Artefakty przeszłości jako ślady pamięci. Dziedzictwo kulturowe Aromanów na Bałkanach

• Authors: Ewa Kocój
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The purpose of this article is to answer several questions: (1) What traces of the Aromanian (Vlach) tangible cultural heritage can be found in present-day Albania, Greece, and the Republic of Macedonia?; (2) What do such traces tell us about the local community and its history and significance in European culture?; (3) Is there today any Aromanian collective memory of the places where the traces of this heritage have been found? The article describes the regions, which used to be inhabited by Aromanians, presents the initial criteria for the division of their cultural heritage into groups by attributing selected examples of historical monuments to this ethnos and also indicates the selected meanings related to Aromanian culture, which we discover when treating these monuments as the text of culture. I used qualitative field research methods, including photographic documentation, interviews and participant observations linked with the traces of this heritage in selected villages of Greece, Albania and Republic of Macedonia. The research also focused on the secondary (historic and ethnographic) sources as well as on resources available on the Internet-I analyzed the narratives about the relevant monuments in ethnographic sources (past and contemporary memories of Aromanians) published in the new media, including on blogs and websites. The analysis is based on the comparative historical paradigm and on the interpretative paradigm, which made it possible to study the hidden cultural meanings and codes related to the Aromanian heritage.The study showed that the Balkans is home to numerous Aromanian cultural heritage artifacts with which this ethnicity associates different meanings (i.e. space organization, real and symbolic places, multiculturalism and conflict).

PL

Celem tego artykułu jest odpowiedź na kilka pytań: (1) jakie ślady materialnego dziedzictwa kulturowego Aromanów (Wlachów) odnajdujemy na terenach dzisiejszej Albanii, Grecji i Republiki Macedonii; (2) co mówią one o społeczności lokalnej, jej historii i znaczeniu w kulturze europejskiej; (3) czy istnieje współcześnie aromańska pamięć zbiorowa dotycząca miejsc, w których zachowały się ślady tego dziedzictwa? W tekście dokonano opisu regionów, które zamieszkiwali Aromanie, zaprezentowano wstępne kryteria podziału ich dziedzictwa kulturowego na grupy, przypisując im wybrane przykłady zabytków, a także wskazano, jakie wybrane znaczenia i sensy związane z kulturą aromańską odkrywamy, traktując owe zabytki jako tekst kultury. W artykule wykorzystano jakościowe metody badań terenowych, w tym wywiady i obserwacje związane ze śladami tego dziedzictwa w wybranych miejscowościach Grecji, Albanii i Republiki Macedonii, wraz z wykonaniem dokumentacji fotograficznej. Badaniu poddano także źródła zastane (historyczne i etnograficzne) oraz zasoby dostępne w Internecie – przeanalizowano narracje dotyczące odpowiednich zabytków w źródłach etnograficznych (dawnych i współczesnych wspomnieniach Aromanów) znajdujące się w nowych mediach, w tym na blogach i portalach internetowych. W analizie posłużono się paradygmatem historyczno-porównawczym i interpretatywnym, co pozwalało na badanie ukrytych znaczeń i kodów kulturowych związanych z dziedzictwem aromańskim.Badania pokazały, że na terenie Bałkanów zachowały się liczne artefakty dziedzictwa kulturowego Aromanów, z którymi związane są rozmaite sensy i znaczenia (m.in. organizacja przestrzeni, przestrzenie realne i mityczne, wielokulturowość i konflikt).

Keywords

EN

Aromanians/Vlachs, Balkans, cultural heritage, cultural memory, symbolic places, churches and monasteries, icons, buildings, multiculturalism and conflict

PL

Aromanie/Wołosi, Bałkany, dziedzictwo kulturowe, pamięć kulturowa, miejsca symboliczne, cerkwie i monastyry, ikony, budownictwo, wielokulturowość i konflikt

