Major Zygmunt Kunisz – artylerzysta zamordowany w Charkowie (1894–1940)

• Authors: Witold Jarno
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article describes the life of Major Zygmunt Kunisz, one of the victims of the Soviet crime of 1940. He was an artillery officer of armoured trains during the Polish-Bolshevik war, and after the war he served in the 22nd and 28th Light Artillery Regiment, and from 1935 as quartermaster in the 4th Heavy Artillery Regiment. In September 1939, he took command of the newly formed 1st artillery battalion of this Regiment, which he commanded during the September Campaign. After the Soviet aggression against Poland, Major Zygmunt Kunisz was taken prisoner by the Soviets in unknown circumstances. He spent several months in a prisoner-of-war camp in Starobelsk and was then murdered in a prison in Kharkov in April 1940. In Polish literature, this officer was often confused with his younger brother Tadeusz, also an artillery officer in the rank of major, in reports relating to the September 1939 campaign. This paper is based mainly on archival documents, memoirs and materials provided by Maria Kunisz, granddaughter of Stanisław Kunisz, Zygmunt’s older brother. The purpose of this article is to clarify the discrepancies and misinformation still existing in relation to Major Zygmunt Kunisz, who was posthumously promoted to the rank of lieutenant colonel in 2007.

PL

Artykuł opisuje życie majora Zygmunta Kunisza – jednej z ofiar zbrodni sowieckiej z 1940 r. Był on oficerem artylerii między innymi pociągach pancernych w czasie wojny polskobolszewickiej, a po jej zakończeniu służył w 22 i 28 pułku artylerii lekkiej, zaś od 1935 r. kwatermistrzem w 4 pułku artylerii ciężkiej. We wrześniu 1939 r. objął dowództwo nowo sformowanego I dywizjonu tego pułku, którym dowodził w trakcie kampanii wrześniowej. Po agresji sowieckiej na Polskę – major Zygmunt Kunisz dostał się w bliżej nieznanych okolicznościach do niewoli sowieckiej. Przez kilka miesięcy przebywał w obozie jenieckim w Starobielsku, po czym w kwietniu 1940 r. został zamordowany w więzieniu w Charkowie. Postać tego oficera była w polskiej literaturze często mylona w odniesieniu do kampanii wrześniowej 1939 roku z jego młodszym bratem Tadeuszem – także oficerem artylerii w stopniu majora. Tekst został oparty w głównej mierze na dokumentach archiwalnych oraz wspomnieniach i materiałach przekazanych przez Marię Kunisz – wnuczkę Stanisława Kunisza, starszego brata Zygmunta. Artykuł ten ma na celu wyjaśnić istniejące nadal rozbieżności i błędne informacje na temat majora Zygmunta Kunisza, awansowanego w pośmiertnie w 2007 r. na stopień podpułkownika.

