Dyletancki kompilator Stanisław Lubieniecki. Polemika z artykułem Sylwii Konarskiej-Zimnickiej Theatrum cometicum Stanisława Lubienieckiego młodszego jako przykład zainteresowań astronomiczno-astrologicznych arian

• Authors: Maciej Jasiński
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wbrew twierdzeniom Sylwii Konarskiej-Zimnickiej, przedstawionym w artykule Theatrum cometicum Stanisława Lubienieckiego młodszego jako przykład zainteresowań astronomiczno-astrologicznych arian („Res Historica” 2016, 42, s. 101–126), Lubieniecki nie był biegłym astronomem ani astronomem w ogóle. Jego zainteresowanie kometami i ciałami niebieskimi było przygodne i amatorskie. Realizował je za pomocą korespondencji z różnymi uczonymi, prosząc ich o opinie na temat zjawisk niebieskich, sam nie zabierając głosu. Jego książka Theatrum cometicum (Amstelodami 1666–1668) stanowi kompilację materiałów zebranych z różnych źródeł i pozbawiona jest własnych twierdzeń autora. Stanisław Lubieniecki nie przedstawił swojego zdania na żadne zagadnienie astronomiczne, w tym na heliocentryczny model Wszechświata, skupiając się na sprawach astrologicznych i polemizując z powszechnym przekonaniem, że komety przynoszą nieszczęścia. Z tego powodu nie można nazywać go „astronomem”, lecz raczej „kompilatorem” i „dyletantem”.

EN

Contrary to statements made by S. Konarska-Zimnicka in her paper Theatrum cometicum by Stanisław Lubieniecki the Younger as an Example of Astronomical-Astrological Interests of Arians (“Res Historica” 2016, 42, pp. 101–126), Lubieniecki was neither an experienced astronomer, nor an astronomer at all. His interest in comets and celestial objects was accidental and amateurish. He fulfilled it by his correspondence with various scholars. He asked them about their opinions on celestial phenomena while he said nothing of his own. His book Theatrum cometicum (Amstelodami 1666–1668) is a compilation of data from different sources and contains no own views by the author. Lubieniecki made no statement on any astronomical issue, including heliocentric model of the Universe. He rather focused on astrological matter and discussed with common belief that comets cause calamities. Therefore, he cannot be called “an astronomer” but rather “a compiler” and “a dilettante”.

Keywords

PL

astronomia, astrologia, Bracia Polscy, komety, determinizm, Stanisław Lubieniecki młodszy (1623–1675), Theatrum cometicum (Amstelodami 1666–1668)

EN

astronomy, astrology, Polish Brethren, comets, determinism, Stanisław Lubieniecki the Younger (1623–1675), Theatrum cometicum (Amstelodami 1666–1668)