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2016
• Issue: 41

Dates

published

2016

online

2016-09-29

Contributors

author

Ewa Kocój

References

• Abadzi H., The Vlachs of Greece and their Misunderstood History, https://www.academia.edu/3804965/The_Vlachs_of_Greece_and_their_Misunderstood_History_English [accessed on: 24 November 2015].
• Αδάμ Κ., Αδάμ A. Π., Οδοιπορικό στη Γράμμουστα, http://www.vlahoi.net/vlahoxoria/odoiporiko-sti-grammousta.html [accessed on: 5 September 2015].
• Ashworth G., Planowanie dziedzictwa, Kraków 2015.
• Balamaci N. S., Can the Vlachs write their own history?, “Journal of Hellenic Diaspora” 1991, 17, Januar, pp. 9–36, http://pl.scribd.com/doc/46327940/Can-the-Vlachs-Write-Their-Own-History#scribd [accessed on: 31 October 2015].
• Balamaci N. S., The Vlachs in Albania. A travel Memoir and Oral History, http://www.farsarotul.org/nl14_1.htm [accessed on: 31 October 2015].
• Bardu N., Among the Aromanians in Grabova (Greava), Albania. Sociolinguistic Observations,
• Analele Universității “Ovidius” din Constanța. Seria Filologie, XVIII.
• Bardu N., Eighteenth Century Aromanian Writers: the Enlightenment and the Awakening of National and Balkan Consciousness “Philologica Jassyensia” 2007, 3, 1.
• Blagaduša F., Aromunojo (Walachojo) w makedonskim měsće Kruševje, “Rozklad. Serbski Kulturny Časopis” 2014, 12, http://www.rozhlad.de/nastawk_233.html [accessed on: 23 July 2015].
• Capidan T., Români nomazi. Studiu din viaţa Românilor din sudul Peninsulei Balcanice, Cluj 1926.
• Churches and monasteries in Macedonia, ed. T. Dimitrovski, Skopje 2012.
• Czekalski T., Perypetie historyka – o specyfice badań nad przeszłością w krajach bałkańskich, w: Tematy trudne. Sytuacje badawcze, red. I. B. Kuźma, Łódź 2013.
• Czekalski T., Zarys dziejów chrześcijaństwa albańskiego w latach 1912–1993, Kraków 1996.
• Dragomir S., Vlahii din Nordul Peninsulei Balcanice în evul mediu, Bucureşti 1959.
• Eldress Sophia, the Ascetic of the Panagia, http://www.johnsanidopoulos.com/2010/06/eldress-sophia-ascetic-of-panagia.html [accesed: on 13.09.2015].
• Elsie R., Balli Kombëtar: The Ten-Point Programme, 1942, http://www.albanianhistory.net/texts20_2/AH1942.html [accessed on: 15 November 2015].
• Elsie R., Historical Dictionary of Albania, Lanham, Maryland, and Oxford 2004.
• Emergency Restoration St. Nicholas Church, Voskopoja, http://albania.nlembassy.org/binaries/content/assets/postenweb/a/albanie/netherlands-embassy-in-tirana/2013/may/pcf_chwb_voskopoja.pdf [accessed on: 31 October 2015].
• Σκαφιδά B., Ιστορία του Μετσόβου, Ηπειρωτική Εστία 1961.
• Σαμπανίκου E., Η παράσταση της Σταύρωσης στη Μονή Αγίου Νικολάου Μετσόβου Η καταγωγή και εξέλιξη του εικονογραφικού τύπου, Ανακοίνωση στο Δ ́ Συνέδριο Μετσοβίτικων Σπουδών, (Μέτσοβο 3–5 Σεπτεμβρίου 2000).
• Giakoumis K., The Orthodox Church in Albania Under the Ottoman Rule 15th–19th Century in: Religion und Kultur im albanisch-sprachigen Südosteuropa, ed. A. Rathberger, Frankfurt am Main 2010.
• Gkoltsiou A., Culture and Nature: the European Heritage of sheep farming and pastoral life. Research theme: Routes of transhumance. Research Report for Greece, www.prismanet.gr/canepal/en-10-research.../89 [accessed on: 10 November 2015].
• Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Μολυβδοσκεπάστου Κονίτσης, ΕκδοϲίϲΙεραϲ Μοήκϲ Μολυβδοσκεπάστου 2012.
• Kahl T., Wurde in Moschopolis auch Bulgarisch gesprochen? Überlegungen zur Slawophonie im Südalbanien des 18. Jahrhunderts, in: Probleme de filologie slavă XV, Timișoara 2007.
