Polski. Wniosek, jaki się nasuwa z przeprowadzonej analizy, jest dość jednoznaczny: wraz z biegiem czasu skuteczność polityki władz wobec Kościoła stawała się coraz mniejsza. Z wieloma działaniami hierarchii kościelnej i szeregowego duchowieństwa władze nie były w stanie sobie poradzić. Przyniosło to efekt w postaci stale zwiększającego się wpływu Kościoła na rzeczywistość społeczno-polityczną, z równocześnie stale spadającym autorytetem i pogarszającą się legitymizacją społeczną władz.

EN

The aim of the study is to present the changing state of relations between the authorities of the People’s Republic of Poland and the Church in the 1980s. The way the mutual relations between the two evolved is exemplified by the most important program documents issued by the authorities. The changeability of the relations between the State and the Church was a characteristic feature of the time, as opposed to the whole period of the People’s Republic of Poland. The aim of the author was to synthesise the mutual relations between the authorities and the Church in the 1980s based on the less widely used sources. The conclusion which can be made is that in time the policy of the authorities towards the Church was becoming less and less effective. The authorities found it difficult to cope with numerous activities of both higher- and lower-level clergy. This resulted in the constantly increasing influence of the Church on the social-political sphere of life, shrinking prestige and deteriorating social legitimacy of the authorities.

