Podwojewodziowie, komornicy i regenci województwa bełskiego i ziemi chełmskiej w czasach saskich

• Authors: Wiesław Witold Bondyra
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The article discusses a group of the lowest officials in the hierarchy in Bełz voivodeship and Chełm Land in the times of the Saxon rule (1697–1763). These officials include: district bailiff, border bailiff, district notary and vice-voivodes. They were appointed by senior officials, i.e. judges, deputy judge, chamberlain and voivodes. Because of their status, the duties in these offices were performed by the representatives of the lower nobility, less frequently the middle rank nobility. A substantial part of the article contains a listing of these officials in the chronological order. The article is concluded with an alphabetical list of names.

PL

Artykuł jest poświęcony grupie niższych urzędników w hierarchii sądownictwa ziemskiego i wojewodzińskiego, jacy pełnili swe funkcje w czasach panowania saskiego w ziemi chełmskiej oraz w ziemiach bełskiej i buskiej województwa bełskiego. Urzędnikami tymi byli: komornik graniczny, komornik ziemski, regent ziemski, a także podwojewodzi. Komornik i regent ziemscy podlegali sędziom sądu ziemskiego, komornik graniczny podkomorzemu, zaś podwojewodzi – wojewodzie. Ze względu na swoją stosunkowo niską rangę, urzędnicy ci zwykle wywodzili się ze szlachty mniej zamożnej, choć i nie brakowało przedstawicieli szlachty średniej. Podobnie, jak urzędnicy grodzcy, byli powoływani przez swych przełożonych i teoretycznie mogli być przez nich zwalniani, np. wraz z nastaniem nowych, wyznaczających swą własną kadrę. W praktyce jednak bywało inaczej i swe urzędy piastowali nawet dożywotnio, jak inni ziemscy. Zdarzały się też dłuższe przerwy w obsadzie tych funkcji (z wyjątkiem podwojewodziego), wynikające z wieloletnich wakatów urzędów zwierzchnich. Zasadniczą częścią pracy jest wykaz osób pełniących omawiane stanowiska, w układzie przyjętym w serii spisów urzędników ziemskich dawnej Rzeczypospolitej. Zestawienie to jest kontynuacją i dopełnieniem wcześniejszych wykazów urzędników ziemskich i grodzkich z tych ziem w pierwszej połowie XVIII stulecia.

Keywords

EN

Bełz voivodeship; Chełm Land; terrestrial officials; judges in county court; border bailiff; district bailiff; district notary; vice-voivode

PL

województwo bełskie; ziemia chełmska; urzędnicy ziemscy; urzędnicy grodzcy; komornik graniczny; komornik ziemski; regent ziemski; podwojewodzi

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Res Historica
• Year: 2020
• Issue: 49

