Północny zasięg osadnictwa na prawie wołoskim w średniowiecznej Polsce

• Authors: Grzegorz Ryszard Jawor
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The aim of this discussion was to study the northern border of the range of the Wallachian law in the Polish territories in the 15th–16th century. Single settlements governed by this law were observed in the regions of Sandomierz, Lublin, Chełm and the Old-Polish Voivodeship of Bełż, as well as in Volhynia. In the light of the arguments put forward in this article, the Wallachian settlement was losing its significance during the period in question and, as it was moving away from the mountainous areas, it was often only an addition to agricultural colonization. It played a more important role only in settling agriculturally unattractive and peripherally situated micro-regions. The situation of settling in agricultural villages individual Vlachs or their small groups occurred often. This was a sufficient reason for which these colonists were quickly undergoing processes of assimilation as well as ethnical and cultural integration with the local, most of all Ruthenian, surroundings. As the example of Lubycza situated in the voivodeship of Bełż shows, only few communities from these settlements managed for the longest period, until the 19th century, to maintain and protect their legal distinction, which gave them a privileged position in comparison to peasants from the neighbouring, Ruthenian, villages.   

PL

Celem rozważań jest uchwycenie północnej granicy zasięgu prawa wołoskiego na ziemiach polskich w XV–XVI w. Pojedyncze osady rządzące się tym prawem uchwycono na terenie ziemi sandomierskiej, ziemi lubelskiej, ziemi chełmskiej i w staropolskim województwie bełskim oraz na Wołyniu. W świetle zawartych w tym artykule rozważań, w miarę oddalania się od obszarów podgórskich osadnictwo wołoskie w badanej epoce traciło na znaczeniu i stawało się często tylko dodatkiem do kolonizacji rolniczej. Większą rolę odegrało tylko w zasiedlaniu nieatrakcyjnych rolniczo, peryferyjnie położonych mikroregionów. Często występowała sytuacja osadzania we wsiach rolniczych pojedynczych Wołochów albo ich niewielkich grup. Stanowiło to wystarczającą przyczynę, dla której ci koloniści bardzo szybko ulegali procesom asymilacji oraz integracji etnicznej i kulturowej z miejscowym, przede wszystkim ruskim otoczeniem. Jak wskazuje przykład położonej w województwie bełskim Lubyczy, nieliczne społeczności tych osad najdłużej, bo aż do XIX w., potrafiły zachować i bronić swojej odrębności prawnej, dającej im uprzywilejowaną pozycję w porównaniu z wieśniakami z okolicznych, ruskich wsi.