• Kahl T., Prifti E., Geschichte der Kodifizierung des Aromunischen, Die Kodifizierung des Aromunischen, in: Zum Stand der Kodifizierung romanischer Kleinsprachen, ed. Dahmen Wolfgang et al., Tübingen 2016).
• Kapralski S., Metropolitalne przestrzenie pamięci, w: Metropolie mniejszości. Mniejszość w metropoliach, eds. B. Jałowiecki, E. A. Sekuła, Warszawa 2011.
• Kara G., (with Guddemi Pf.), The Spark and the New Leaf: The Aromanians of Macedonia, http://www.farsarotul.org/nl23_1.htm [accessed on: 1 December 2015].
• Kisha e Shën Kollit, http://www.imk.gov.al/?page_id=465 [accessed on: 20 October 2015].
• Kocój E., Dziedzictwo bez dziedzica? Materialne i religijne dziedzictwo kulturowe mniejszości pochodzenia wołoskiego w Europie w kontekście projektu interdyscyplinarnych badań (przyczynek do tematu - I), „Zarządzanie w Kulturze” 2015, 2.
• Kocój E., Heritage without Heirs? Tangible and religious cultural heritage of the Vlachs minority in Europe in the context of interdisciplinary research project (contribution to the subject), “Balcanica Posnaniensia” 2015.
• Kocój E., Pamięć starych wieków, Kraków 2013.
• Koukoudis A. I., The Vlachs: Metropolis and Diaspora, Thessalonica 2003.
• Ljarja N. H., Voskopoja, One of the Most Important Hearths of Balkan Illuminist Ideas, “Journal of Educational and Social Research” 2014, 4, 3
• Malovište (Mulovishti), http://cincari.org/vasa_prica/index.html [accessed on: 31 October 2015].
• Maurer J., The Doubles, transl. A. Topornicka, Kielce 2002.
• Милошеска E., Манастирот Трескавец со црквата Успение на Пресвета Богородица, in: Święta Góra Atos w kulturze Europy. Europa w kulturze Athosu, ed. M. Kuczyńska, Gniezno 2009.
• Николоска М., Маловиште архитектеонско- урбанистичкивредности, http://www.kalamus.com.mk/pdf_spisanija/patrimonium_7/024%20=%20027_3%20Patrimonium%202014%20Maruli%20Nikoloska.pdf [accessed on: 10 November 2015].
• Novaci M., Aromânii din Siracu şi Aminciu (Metsovo – Pind, Grecia). Elemente lingvistice şi etnografice, Lucrările celui de-al XV-lea Simpozion Internațional de Dialectologie, “Journal Diacronia”, Cluj-Napoca 2014.
• Nowicka E., Nasz język rozumieją aniołowie. Arumuni we współczesnym świecie, Kraków 2011.
• Nowicka E., Pasterze w mieście. Rola miasta w konstrukcji tożsamości bałkańskich Arumunów, in: Metropolie mniejszości. Mniejszość w metropoliach, red. B. Jałowiecki, E. A. Sekuła, Warszawa 2011.
• Palushi A., David Selenica of Vlora and his painting in the Holy Church of Kukuzeli in the Holy Mountain (1715), http://konferenca.unishk.edu.al/icrae2013/icraecd2013/doc/31.pdf [accessed on: 15 October 2015].
• Palushi A., The life cycle of John the Forerunner in the Basilica of St. Nicholas in Voskopoja, http://konferenca.unishk.edu.al/icrae2014/cd/pdfdoc/115.pdf [accessed on: 15 October 2015].
• Palushi A., The life cycle of St. Nicholas conducted in Basilica of "St. Nicholas" in Voskopoje by painter David Selenicas, “Anglisticum Journal (IJLLIS)”, Vol. 2, Issue: 4, pp. 312–315 [accessed on: 31 October 2015].
• Papahagi T., Aromânii din Albania, Bucureşti, 1920.
• Papahagi T., Aromînii din punct de vedere Istoric, Cultural şi Politic, Tipografia “N. Stroilă”, Bucureşti 1915.
• Papahagi V., Aromânii moscopoleni şi comerţul veneţian în secolele al XVII-lea şi al XVIII-lea, Bucureşti 1935.