Keywords

PL

Kościół; władze; relacje państwo–Kościół; współdziałanie

EN

Church; government; authorities-Church relations; cooperation

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2015
• Issue: 39

Dates

published

2015

online

2015-12-16

Contributors

author

Rafał Łatka

References

• Bartkowicz W., Wizja wolności w papieskich homiliach z 1987 r., [w:] Brama do wolności. III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, red. Z. Struzik, P. Skibiński, Warszawa 2012, s. 149–170.
• Biernacki Z., Z działalności Prymasowskiego Komitetu Pomocy Bliźniemu, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 147–152.
• Brama do wolności. III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, red. Z. Struzik, P. Skibiński, Warszawa 2012.
• Branach Z., Tajemnica śmierci ks. Zycha, [w:] Niezłomni ludzie Kościoła. Sylwetki, red. J. Żaryn, Kraków 2011, s. 161–174.
• Cenckiewicz S., Kością niezgody jest Gdańsk, ,,Biuletyn IPN” 2002, nr 7, s. 65–69.
• Codogni P., Wybory czerwcowe 1989 roku. U progu przemiany ustrojowej, Warszawa 2012.
• Czaczkowska E., Wiścicki T., Ksiądz Jerzy Popiełuszko, Warszawa 2009.
• Dominiczak H., Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997.
• Dudek A., Jan Paweł II naciskał na Jaruzelskiego by rozmawiał z ,,S”. To przesądziło o…, http://www.polskatimes.pl/artykul/3416199,prof-dudek-jan-pawel-ii-naciskal-najaruzelskiego-by-rozmawial-z-s-to-przesadzilo-o,2,id,t,sa.html
• Dudek A., Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990, Kraków 2004.
• Dudek A., Władze PRL wobec III pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny, [w:] Brama do wolności. III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, red. Z. Struzik, P. Skibiński, Warszawa 2012, s. 171–204.
• Dudek A., Wstęp, [w:] Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. A. Dudek, Warszawa 2003, s. 7–26.
• Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.
• Dziuba A. F., Pierwsze reakcje Episkopatu Polski na stan wojenny, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 25–70.
• Dziurok A., ,,Szczypanie” ks. Adolfa Chojnackiego, ,,Biuletyn IPN” 2003, nr 1, 57–60.
• Fitych T., Służba wojskowa alumnów w PRL, ,,Chrześcijanin w Świecie” 1994, nr 196, s. 120–121.
• Friszke A., Rewolucja Solidarności 1980-1981, Kraków 2014.
• Gabański S., Dobrze! Zapiski kleryka-żołnierza (1965–1967), oprac. J. Marecki, Kraków 2013.
• Głębocki H., Dzieje ,,Solidarności” w podziemiu (1981–1989), [w:] Solidarność XX lat historii, Warszawa 2000, s. 117–269.
• Gryz R., Polityka władz PRL wobec Kościoła w stanie wojennym (1981–1983), [w:] ...Et Quorum Pars Magna Fui...Księga pamiątkowa poświęcona profesorowi Zbigniewowi Janowi Góralskiemu, red. W. Kalwat, A. Penkala, Kielce 2003, s. 335–359.
• Hennelowa J., Otwarty bo powszechny. O kościele, który może boleć, Kraków 2012.
• Holzer J., Leski K., Solidarność w podziemiu, Łódź 1990.
• Jan Paweł II, Trzecia wizyta duszpasterska w Polsce 8–14 czerwca 1987, red. S. Dziwisz (i inni), Rzym 1987.
• Kala M., Władze wobec drugiej pielgrzymki Ojca Świętego do Ojczyzny, „Biuletyn IPN” 2002, nr 7, s. 58–64.
• Kamiński Ł., Piotrowski P., Dolny Śląsk i Śląsk Opolski, [w:] Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. A. Dudek, Warszawa 2003, s. 27–86.
• Kąkol K., Kościół a socjalistyczna rzeczywistość. Niektóre elementy ewolucji doktryny, Warszawa 1982.
• Kindziuk M., Kardynał Józef Glemp. Ostatni taki prymas, Warszawa 2010.
• Kopiczko A., Kościół Warmiński a polityka wyznaniowa po II wojnie światowej, Olsztyn 1996. Kotański J., Ksiądz Jerzy Popiełuszko, Lublin 2004.
• Kowal P., Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1986–1989, Warszawa 2012.
• Krawczak T. Kościół rzymskokatolicki w świetle informacji Wydziału Organizacyjnego KC PZPR (1982–1984), [w:] Kościół w stanie wojennym. Wybór dokumentów z Archiwum Akt Nowych, oprac. T. Krawczak, C. Wilmowski, Warszawa 2008, s. 5–15.
• Kreihs G., Komisja Charytatywna Episkopatu Polski. Działalność biskupa Czesława Domina, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 181–188.
• Kuligowski J., Kościół rzymskokatolicki w świetle ,,Informacji dziennych” Gabinetu Ministra Spraw Wewnętrznych (grudzień 1981–maj 1982), [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 279–288.