Dates

published

2020

online

2020-12-21

Contributors

author

Wiesław Witold Bondyra

References

• Manuscript sources
• Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie:
• Acta Consistorii Lublinensis, ref. no. Rep. 60 A XXVII.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
• Księgi Sigillat Metryki Koronnej (f. 4), ref. no. 29.
• Archiwum Państwowe w Lublinie:
• Castrensia Chelmensia Relationes (f. 9), ref. no. 10, 12–16, 26, 30, 35, 116, 120, 121, 124, 131, 135–137, 141, 145, 147, 153, 154, 160, 165, 181.
• Castrensia Crasnostaviensia Relationes (f. 12), ref. no. 8, 11, 19, 36, 42, 43, 66.
• Castrensia Grabovecensia Relationes (f. 10), ref. no. 116.
• Castrensia Horodlensia Relationes (f. 11), ref. no. 43, 47.
• Castrensia Lublinensia Relationes (f. 8), ref. no. 268, 283, 286, 294, 301, 307, 314, 323, 332, 340, 341, 349, 358.
• Terrestria Chelmensia Relationes (f. 2), ref. no. 30.
• Trybunał Koronny Lubelski (f. 16), ref. no. 1484, 1546.
• Biblioteka Narodowa w Warszawie:
• ref. no. 5569, vol. III–IV.
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu:
• ref. no. 6612/II.
• Tsentral’nyy Derzhavnyy Istorychnyy Arkhiv Ukrayiny, m. Kyyiv:
• Akta Potockich (f. 49, description 1), ref. no. 2951.
• Castrensia Vlodimiriensia Relationes et Inscriptiones (f. 28), ref. no. 145, 168.
• Tsentral’nyy Derzhavnyy Istorychnyy Arkhiv Ukrayiny, m. L’viv:
• Castrensia Belzensia Relationes (f. 1, description 1), ref. no. 24, 25, 289, 291, 292, 294, 296, 303, 304, 318, 594.
• Castrensia Buscensia Relationes (f. 3, description 1), ref. no. 24, 25, 29, 30, 36.
• Terrestria Belzensia (f. 2), ref. no. 73, 74.
• Zbiory A. Świeżawskiego (f. 837), ref. no. 178.
• L’vivs’ka Natsional’na Naukova Biblioteka Ukrayiny imeni V. Stefanyka:
• Archiwum Luba-Radzimińskich (f. 91, description 1), ref. no. 334, 335.
• Zbiór A. Czołowskiego (f. 141), ref. no. 378/III, 420/III, 535/III.
• Muzeum Narodowe w Krakowie, Biblioteka Książąt Czartoryskich:
• ref. no. 590.
• Natsyyanal’ny Histarychny Arkhiw Byelarusi:
• Castrensia Horodlensia Relationes (f. 1740), ref. no. 10.
• Terrestria Chelmensia (f. 1790), ref. no. 10.
• Printed sources
• Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. bernardyńskiego we Lwowie, vol. 22, Lwów 1914.
• Materiały źródłowe do dziejów żydów w księgach grodzkich lubelskich z doby panowania Augusta II Sasa 1697–1733, ed. H. Gmiterek, Lublin 2001.
• Volumina Legum. Przedruk zbioru praw staraniem xx. pijarów w Warszawie, od roku 1732 do roku 1782 wydanego, ed. J. Ohryzko, vol. 1, 3, 5, 6, Petersburg 1859–1860.
• Studies
• Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, vol. 1, Warszawa 1966.
• Bondyra W., Chronologia sejmików ziemi chełmskiej 1697–1762, ‘Rocznik Chełmski’ 1996, 2.
• Bondyra W., Reprezentacja sejmowa Rusi Czerwonej w czasach saskich, Lublin 2005.
• Bondyra W., Urzędnicy grodzcy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej w czasach saskich. Spisy, in: Scientia nihil est quam veritas imago. Studia ofiarowane Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin, eds. A. Sochacka, P. Jusiak, Lublin 2014.
• Boniecki A., Herbarz polski, vol. 1, 3, 5, 9, 15, Warszawa 1899–1913.
• Dąbkowski P., Kancelarie i księgi sądowe bełskie za czasów polskich, ‘Przegląd Prawa i Administracji’1918, 43.
• Dąbkowski P., Z przeszłości ksiąg grodzkich i ziemskich buskich, ‘Kwartalnik Historyczny’ 1915, 29.
• Deputaci Trybunału Koronnego 1578–1794. Spis, part 1–5, eds. H. Gmiterek, D. Kupisz, L. Wierzbicki, W. Bondyra, J. Ternes, Warszawa 2017.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, vol. 3–4, Warszawa 1985.
• Jop R., Środowisko urzędnicze kancelarii grodzkich w Chełmie, Lublinie i Krasnymstawie w drugiej połowie XVII w., Lublin 2003.
• Łosowski J., Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII w. Studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa staropolskiego, Lublin 2004.
• Sochaniewicz K., Urzędnicy województwa bełskiego do połowy XVI w., ‘Miesięcznik Heraldyczny’ 1931, 10, 1.
• Sozański A., Imienne spisy osób duchownych, świeckich i wojskowych, które w pierwszych ośmiu latach panowania króla Stanisława Poniatowskiego od 1764–1772 r. w rządzie lub przy administracji Rzeczypospolitej udział brały, Kraków 1866.
• Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, vol. 13, Warszawa 1916.
• Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII w. Spisy, eds. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.

Identifiers

DOI

10.17951/rh.2020.49.265-288