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2017
• Issue: 44

Dates

published

2017

online

2018-07-13

Contributors

author

Maciej Jasiński

References

• Źródła drukowane
• Boulliau I., Astronomia Philolaica, Parisiis 1645.
• Erastus T. et al., De cometis dissertationes novae, [Bazylea] 1580.
• Galilei G., Il saggiatore, Rzym 1623.
• Galilei G., Waga probiercza, przekł. A. Maciąg, T. Sierotowicz, Kraków–Tarnów 2009.
• Guericke O. von, Experimenta nova (ut vocantur) Magdeburgica de vacuo spatio, Amstelodami 1672.
• Heweliusz J., Cometographia, Gedani 1668.
• Libavius A., Singularium [...] pars secunda, Francofurti 1599.
• Lubieniecki S., Historia reformationis Polonicae, Freistadii 1685.
• Lubieniecki S., Monumentum Radzivilianum, Hamburgi 1670.
• Lubieniecki S., Theatri cometici exitus, Amstelodami 1668.
• Lubieniecki S., Theatri cometici pars posterior, Amstelodami 1666.
• Lubieniecki S., Theatri cometici pars prior, Amstelodami 1668.
• Plinius Maior, Historia naturalis, w: Pliny, Natural History in Ten Volumes. I, Praefatio, Libri I, II, wyd. H. Rackham, Cambridge, Mass.–Londyn 1967.
• Riccioli G.B., Almagestum novum, pars posterior tomi primi, Bononiae 1651.
• The Correspondence of Henry Oldenburg, Vol. III: 1666–1667, wyd. i przekł. A.R. Hall, M. Boas Hall, Madison–Londyn 1966.
• Źródła rękopiśmienne
• Biblioteka Narodowa w Paryżu, rkps FF. 13026, 13031.
• Biblioteka Obserwatorium Paryskiego, rkps C1, t. 7–8.
• Biblioteka Uniwersytecka w Amsterdamie, rkps Ar 501.
• Opracowania
• Barrett A.A., Observations of Comets in Greek and Roman Sources before A.D. 410, „Journal of the Royal Astronomical Society of Canada” 1978, 72, 2.
• Barycz H., Barok, w: Historia nauki polskiej, t. 2, red. B. Suchodolski, Wrocław 1970.
• Bieńkowska B., Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII wieku, Wrocław 1971 (Studia Copernicana, t. 3).
• Dinis A., Giovanni Battista Riccioli and the Science of His Time, w: Jesuit Science and the Republic of Letters, red. M. Feingold, Cambridge Mass.–Londyn 2003.
• Hellman C.D., The Comet of 1577: Its Place in the History of Astronomy, New York 1944.
• Herbst K.-D., Alphabetical list of the correspondents, w: Correspondence de Johannes Hevelius, t. I: Prolégomènes critiques, red. Ch. Grell, Turnhout 2014.
• Jasiński M., Krytyka perypatetyckich poglądów kosmologicznych w Selenografii Jana Heweliusza, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 2014, 23, 1.
• Jasiński M., Stanisław Lubieniecki (1623–1675) jako uczestnik res publica litteraria, „Poznańskie Studia Literackie. Seria Literacka”, numer monograficzny „Literatura wobec nauki: epoka staropolska” 2017, 30, s. 191–212.
• Kamieński M., Apparition of Halley’s Comet in 1705 BC, „Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série B: Sciences mathématiques et naturelles” 1959/1960, 15.
• Kamieński M., Approach of Halley’s Comet to the Earth on 467 B.C., „Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série B: Sciences mathématiques et naturelles” 1960/1961, 16.
• Kamieński M., Badania nad periodycznością komety Halley’a, cz. I. Researched on the Periodicity of Halley’s Comet, Part I: Determination of the Average Period of its Revolution, „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des sciences mathématiques et naturelles, Série A: Sciences mathématiques” 1949, 5–6.
• Kamieński M., Badania nad periodycznością komety Halley’a, cz. II. Researches on the Periodi­city of Halley’s Comet, Part II, „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres. Classe des sciences mathématiques et naturelles. Série A: Sciences mathématiques” 1952, 1–2.
• Kamieński M., Comet Halley in 1163 and the Fall of Troy, „Acta Astronomica” 1958, 8, 2.
• Kamieński M., Comets of 1200 BC, 1194 BC, 1175 BC as Well as Those of 2770 AM and 2795 AM Were Probably Appearances of Halley’s Comet on 1163 BC, „Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série B: Sciences mathématiques et naturelles” 1959/1960, 15.
• Kamieński M., Dawność komety Halleya, „Problemy. Miesięcznik Popularno-Naukowy” 1951, 7, 6.
• Kamieński M., Katastrofa Posejdonii a kometa Halleya, „Urania” 1958, 29, 7.
• Kamieński M., Kometa Halleya, „Urania” 1955, 26, 1.
• Kamieński M., Kometa potopu biblijnego. Kometa Halley’a z r. 3850 p.n.e., „Urania” 1967, 38, 5.
• Kamieński M., Nieznana kometa z roku około 2008 przed Chr. była prawdopodobnie kometą Halleya, „Postępy Astronomii” 1958, 6, 1.
• Kamieński M., Okresowość pojawiania się komety Halleya, „Urania” 1950, 21, 1–3.
• Kamieński M., Orientational Chronological Table of Modern and Ancient Perihelion Passages of Halley’s Comet 1910 A.D. – 9541 B.C., „Acta Astronomica” 1961, 11, 4.
• Kamieński M., Prawdopodobnie najdawniejsze ukazanie się komety Halleya w r. 2320 przed Chr., „Problemy. Organ Towarzystwa Wiedzy Powszechnej” 1952, 8, 5.
• Kamieński M., Researches on the Periodicity of Halley’s Comet, Part III: Revised List of Ancient Perihelion Passages of the Comet, „Acta Astronomica” 1957, 7, 2.
• Kamieński M., Rola komety Halleya w astronomii i chronologii, „Postępy Astronomii” 1958, 6, 2.
• Kamieński M., The Probable Apparition of Halley’s Comet in 2320 B.C., „Acta Astronomica” 1956, 6, 1.
• Kamieński M., The Probable Apparition of Halley’s Comet in 1857 B.C., „Bulletin de la Société des Amis des Sciences et des Lettres de Poznań, Série B: Sciences mathématiques et naturelles” 1959/1960, 15.
• Kamieński M., Banachiewicz T., Prawdopodobne ukazanie się komety Halleya w r. 2320 przed n.e., „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności” 1952, 53, 2.
• Konarska-Zimnicka S., Theatrum cometicum Stanisława Lubienieckiego młodszego jako przykład zainteresowań astronomiczno-astrologicznych arian, „Res Historica” 2016, 42.
• Kronk G.W., Cometography. A Catalog of Comets, Vol. 1: Ancient – 1799, Cambridge 1999.
• Mosley A., Past Portents Predict: Cometary Historiae and Catalogues in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, w: Celestial Novelties on the Eve of the Scientific Revolution, 1540–1630, red. D. Tessicini, P.J. Boner, Florencja 2013.
• Nellen H.J.M., Ismaël Boulliau (1605–1694). Astronome, épistolier, nouvelliste et intermédiaire scientifique, Amsterdam–Maarssen 1994.
• Przypkowski T., Astronomowie współcześni Heweliuszowi, w: Historia astronomii w Polsce, t. 1, red. E. Rybka, Wrocław 1975.
• Przypkowski T., Zainteresowania matematyczno-astronomiczne Braci Polskich, w: Studia nad arianizmem, red. L. Chmaj, Warszawa 1959.
• Słownik języka polskiego, t. 1, red. M. Szymczak, Warszawa 1988.
• Tazbir J., Księgozbiór Stanisława Lubienieckiego, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1968, 4.
• Tazbir J., Lubieniecki Stanisław młodszy, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 17, Wrocław 1972.
• Tazbir J., Stando lubentius moriar. Biografia Stanisława Lubienieckiego, Warszawa 2003.
• Tazbir J., Stanisław Lubieniecki. Przywódca ariańskiej emigracji, Warszawa 1961.
• Wasilewski T., Morsztyn (Morstin) Tobiasz z Raciborska, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 21, Wrocław 1976.
• Yeomans D.K., Komety. Od starożytności do współczesności, w mitach, legendach i nauce, przekł. A.S. Pilski, Warszawa 1999.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2017.44.289-314