• Kwaśnicki M., Fenomen ,,Gazety Krakowskiej”, [w:] Między sierpniem a grudniem, Solidarność w Krakowie i Małopolsce w latach 1980–1981, red. T. Gąsowski, Kraków 2006.
• Lasota M., O raporcie sejmowej komisji poświęconej Samodzielnej Grupie ,,D” w MSW, „Biuletyn IPN” 2003, nr 1.
• Lesiński A., Służba wojskowa kleryków w PRL, Olsztyn 2010.
• Łatka R., 27 lat temu zamordowano ks. Jerzego Popiełuszkę, http://histmag.org/27-lat-temuzamordowano-ks.-Jerzego-Popieluszke-5993.
• Łatka R., Kościół wobec „Solidarności” czyli wsparcie idei niezależnych związków zawodowych, [w:] Kościoły i inne związki wyznaniowe w służbie dobru wspólnemu red. W. Uruszczak, K. Krzysztofek, M. Mikuła, Kraków 2014.
• Łatka R., Kościół wobec wybuchu strajków w 1980 roku, http://histmag.org/Kosciol-wobecwybuchu-strajkow-w-1980-roku-5391.
• Łatka R., Krakowskie władze wobec księży „negatywnych” na przykładzie działań wobec ks. Adolfa Chojnackiego, [w:] Zimowa Szkoła Historii Najnowszej 2014. Referaty, red. Ł. Kamiński, M. Hańderek, Warszawa 2015, w druku.
• Łatka R., Obraz opozycji w czasie rozmów Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski w latach 1980–1983, [w:] Miejsce i rola opozycji w systemach autorytarnych i demokratycznych, red. K. Kowalik, M. Kluzik, Kraków 2013.
• Łatka R., Polityka władz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980–1989, w druku.
• Łatka R., Propaganda władz PRL wobec drugiej wizyty Jana Pawła II na przykładzie ,,Gazety Krakowskiej”, ,,Komunizm: System–Ludzie–Dokumentacja” 2013, nr 2.
• Łatka R., Reakcje na zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki na podstawie wybranych dokumentów Komitetu Krakowskiego PZPR i tekstów ,,Gazety Krakowskiej” (1984–1985), ,,Sowiniec” 2013, nr 43.
• Łatka R., SB wobec III pielgrzymki Jana Pawła II do PRL na przykładzie Krakowa, ,,Glaukopis” 2014, nr 31.
• Łatka R., Stosunki państwo–Kościół w latach osiemdziesiątych na przykładzie wizyt Jana Pawła II w Krakowie, [w:] Stosunki państwo–Kościół w Polsce w latach 1944–2010. Studia i materiały, red. R. Łatka, Kraków 2013.
• Łatka R., Wstęp, [w:] Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, oprac. R. Łatka, Kraków 2013.
• Łysakowski P., śmierć ks. Stefana Niedzielaka w dokumentach IPN i opiniach prasy PRL (1989), [w:] Niezłomni ludzie Kościoła. Sylwetki, red. J. Żaryn, Kraków 2011.
• Maj J., Komitet prymasowski – charakterystyczny znak polskiej drogi wychodzenia z komunizmu, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004.
• Malec M., Inwigilacja ks. Adolfa Chojnackiego przez SB, [w:] Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały, tom 1, red. R. Terlecki, J. Szczepaniak, Kraków 2007.
• Marecki J., Katolicy pod rządami komunistów, [w:] S. Gabański, Dobrze! Zapiski kleryka- żołnierza (1965–1967), oprac. J. Marecki, Kraków 2013.
• Michalski K., Działalność Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski 1980–1989, Warszawa 2012.
• Mikołajczyk M., Problemy religijno–moralno-społeczne diecezji częstochowskiej w latach 1945–1989 wynikające z ówczesnej sytuacji politycznej, Częstochowa 2002.
• Myszor J., Historia diecezji katowickiej, Katowice 1999.
• Nitecki P., Znak zwycięstwa. Ks. Jerzy Popiełuszko 1947–1984, Warszawa 2002.
• Olczak M., Jan Paweł II wobec stanu wojennego w Polsce, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004.
• Paczkowski A., Droga do ,,mniejszego zła”. Strategia i taktyka obozu władzy. Lipiec 1980–styczeń 1982, Kraków 2002.
• Pielgrzymki Jana Pawła II do Krakowa w oczach SB. Wybór dokumentów, oprac. R. Łatka, Kraków 2013.
• Polak W., Kościół katolicki wobec Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego ,,Solidarność” w latach 1980–1989, [w:] Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych, red. J. Kłaczkow, W. Rozynkowski, Toruń 2012, s. 404–425.
• Polak W., Wątpliwości dotyczące okoliczności śmierci ks. Jerzego Popiełuszki, [w:] Kościół w obliczu totalitaryzmów. Zbiór studiów dla uczczenia XXV rocznicy męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki. Toruń 16–17 X 2009, red. W. Polak, W. Rozynkowski, M. Białkowski, J. Kufel, Toruń 2010, s. 28–37.
• Polska 1986-1989: koniec systemu, t. 3, Dokumenty, red. A. Dudek, A. Friszke, Warszawa 1999.
• Raina P., Cele polityki władz PRL wobec Watykanu, Warszawa 2001.
• Raina P., Droga do ,,Okrągłego stołu”. Zakulisowe rozmowy przygotowawcze, Warszawa 1999.
