Zamojscy sędziowie pokoju w latach 1917 – 1928

• Authors: Arkadiusz Bereza
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article presents the process of building Polish judiciary system of the lowest instance (magistrate courts in Zamość), but also the problems encountered in the staffing of magistrates in the first years of the reborn Polish State. The model of magistrate court, which appeared on 1 September 1917 with the launch of the royal-Polish judiciary system, survived until the court reform in 1929. During this period, the principle of appointing magistrates was maintained, although the March Constitution of 1921 indicated the principle of their election by the population. Initially, the positions of the magistrates of Zamość were held by people who had gained experience in the Russian magistrate judiciary in the Kingdom of Poland, as well as those who had returned from a civil war in Russia. Such staffing was a consequence of the existence of a small group of local lawyers, which, as a result of the Russian national policy pursued by the partitioner, lacked people prepared for judicial work. With time, when the staffing situation improved, inter alia, after the appearance of the first assessed court trainees, the position of magistrate became the first level for further legal career. In the analysed period, 6 Zamość magistrates became district judges in the courts of Lublin courts of appeal. Some of them remained for a short time as magistrates (especially deputies), waiting for a vacancy in the district court. The following presidents of the District Court in Zamość also began their careers as magistrates: Romuald Jaśkiewicz and Władysław Kozłowski. After leaving the service, two magistrates of Zamość were nominated for the positions of notaries, which was (in terms of income) an award of distinction from the Ministry of Justice.

PL

Artykuł przedstawia proces budowy sądownictwa polskiego najniższej instancji (sądów pokoju w Zamościu), ale także problemy z jakimi stykano się przy obsadzie stanowisk sędziów pokoju w pierwszych latach Odrodzonego Państwa Polskiego. Model sądu pokoju, jaki pojawił się od 1 września 1917 r., wraz z uruchomieniem sądownictwa królewsko-polskiego, przetrwał aż do reformy sądowej w 1929 r. W tym okresie utrzymano zasadę nominacji sędziów pokoju, mimo że Konstytucja marcowa z 1921 r. wskazywała na zasadę ich wyboru przez ludność. Na stanowiskach zamojskich sędziów początkowo orzekały osoby, które wyniosły swoje doświadczenie z rosyjskiego sądownictwa pokojowego w Królestwie Polskim, a także ci którzy powracali z ogarniętej wojną domową Rosji. Taka obsada była konsekwencją istnienia nielicznej grupy miejscowych prawników, w której – na skutek prowadzonej przez zaborcę rosyjskiego polityki narodowościowej – brakowało osób przygotowanych do pracy sędziowskiej. Z czasem, gdy sytuacja kadrowa ulegała poprawie m.in. po pojawieniu się pierwszych egzaminowanych aplikantów sądowych, stanowisko sędziego pokoju stawało się pierwszym szczeblem do dalszej kariery prawniczej. W analizowanym okresie 6 zamojskich sędziów pokoju zostało sędziami okręgowymi w sądach apelacji lubelskiej. Niektórzy z nich pozostawali krótko na stanowiskach sędziów pokoju (zwłaszcza zapasowych), oczekując na wakat w sądzie okręgowym. Jako sędziowie pokoju karierę swoją rozpoczęli także prezesi Sądu Okręgowego w Zamościu: Romuald Jaśkiewicz i Władysław Kozłowski. Po zakończeniu służby 2 zamojskich sędziów pokoju otrzymało nominację na stanowisko notariuszy, co stanowiło (z uwagi na osiągane dochody) wyraz wyróżnienia ze strony resortu sprawiedliwości.

Keywords

EN

Common courts; magistrate's court; magistrates; regional court; regional court judges; Zamość; Second Polish Republic

PL

sądownictwo powszechne; sąd pokoju; sędziowie pokoju; sąd okręgowy; sędziowie okręgowi; Zamość; II Rzeczpospolita