Keywords

EN

Polish artillery, Polish-German war in 1939, prisoner-of-war camp in Starobelsk

PL

artyleria polska, wojna polsko-niemiecka 1939, obóz jeniecki w Starobielsku

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2019
• Issue: 47

Dates

published

2019

online

2019-12-13

Contributors

author

Witold Jarno

References

• Archival sources
• Centralne Archiwum Wojskowe (Wojskowe Biuro Historyczne):
• Departament Artylerii, ref. no. I.300.34
• 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, ref. no. I.322.51
• Kampania wrześniowa, ref. no. II.3.13
• Akta personalne Zygmunt Kunisz, ref. no. 424
• Krzyż Walecznych przyznany Zygmuntowi Kuniszowi, ref. no. 63/K-5580.
• Printed sources
• Dziennik Personalny MSWojsk. 1923, 1924, 1930, 1935.
• Katyń dokumenty zbrodni, vol. I, Jeńcy nie wypowiedzianej wojny sierpień 1939 – marzec 1940, Warszawa 1995 and vol. II, Zagłada marzec – czerwiec 1940, Warszawa 1998.
• Rybka R., Stepan K., Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja, Warszawa 2010.
• Rybka R., Stepan K., Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006.
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r., Warszawa 1921.
• Directories, dictionaries, etc.
• Kalbarczyk S., Wykaz łagrów sowieckich miejsc przymusowej pracy obywateli polskich w latach 1939–1943, p. 1, Warszawa 1993.
• Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk, comp. by A. Szcześniak, Warszawa 1989.
• Kryska-Karski T., Straty korpusu oficerskiego 1939–1945, London 1996.
• Księga cmentarna Charków, Warszawa 2003.
• Moszyński A., Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk-Ostaszków-Starobielsk zaginieni w Rosji Sowieckiej, London 1982.
• Magazines
• ‘Bellona’ 1923 i 1934.
• ‘Przegląd Wojskowo-Techniczny’ 1928.
• ‘Wojskowy Przegląd Historyczny’ 1979.
• Studies
• Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1921.
• Czerepiński S., Powstanie i praca pierwszych polskich pociągów pancernych, ‘Przegląd Wojskowo-Techniczny’ 1928, 4, 6.
• Czernielewski K., Jarno W., Garnizon łódzki Wojska Polskiego 1918–1939, Toruń 2008.
• Fularski M., Zarys historii wojennej 21 Warszawskiego Pułku Piechoty, Warszawa 1929.
• Gałek B., Starobielsk. Obóz jeniecki NKWD wrzesień1939 – maj 1940, Warszawa 2014.
• Głowacki L., Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Lublin 1976.
• Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Warszawa 1985.
• Jaczyński S., Ocaleni od zagłady. Losy oficerów polskich ocalałych z masakry katyńskiej, Warszawa 2012.
• Jaczyński S., Zagłada oficerów Wojska Polskiego na Wschodzie: wrzesień 1939 – maj 1940, Warszawa 2006.
• Jarno W., 4 Pułk Artylerii Ciężkiej w latach 1921–1939. Organizacja, uzbrojenie i działania bojowe, in: „Mieczem i szczytem”. Broń na polu walki. Z dziejów wojskowości polskiej i powszechnej, ed. A. Niewiński, Oświęcim 2016.
• Jarno W., Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Łódź 2001.
• Krawczak T., Odziemkowski J., Polskie pociągi pancerne 1918–1939, ‘Wojskowy Przegląd Historyczny’ 1979, 24, 4.
• Kuprianis A., Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929–1939, Łódź 2010.
• Lebiediewa N., Katyń. Zbrodnia przeciw ludzkości, Warszawa 1997.
• Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918, Warszawa 1990 (reprint).
• Materski W., Katyń. Od kłamstwa ku prawdzie, Warszawa 2012.
• Młynarski B., W niewoli sowieckiej, London 1974.
• Ostrówka A., Pociągi pancerne Wojska Polskiego 1918–1939, Toruń 2005.
• Peszkowski Z., Zdrojewski S., Starobielsk–Charków, Łódź–Orchard Lake 1998.
• Przybyszewski A., 28 Pułk Artylerii Lekkiej, Pruszków 2002.
• Sobczyński B., Rozwój historyczny pociągów pancernych, ‘Bellona’ 1934, 15, 1.
• Szychowski A., Pociągi pancerne, ‘Bellona’ 1923, 9, 6.
• Tucholski J., Mord w Katyniu. Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk, Warszawa 1991.
• Warszawa we wrześniu 1939 roku. Obrona i życie codzienne, ed. C. Grzelak, Warszawa 2004.
• Wróblewski J., Armia „Łódź” 1939, Warszawa 1975.
• Wróblewski J., Armia „Prusy” 1939, Warszawa 1986.
• Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
• Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej 1918–1921, Warszawa 1992.
• Wrzosek M., Wojskowość polska podczas pierwszej wojny światowej, in: Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864–1939, ed. P. Stawecki, Warszawa 1990.
• Zarzycki P., 4 Pułk Artylerii Ciężkiej, Pruszków 1999.
• Żebrowski M., Zarys historii polskiej broni pancernej 1918–1947, London 1971.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2019.47.245-273