Keywords

EN

ius valachicum, Vlachs, medieval Poland, pastoralism, settlement

PL

prawo wołoskie, Wołosi, średniowieczna Polska, pasterstwo, osadnictwo

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2016
• Issue: 41

Dates

published

2016

online

2016-09-29

Contributors

author

Grzegorz Ryszard Jawor

References

• Sources
• Manuscripts
• AGAD Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
• ASK Archiwum Skarbu Koronnego: Dz. I, sygn. 36 i 37; Dz. LXVI, sygn. S. 6/ II.
• APL Archiwum Państwowe w Lublinie
• Księgi ziemskie krasnostawskie, sygn. 3 – zapisy.
• KZL Księgi ziemskie lubelskie, sygn. 9.
• Published
• Jawor G., Ius Valachicum în Polonia medievala, partea I: Tribunalele valahe numite strunga sau zbory / Ius Valachicum dans la Pologne médiévale, partie I: Les tribunaux valaques dits strungi ou zbory, “Istros” 2014, 20.
• Jawor G., Ius Valachicum dans la Pologne médiévale, partie II: La colonisation valaque dans les anciennes Terra Chelmensis et Terra Lublinensis selon les sources conservées dans les Archives d’État à Lublin, „Res Historica” 2015.
• Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, ed. W. Ochmański, Wrocław 1963.
• Wyciągi z najstarszych ksiąg sądowych ziemi krakowskiej, in: Starodawne prawa polskiego pomniki, vol. 2, ed. A. Z. Helcel, Kraków 1870.
• Zbiór dokumentów małopolskich, part 2: Dokumenty z lat 1421–1441, ed. S. Kuraś, Wrocław 1963.
• Secondary Literature
• Buraczyński J., Roztocze. Budowa-rzeźba-krajobraz, Lublin 1998.
• Czarnecki W., Przemiany sieci osadniczej w ziemi chełmskiej od 1511 roku do końca XVI wieku, „Rocznik Chełmski” 2000, 6.
• Czarnecki W., Rozwój sieci osadniczej ziemi chełmskiej w latach1451–1510, „Rocznik Chełmski” 1999, 5.
• Czarnecki W., Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku, „Rocznik Chełmski” 1997, 3.
• Dąbkowski P., Wołosi i wołoskie prawo w dawnej Polsce, w: Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, part 1, Kraków 1938.
• Dobrowolski K., Migracje wołoskie na ziemiach polskich, Lwów 1930 (copy of Pamiętnika V Zjazdu historyków polskich).
• J. T. L. [J. T. Lubomirski], Północno-wschodnie wołoskie osady, „Biblioteka Warszawska” 1855, 4.
• Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wrocław 1991.
• Jawor G., Aşezările de drept valah şi locuitorii lor din Rutenia Roşie în Evul Mediu târziu, Jaşi 2013.
• Jawor G., Elity osad prawa wołoskiego na Rusi Czerwonej. Przemiany i trwanie (na przykładzie wsi Lubycza w województwie bełskim od XV do połowy XIX w.) „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2011, 3 (7).
• Jawor G., Le pastoralisme valaque dans les Carpates Polonaises au XVème et XVIème siècle (l'exemple de Bieszczady), “Banatica” 2014, 24, 2.
• Jawor G., Osadnictwo wołoskie nad górnym i środkowym Bugiem do początków XVI wieku. in: Zamojszczyzna i Wołyń w minionym tysiącleciu. Historia, kultura, sztuka, ed. J. Feduszko
• et al. Zamość 2000.
• Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Second edition: completed, Lublin 2004.
• Jawor G., Pasterstwo na obszarach górskich Rusi Czerwonej i Małopolski od XIV do połowy XVI wieku in: Kpiзь століття. Cтудії на пошану Миколи Крикуна з нагоди 80 – річчя, Львів 2012.
• Jawor G., Rozwój osadnictwa w okolicach Frampola w późnym średniowieczu. in: Frampol i okolice. Zarys dziejów do 1918 r., part 1, ed. R. Jasiński, Frampol 2002.
• Jawor G., Strungi i zbory. Instytucje organizacji społecznej wsi na prawie wołoskim w średniowiecznej Polsce, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1997, 45, 2.
• Jawor G., Wśród lasów, łąk i pól. Osadnictwo okolic Szczebrzeszyna w późnym średniowieczu, in: Peregrinatio ad veritatem. Studia ofiarowane profesor Aleksandrze Witkowskiej OSU z okazji 40-lecia pracy naukowej, ed. U. Borkowska [et al.], Lublin 2004 (printed 2005).
• Maruszczak H., Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny w czasach prahistorycznych, in: Dzieje Lubelszczyzny, part 1, ed. T. Mencel, Warszawa 1974.
• Modelski T., Kolonizacja wołosko-ruska na polskim Pogórzu i Podhalu, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1924, 1.
• Osady zaginione i o zmienionych nazwach historycznego województwa lubelskiego, eds. S. Wojciechowski, A. Sochacka, R. Szczygieł, in: Dzieje Lubelszczyzny, vol. 4, Warszawa 1986.
• Sochacka A., Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.
• Szczotka S., Studia z dziejów prawa wołoskiego w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1949, 2.
• Trzyna E., Wtórne poddaństwo, in: Historia chłopów polskich, vol. 1: Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej, ed. S. Inglot, Warszawa 1970.
• Tymieniecki K., Historia chłopów polskich, part 2: Schyłek średniowiecza, Warszawa 1966.
• Wyrozumski J., Tkactwo małopolskie w późnym średniowieczu, Warszawa–Kraków 1972.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2016.41.35