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2019
• Issue: 48

Dates

published

2019

online

2019-12-23

Contributors

author

Arkadiusz Bereza

References

• Archival sources
• Archiwum Państwowe w Lublinie:
• Sąd Apelacyjny w Lublinie 1917–1951, Spis zdawczo-odbiorczy, no. 1, ref no. 77, 80, 104, 107, 109, 347, 399, 417, 419, 426, 824, 836, 960, 1158; no. VII, ref. no. 70
• Kancelaria Gubernatora Lubelskiego, ref. no. 1912: 17 p. III
• Prokurator Sądu Okręgowego w Lublinie ref. no. 89, 197, 199.
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
• Ministerstwo Sprawiedliwości, Spis zdawczo-odbiorczy, Akta osobowe: 13/612 Zygmunt Zawadzki, 13/2768 Wiesław Jaśkiewicz, 13/3007 Józef Majewski, 13/3772 Kazimierz Kwapiszewski.
• Archiwum Sądu Najwyższego:
• Akta osobowe no. 326.
• Periodicals
• ‘Kronika Powiatu Zamojskiego’ 1918
• ‘Gazeta Sądowa Warszawska’ 1917
• ‘Głos Lubelski’ 1922
• ‘Słowo Zamojskie’ 1930
• ‘Przegląd Notarialny’ 1939
• ‘Ziemia Lubelska’ 1917
• Official collections and guides
• ‘Dziennik Praw Państwa Polskiego’ 1918, 1919.
• ‘Dziennik Praw’ 1918.
• ‘Dziennik Rozporządzeń c. i k. Zarządu Wojskowego w Polsce’, part XIV, of 27 August 1917.
• ‘Dziennik Rozporządzeń Generał-Gubernatora Warszawskiego’ 1917.
• ‘Dziennik Urzędowy Departamentu Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego’ 1917.
• ‘Dziennik Urzędowy Królewsko-Polskiego Ministerstwa Sprawiedliwości’ 1918.
• ‘Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości’ 1918, 1920, 1921, 1922, 1923, 1924, 1925, 1926, 1927, 1928.
• ‘Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej’ 1921, 1927, 1928, 1930, 1938.
• ‘Monitor Polski’ 1921, 1922.
• ‘Informator powszechny Rzeczypospolitej Polskiej z kalendarzem P.P. na rok 1925’, Warszawa 1925.
• ‘Kalendarz Sądowy’, study by (1927) Z. Krzysztoporski, J. Kirkiczenko, M. Kraczkiewicz, (1928–1933) study by J. Kirkiczenko, M. Kraczkiewicz.
• ‘Kalendarz Informator Sądowy’, study by (1934–1939) J. Kirkiczenko, M. Kraczkiewicz, K. Rudzisz.
• ‘Kalendarz Policji Państwowej. Informator powszechny Rzeczypospolitej Polskiej 1922’, Warszawa 1922.
• ‘Kalendarz Prawniczy na rok 1918’, study by J. Fidler, Warszawa 1918.
• ‘Kalendarz Prawniczy na rok 1925’, study by J. Fidler, Warszawa 1925.
• ‘Pamyatnaya knizhka Varshavskogo sudebnogo okruga na 1914 god’, Varshava 1914.
• ‘Pamyatnaya knizhka Varshavskogo sudebnogo okruga na 1915 god’, Varshava 1915.
• ‘Ruch Służbowy. Dodatek do Dziennika Urzędowego Ministerstwa Sprawiedliwości 1929, 1930.
• Sądownictwo cywilne w okupacji austryjacko-węgierskiej 1915–1917, Lublin 1918.
• ‘Sobraniye Uzakoneniy i Rasporyazheniy Pravitel'stva izdavayemoye pri Pravitel'stvuyushchim Senate’ 1914.
• ‘Verordnungsblatt für das Generalgouvernement Warschau’ 1916.
• ‘Zbiór Orzeczeń Zgromadzenia Ogólnego Sądu Najwyższego r. 1918, 1919, 1920 i 1921’, Warsawа [no date publication].
• Studies
• Bereza A., Sądownictwo pokojowe w guberni lubelskiej na tle Królestwa polskiego (1876–1915), Lublin 2004.
• Bereza A., Sąd Najwyższy 1917–2017. Prezesi, sędziowie i prokuratorzy Sądu Najwyższego, Warszawa 2017.
• Bereza A., Zamojski zjazd sędziów pokoju w latach 1876–1915, ‘Zamojskie Studia i Materiały’ 2000, 1.
• Gudowski J., Toga i biret – historia i współczesność urzędowego stroju sędziego, in: Ars et usus. Księga pamiątkowa ku czci Sędziego Stanisława Rudnickiego, Warszawa 2005.
• Kędziora A., Encyklopedia Miasta Zamościa, Chełm 2000.
• Litwin J., Strój urzędowy (szarfa i toga) w sądownictwie polskim 1917–1965, ‘Czasopismo Prawno-Historyczne’ 1966, 18, 1.
• Maleszyk R., Funkcjonowanie austriackich sądów wojskowych na Lubelszczyźnie w latach 1915–1918, ‘Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska’ 2013, 68, 1–2, Sectio F.
• Maleszyk R., Organizacja austriackich władz wojskowych na Zamojszczyźnie w latach 1915–1918, ‘Archiwariusz Zamojski’ 2014, 13.
• Radziejewski K., Pożegnanie pułkownika Fiszera z Zamościem, ‘Archiwariusz Zamojski’ 2007, 6.
• Sowińska G., Romuald Daniel Jaśkiewicz 1857–1930, ‘Rocznik Zamojski’ 1992, 3.
• W.M., Pięciolecie sądownictwa Polskiego (1917–1922), ‘Głos Lubelski’ 1 IX 1922, no. 239.
• W.S. [Wacław Salkowski], Historja Polskich Sądów Obywatelskich w Lublinie, ‘Biuletyn Towarzystwa Prawniczego w Lublinie’ 1916, 1.
• Wróbel P., Listopadowe dni – 1918. Kalendarium narodzin II Rzeczypospolitej, Warszawa 2018.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2019.48.173-192