• Peyfuss M. D., Die Druckerei von Moschopolis, 1731–1769. Buchdruck und Heiligenverehrung im Erzbistum Achrida, Wien–Köln 1989 (= Wiener Archiv f. Geschichte des Slawentums u. Osteuropas. 13).
• Панов М., Енциклопедија на селата во Република Македонија, Скопје, 1998.
• Praktyka religijna i tożsamość macedońskich muzułmanów / Torbeszów w kontekście islamizacji na Bałkanach, “Slavia Meridionalis” 2011, 11.
• Rapper G. de, Sintès P., Composer avec le risqué: la Frontière sud le l’Albanie entre politique des états et solidarités locales, “Revue d'études comparatives Est-Ouest” 2006, 37, 4.
• Rousseva R., Iconographic characteristics of the churches in Moschopolis and Vithkuoi (Albania), “Makedonika” 2006, 35.
• Ruzica M., The Balkan Vlachs/Aromanians Awakening, National Policies, Assimilation, Belgrad 2006, http://cincari.org/dokumenta/free/The_Balkan_Vlachs-Aromanians.pdf [accessed on: 13 November 2015].
• Σαμπανίκου Ε., Η παράσταση της Σταύρωσης στη Μονή Αγίου Νικολάου Μετσόβου Η καταγωγή και εξέλιξη του εικονογραφικού τύπου, Ανακοίνωση στο Δ ́ Συνέδριο Μετσοβίτικων Σπουδών (Μέτσοβο 3–5 Σεπτεμβρίου 2000.
• Σκαφιδά Β., Ιστορία του Μετσόβου, “Ηπειρωτική Εστία” 1961, 10.
• Skendi S., Crypto-Christianity in the Balkan Area under the Ottomans, “Slavic Review” 1967, 26, 2, pp. 227–246.
• Taminden T., The Vlach in the Republic of Macedonia. A Success Story or a Minority on Road to Extinction?, in: The Forgotten Minorities in of Eastern Europe – the History and Today of selected ethnic groups in five countries, ed. A. Tanner, Helsinki 2004.
• Τρίτος Μ. Γ., Αγ. Παρασκευή Μετσόβου: 500 χρόνια θρησκευτικής και εθνικής προσφοράς, http://www.vlahoi.net/politismos/ag-paraskevi-metsovou.html [accessed on: 23 November 2015].
• Trifunoski J. F., Moskopolje - uništena hrišćanska varoš u Albaniji, Становништво словенског поријекла у Албанији, Зборник радова са међународног научног скупа одржаног на Цетињу 21, 22. И 23. Јуна 1990, http://dokumenta.cincari.org/free/Moskopolje_-_unistena_hriscanska_varos_u_Albaniji.pdf [accessed on: 25 November 2015].
• Vaudoncourt G. de gen., Memoirs on the Ionian Islands, considered in a commercial, political and military, point of view; in which their advantages of position are described, as well as their relations with the Greek continent: including the life and character of Ali Pacha, the Present Ruler of Greece, London 1816.
• Voskopojë Churches, http://www.wmf.org/project/voskopoj%C3%AB-churches [accessed on: 31 October 2015].
• Wace A. J. B., The Nomads of the Balkans, an Account of Life and Customs Among the Vlachs of Northern Pindus, London (Original work published 1914), 2013.
• Weigand, Gustav Ludwig, Die Aromunen : ethnographisch-philologisch-historische Antersuchungen über das Volk der Sogenannten Makedo-Romanen oder Zinzaren, Leipzig [1894–1995 (Bd. 1, 1895)].
• Audiovisual sources
• Balkan's Digest (2008, Romania, directed by Ionuţ Piturescu).
• Calea Eschibaba (TvRadio Makedonia), https://www.youtube.com/watch?v=3f0OisDMcj0 [accessed on: 10 October 2015].
• Dhiava, https://www.youtube.com/watch?v=RJfom155v_o [accessed on: 1 October 2015].
• Fotomontazh Grabova, https://www.youtube.com/watch?v=UoCHjPZrDsg [access: 10.10.2015]; Reportage Grabova, Elbasan. AST Elbasani, Alpinizem, Ski dhe Turizem Malor, https://www.youtube.com/watch?v=g5uz4T-VeOg [accessed on: 10 October 2015].
• Shculia armănească Grabova, http://aromanian.tv/videogallery/shculia-armaneasca-di-hoara-grabova1618479520 [accessed on: 10 October 2015].

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2016.41.159