• Raina P., Jan Paweł Drugi, Prymas i Episkopat o stanie wojennym, Londyn 1982.
• Raina P., Kardynał Wyszyński i Solidarność, Warszawa 2005.
• Raina P., Kościół katolicki, a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 3, 1975–1989, Pelpin 1996.
• Raina P., Kościół w Polsce 1981–1984, Londyn 1985.
• Raina P., Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Męczennik za wiarę i Ojczyznę. Cz. I. W służbie Kościoła, Olsztyn 1990.
• Raina P., Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Męczennik za wiarę i Ojczyznę. Cz. II. Proces toruński, Olsztyn 1990.
• Raina P., Wizyty apostolskie Jana Pawła II w Polsce. Rozmowy przygotowawcze Watykan–PRL–Episkopat, Warszawa 1997.
• Rakowski M. F., Dzienniki polityczne 1987–1990, Warszawa 2005.
• Ruane K., Racja stanu. Zabić księdza, Kraków 2004.
• Ruzikowski Tadeusz, Kościół warszawski w godzinie próby stanu wojennego–analiza aktywności, [w:] Kościół w obliczu totalitaryzmów. Zbiór studiów dla uczczenia XXV rocznicy męczeńskiej śmierci księdza Jerzego Popiełuszki. Toruń 16–17 X 2009, red. W. Polak, W. Rozynkowowski, M. Białkowski, J. Kufel, Toruń 2010, s. 816–836.
• Seniuk A., Rola biskupa Władysława Miziołka, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 165–170.
• Sikorski J., Duszpasterstwo internowanych i uwięzionych stanu wojennego, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 125–134.
• Skibiński P., Pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny (1979–2002) i ich kontekst historyczny, ,,Teologia Polityczna” 2005–2006, nr 3, s. 166–224.
• Stan wojenny w dokumentach władz PRL (1980–1983), oprac., B. Kopka, G. Majchrzak, Warszawa 2001.
• Struzik Z., Wartość wolności, [w:] Brama do wolności. III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, red. Z. Struzik, P. Skibiński, Warszawa 2012, s. 259–276.
• Suleja W., Kościół na Dolnym Śląsku wobec stanu wojennego, [w:] Kościół katolicki na Dolnym Śląsku w powojennym 50-leciu, red. I. Dec, K. Matwijowski, Wrocław 1996, s. 176–186.
• Tajne dokumenty państwo–Kościół 1980–1989, Londyn–Warszawa 1993.
• Uszyński T., Prymasowski Komitet Pomocy Bliźniemu, [w:] Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. W. J. Wysocki, Warszawa 2004, s. 135–146.
• Weigel G., Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II, Kraków 2000.
• Wilkowski E., Solidarność na terenie województwa bialskopodlaskiego w latach 1980–1989, Biała Podlaska 2013.
• Zabłocki W., Stan wojenny w Małopolsce, Kraków 1994.
• Zając-Goleń E., ,,Gazeta Krakowska–Dziennik Polski–Echo Krakowa, [w:] Środki masowego zakłamania. Gadzinówki w czasie stanu wojennego, red. S. Ligarski, Szczecin 2012, s. 61–100.
• Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986-1989 w świetle dokumentów, t. I, (lipiec 1986–maj 1989), oprac. A. Dudek, Warszawa 2009.
• Zychowicz K., Przyjaciel Sługi Bożego – ks. Stanisław Suchowolec (1958–1989), [w:] Niezłomni ludzie Kościoła. Sylwetki, red. J. Żaryn, Kraków 2011, s. 175–188.
• Żaryn J., „Błogosławię was i wasze poczynania”. Prymas Wyszyński wobec powstania NSZZ ,,Solidarność”, „Biuletyn IPN” 2001, nr 4, s. 23–33.
• Żaryn J., Ofensywa antykościelna i śmierć księdza Jerzego, ,,Biuletyn IPN” 2004, nr 10, s. 49–53.
• Żaryn J., Państwo–Kościół w Polsce w latach 1956–1989 (wybrane zagadnienia), [w:] PRL od grudnia 1970 do czerwca 1979, red. K. Persak, P. Machcewicz, Warszawa 2011, s. 35–122.
• Żaryn J., Polityczne tło pielgrzymki Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1987 r., [w:] Brama do wolności. III Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, red. Z. Struzik, P. Skibiński, Warszawa 2012, s. 205–230.
• Żaryn J., Polska na poważnie, Gdańsk 2013.
• Żaryn J., W starciu z komunizmem. Józef Glemp – ostatni z prymasów XX wieku. Wybrane kartki z biografii, [w:] Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 r., red. R. Łatka, B. Szlachta, w druku.
• Żaryn J., Wstęp, [w:] Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1982–1984, t. I, wstęp J. Żaryn, oprac. J. Mysiakowska, Warszawa 2009, s. 15–64.
• Relacja ks. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego z XI 2012 w zbiorach autora.
• Relacja ks. prof. Andrzeja Zwolińskiego z III 2013 r. w zbiorach autora.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2015.39.225